Morgunblaðið - 24.02.1976, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. FEBRUAR 1976
13
„Hér eru farin að
myndast bófafélög”
„Hver sakamaðurinn styður annan með ráðum og dáð”
Á miðju sumri 1963 veittu æðri
starfsmenn Landsbankans þvf
athvgli, að veitingamaður í
borginni stundaði svokölluð
keðjuávísanaