Morgunblaðið - 25.01.1976, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. JANÚAR 1976
19
— Takmarkið
Framhald af bls. 21
kaupið var hækkað lftilsháttar en
vinnutíminn styttur um eina
klukkustund. Var unnið frá
klukkan 7—6 í stað 6—6 áður.
Eftir þetta hélzt kaupgjald
óbreytt til ársins 1937. Fóru nú í
hönd kreppu- og atvinnuleysis-
árin miklu með allri sinni örbirgð
og þrotlausri baráttu verkamanna
fyrir atvinnu. Það er mikil saga er
ekki verður sögð hér.
Ekki má þó gleyma, að í
hörðustu atvinnuleysisbaráttunni
vann reykvískur verkalýður sinn
stærsta varnarsigur f kaupgjalds-
baráttunni. Það var 9. nóvember
1932. Tilefni þeirra geysilegu
stéttaátaka var tilraun sjálf-
stæðismanna í bæjarstjórn
Reykjavíkur til að lækka
kaupið i atvinnubóta-
vinnunni niður i eina krónu um
tímann. Bæjarstjórnin hafði
gert þessa samþykkt 2. nóv-
ember og vissu allir að hér v,ar
á ferðinni upphaf að almennri
kauplækkun, enda höfðu atvinnu-
rekendur um líkt leyfi komið
sömu erinda til Dagsbrúnar.
Sunnudaginn 5. nóv. var farin
kröfuganga til að mótmæla að-
gerðum bæjarstjórnarinnar. Þátt-
takendur f göngunni voru
áætlaðir um fjögur þúsund. 9.
nóvember var fundur f bæjar-
stjórninni og Iögðu þá allir verka-
menn f atvinnubótavinnunni
niður vinnu og fóru að fundar-
húsi bæjarstjórnarinnar
(Templarahúsinu). Þangað komu
einnig hundruð manna af öðrum
vinnustöðvum , k og
vinnustöðvum og atvinnuleys-
ingjar. Við fundarhúsið kom til
blóðugra bardaga milli verka-
manna og lögreglunnar, er lauk
með algerum sigri verkamanna.
Fundur bæjarstjórnarinnar leyst-
ist upp, en snemma morguninn
eftir samþykkti bæjarstjórnin að
falla frá öllum kröfum um kaup-
hækkun.
Einhugur verkamanna f
Reykjavík hefur sjaldan verið
jafn mikill og f þessum átökum og
vald sitt hafa þeir aldrei sýnt á
jafn eftirminnilegan hátt.
Undir lok fjórða áratugar aldar-
innar dró til mikilla tfðinda f
kjaramálum verkafólks. Sfðari
heimsstyrjöldin hófst og allt jafn-
vægi í verðlagsmálum fór úr
skorðum. Ýmis tfðindi gerðust
heimsstyrjaldarárin, samninga-
frelsi var afnumið með bráða-
birgðalögum í ársbyrjun, en þau
lög voru almennt kölluð þrælalög.
Stjórn Dagsbrúnar lenti f and-
stöðu við þorra félagsmanna og
margt fleira varð til þess að gera
þessi ár niðurlægingarár í sögu
félagsins.
1942 — Ný stjórn
Þrælalögin brotin
— 1 stjórnarkosningunum í
janúar 1942 unnu róttæku öflin í
Dagsbrún mikinn sigur og ný
stjórn undir forustu Sigurðar
Guðnasonar tók við völdum. Hin
nýja stjórn tók við samningum,
sem ekki var hægt að segja upp
fyrr en um næstu áramót og
félagið gat ekki háð löglegt verk-
fall. Allar tilraunir til að ná frið-
samlegu samkomulagi við at-
vinnurekendur og ríkisstjórn
reyndust árangurslausar. Hófst
þá hinn frægi skæruhernaður.
Verkamenn gerðu með sér hóp-
samtök á vinnustöðunum og tókst
víða að hækka kaupið. 1 júnf-
mánuði lagðist öll vinna niður hjá
Eimskip. 'Atvinnurekendur
reyndu að ná sér niðri á Dagsbrún
fyrir ólögleg verkföll en tókst það
ekki. Vinnuveitendafélagið gaf út
„svartan lista“ yfir 300 verka-
menn hjá Eimskip og setti þá í
verkbann, en það kom ekki að
gagni, verkamennirnir sigruðu og
Eimskip varð að ganga að kröfum
þeirra. Þannig voru þrælalögin
brotin niður og voru þau á miðju
sumri orðin ómerkt pappírsplagg
og var það viðurkennt af rfkis-
stjórninni og þau formlega numin
úr gildi 1. september.
I ágúst hófust samningavið-
ræður við Vinnuveitendafélagið
og skipaði ríkisstjórnin sátta-
nefnd til aðstoðar sáttasemjara
rfkisins.
22. ágúst 1942 voru nýir samn-
ingar undirskrifaðir af stjórn
Dagsbrúnar og Vinnuveitenda-
félagsins. Helztu atriði samning-
anna voru þessi: Vinnudagurinn
styttist úr 10 stundum í 8 stundir,
frá kl. 8—17, grunnkaup hækkað
úr kr. 1.45 f kr. 2.10 (dagkaupið
úr kr. 14.50 i kr. 16.80), eftir-
vinnukaup, frá kl. 17—20, var nú
í fyrsta sinn ákveðið 50% hærra
en dagvinnukaup og nætur- og
helgidagavinna 100% hærra.
Ýmis vinna, sem áður var á al-
mennu kaupi, var nú færð undir
hærri taxta, kr. 2.75 á klst.
(Nokkru sfðar setti stjórnin taxta
fyrir verkamenn í fagvinnu, kr.
2.90). Þá var verkamönnum
tryggt 12 daga orlof á ári og or-
lofsfé ákveðið 4% af kaupi. Var
þetta f samræmi við frumvarp,
sem legið hafði fyrir Alþingi en
ekki náð fram að ganga. Það varð
að lögum árið eftir. Mörg önnur
nýmæli voru f samningunum.
Með samningunum 1942 var
stærsta áfanga náð f kjarabarátt-
unni í allri sögu Dagsbrúnar.
Traust verkamanna á samtökun-
um óx. Dagsbrún náði aftur reisn
sinni og skipaði sér i fylkingar-
brjóst verkalýðshreyfingarinnar.
Dagsbrún sagði upp samn-
ingum 1944 og 1946 og tókst að
knýja fram kauphækkun í bæði
skiptin, en þó með verkfalli f
síðara skiptið. Arið 1947 kom enn
til sögulegrar kjarabaráttu og
verkfalls sem stóð í rúman
mánuð. Um síðir var samið um 15
aura kauphækkun og með úr-
slitum verkfallsins hafði Dags-
brún unnið mikinn varnarsigur
og sýnt á tilþrifamikinn hátt að
verkalýðshreyfingin ætlaði sér
ekki að taka nýju lffskjara-
skerðingum af hálfu valdhafanna
með þögn og þolinmæði.
Næstu árin átti Dagsbrún í
hörðum átökum. Atlaga var gerð
að kjörum verkafólks með vísi-
tölubindingum og gengislækkun-
um. Upp úr þessu hófst nýr þátt-
ur í kaupgjaldsbaráttu verkalýðs-
félaganna, samstarf margra
félaga um uppsögn og aðgerðir á
sama tíma. Þarna hafði Dagsbrún
forystu eins og svo oft áður. 20
verkalýðsfélög í Reykjavik sendu
atvinnurekendum tilkynningu
þeirra allra um að verkfall hæfizt
frá og með 18. mai 1951, ef samn-
ingar tækjust ekki fyrir þann
tíma. Félögin höfðu gert með sér
bindandi samninga um samstöðu í
deilunni og alla stjórn hennar. Til
verkfalls kom en það stóð aðeins í
eina helgi og undirritaði sam-
eiginleg samninganefnd félag-
anna nýja samninga en þeir voru
síðan samþykktir i hverju ein-
stöku félagi.
Kjarabaráttan er
sagafélagsins.
— Kjarabarátta verkamanna f
Reykjavík er jafnframt saga
Dagsbrúnar og hér að framan hef-
ur verið stiklað á þvf stærsta í
sögu félagsins fyrstu 50 ár þess.
Um það sem sfðan hefur áunnizt f
kjarabaráttunni skal ég vera
stuttorður, þá sögu þekkja
margir. Arið 1955 fengum við at-
vinnuleysistryggingarnar og var
það i fyrsta skipti sem félagsleg
mál voru hluti í lausn kjaradeilu.
Árið 1942 höfðum við fengið
orlofslögin. Árið 1961 sömdum
við um sjúkrasjóð. Atvinnurek-
endur féllust á að greiða 1% af
kaupi f sjóðinn og varð þetta
mikil stoð fyrir verkamenn sern
lentu í slysum eða áttu við veik-
indi að búa. Árið 1965 varð það að
samkomulagi milli verkalýðs-
hreyfingarinnar og ríkisstjórnar i
kjaradeilu að ríkið beitti sér fyrir
byggingu fbúða f Reykjavik fyrir
láglaunafólk, en verkalýðsfélög
úti á landi sömdu um uppbygg-
ingu á vissum þáttum atvinnu-
mála heima i héraði. Við sem
vorum í forystu verkalýðshreyf-
ingarinnar í Reykjavík töldum
aftur á móti brýna nauðsyn á þvf
að létta undir með láglaunafólki
sem þurfti að koma yfir sig þaki
en hafði ekki til þess bolmagn.
Gerð var byggingaáætlun sem nú
er nær alveg lokið með byggingu
1250 fbúða í Breiðholti, svonefnd-
ar Framkvæmdanefndarfbúðir.
Áframhaldaf þeirriætluner bygg-
ing verkamannabústaða og eru
fyrstu íbúðirnar í þeirri áætlun
nú í smíðum. Arið 1974 gaf þáver-
andi ríkisstjórn út yfirlýsingu um
að áframhald yrði á byggingu
fbúða fyrir láglaunafólk með hag-
stæðum kjörum um allt land. Nú-
verandi rfkisstjórn hefur gefið út
yfirlýsingu um að hún ætli sér að
standa við þetta og er það vissu-
lega ánægjulegt.
Nú þá get ég nefnt að samið var
um það árið 1966 að greitt yrði
0,25% af dagvinnukaupi i orlofs-
sjóð. Þetta varð til þéss að verka-
lýðsfélögunum hefur nú tekizt að
koma sér orlofsbústöðum, þar
sem skapazt hefur aðstaða fyrir
verkafólk eða eyða sumarleyfi
sínu á betri og hagkvæmari hátt
en áður. Þetta samningsafriði
hefur nýtzt verkalýðshreyfing-
unni ákaflega vel að mínu mati.
Arið 1969 var samið um lffeyris-
sjóðina, sem nú eru að verða öfl-
ugir en hafa jafnframt hrúgað
upp vandamálum vegna verðbólg-
unnar, en það verður ekki frekar
gert að umtalsefni hér. Árið 1974
voru skattamál mjög ofarlega á
baugi f frægum samningum og
voru stór þáttur í lausn þeirrar
deilu. Árið 1965 var um það samið
að vinnutfminn skyldi styttur úr
48 stundum í 44 stundir og árið
1972 var um það samið að vinnu-
tíminn yrði 40 stundir.
Verkamenn hafa þurft að færa
miklar fórnir á þeim 70 árum sem
liðin eru frá stofnun Dagsbrúnar
til að ná fram þeim kjörum sem
gilda í dag. Dagsbrún hefur þurft
að standa f mörgum og ströngum
verkföllum. Verkföll eru ekki tak-
mark heldur ill nauðsyn. En ef
við náum ekki okkar málum fram
á annan hátt verðum við að beita
verkfallsvopninu.
Framundan er enn ein samn-
ingatörnin. Verkalýðshreyfingin
hefur nú sett það á oddinn að
stjórnvöld gripi til aðgerða sem
auka kaupmátt launanna og bein
kauphækkun verði þeim mun
minni sem aðgerðirnar eru meiri
og raunhæfari. En hvers vegna að
fara inn á þessar brautir spyrja
menn? Svarið er ósköp einfalt.
Beinar kauphækkanir hafa ekki
nýtzt eins og efni hafa staðið til og
nú á að reyna nýja og haldbetri
hluti, sem verkalýðshreyfingin
hefur haft faglegan styrkleika til
að knýja fram en hún hefur ekki
að sama skapi haft eins marga
fulltrúa hjá löggjafarvaldinu.
Dægurbaráttan getur aldrei orðið
neitt markmið, heldur er það
nauðsyn að völd alþýðunnar felist
ekki aðeins í sterkri verkalýðs-
hreyfingu á einangruðu faglegu
sviði heldur að þau nái lengra og
þá sérstaklega inn i löggjafar-
valdið.
Aldrei verið undir-
stétt í landinu.
— Dagsbrún hefur alltaf verið
með stærstu verkalýðsfélögum f
landinu og félagið var lengi vel
stærst. Stofnfélagar voru tæplega
400 en í dag eru félagar um 3400
talsins. Staða félagsins í dag er
nokkuð önnur en hún var fyrr á
árum. Þegar Alþýðusamband Is-
lands var stofnað var það upp-
byggt af verkalýðsfélögum og
nokkrum iðnaðarmannafélögum.
Dagsbrún hafði þá forystuhlut-
verki að gegna og þannig var
það um langa hrfð. Kaupgjald
Dagsbrúnar var til dæm-
is meira og minna ákvarð-
andi fyrir önnur stéttarfé-
lög í landinu. En með breytt-
um atvinnuháttum breyttust
verkalýðsfélögin og ný fé-
lög voru mynduð vegna greina,
sem kröfðust sérþekkingar
samfara tækniþróun í land-
inu. Mikil aukning varð í
þjónustugreinum og þau fé-
lög urðu áberandi innan ASl,
þannig að samsetningin er allt
önnur og ný heildarsamtök hafa
myndazt, svo sem BSRB. Dags-
brún er því í dag ekki hlutfalls-
lega sú stærð sem hún áður var,
hlutfallið f heildarsamtökunum
hefur breytzt. Engu að síður tel
ég að Dagsbrún eigi enn miklu
forystuhlutverki að gegba og vil
ég þá sérstaklega nefna hér það
sem ég tel þyngst á metunum, að
Dagsbrún berjist fyrir þvf ásamt
öðrum skyldum félögum að f
okkar landi verði aldrei nein sér-
stök láglaunastétt, undirstétt. Því
miður hefur launaþróunin hin
sfðari ár bent til þess að svo gæti
farið ef ekki yrði öfluglega spyrnt
við fótum. Þetta verkefni getur
ekki verið þessara félaga einna
heldur verður verkalýðshreyfing-
in að koma þar til f heild og ég
vildi segja öll góð öfl i þjóðfélag-
inu, þannig að fslenzka þjóðin
skeri sig úr hvað snertir jafnrétti
þegnanna á öllum sviðum. Þessar
óskir á ég beztar nú á 70 ára
afmæli Dagsbrúnar.
— Orðsendingar
Framhald af bls. 3.
mennirnir töldu nauðsynlegt,
með því að beita svipuðum
stjórnunaraðferðum, en heim-
ila samt sem áður nokkru
hærra heildarmagn veiða á ár-
inu 1976, eða milli 250 þús. og
280 þús. tonn. Þetta álit hefur
verið misskilið. Ekki var átt
við, að breskir vísindamenn litu
svo á, að veiðarnar á árinu 1976
skyldu takmarkast við 280 þús.
tonna hámarksafla eða að sú
stjórnarstefna, sem íslensku
vfsindamennirnir lögðu til,
væri sú besta sem völ væri á.
Þeir voru aðeins að vinna á
nýjan leik úr útreikningum
sínum á grundvelli þeirra rann-
sóknargagna sem venjulega
þykir eðlilegra að nota í slíkum
tilvikum. I rauninni líta þeir
svo á, að sú uppbygging hrygn-
ingarstofnsins, sem unnt væri
að ná með þeim stjórnunarað-
ferðum, sem íslensku vísinda-
mennirnir gerðu að tillögu
sinni, væri hægt að fullnægja
eða jafnvel að gera enn betur á
sama tímabili, með því að beita
öðrum stjórnunaraðferðum er
hefðu það i för með sér að hægt
væri að heimila verulega hærri
hámarksafla á árinu 1976.
Bresku visindamennirnir hafa
ávallt dregið það í efa, eins og
þeir raunar tóku skýrt fram á
sínum tíma, hvort það væri
nauðsynlegt eða raunhæft að
draga svo mjög úr heimiluðum
veiðum þegar í stað.
Þeir litu svo á, að þær aðgerðir
sem beita þyrfti til þess að
halda hámarksaflanum fyrir
árið 1976 i 230 þús. tonnum,
myndu hafa f för með sér feiki-
lega erfiðleika i framkvæmd
bæði fyrir íslenska og breska
fiskimenn. Þeirra álit er, að
unnt sé að stöðva minnkun i
hrygningarstofninum, og að
hægt væri að ná svipuðu jafn-
vægi á stofninum eins og
íslenskir vísindamenn telja
æskilegt, með þvi að f^ra var-
lega f það að draga úr héimiluð-
um veiðum á árinu 1976, með
því að hafa stöðugt eftirlit með
veiðum og draga jafnt og þétt
úr þeim yfir nokkurt árabil þar
á eftir. Unnt ætti að vera að
ákveða hóflega minnkun á
árinu 1976, en auka svo þessa
minnkun á næstu árum á eftir
eða að öðrum kosti væri unnt að
halda uppi óbreyttum hámarks-
afla yfir nokkurn fjölda ára, en
í slíku tilviki þyrfti að grípa til
nokkuð meiri minnkunar
aflans á árinu 1976. Eftir sem
áður þá ætti hámarksafli sem
er einhversstaðar í námunda
við 300 þús. tonn, svo fremi að
honum verði haldið við þau
mörk yfir u.þ.b. 5 ára tímabil,
að gera uppbyggingu hrygn-
ingarstofnsins mögulega að
svipuðu marki og miðað er við í
álitsgerð íslensku vísindamann-
anna. Slikt aflamagn ætti að
gera það mögulegt, og hlýtur
það að teljast æskilegt, að tekið
verði tillit ekki einungis til þess
lokatakmarks, sem stefna ætti
að, heldur einnig þeirra fram-
kvæmdaerfiðleika sem sjávar-
útvegur landanna beggja stend-
ur nú frammi fyrir, og þeirrar
nauðsynjar sem er ótvirætt á
því að veita þeim nokkurn tíma
til þess að laga sig að þeim
aðstæðum, sem núverandi
ástand skapar.
Innilega þakka ég öllum þeim
sem glöddu mig með gjöfum
og göðum óskum í tilefni af
80 ára afmæli mínu,4. janúar.
Magnús Guðbrandsson
UTSALAN
heldur áfram af fullum krafti
20% afsláttur
af öllum vörum verzlunarinnar.
V.B.K
■ — Vesturgötu 4.

lcefood
ISLENZK
MATVÆLI
Hvaleyrarbraut 4—6, Hafnarfirði.
o
Eigum
fyrirliggjandi
.o
REYKTAN LAX
GRAVLAX
REYKTA SÍLD
REYKTA ÝSU
REYKTAN LUNDA
HÖRPUFISK
Tökum lax í reykingu
og útbúum gravlax.
Kaupum einnig frosinn lax til reykingar.
Sendum í póstkröfu
VAKÚM PAKKAÐ EF ÓSKAÐ ER.
íslenzk matvæli
Simi 51455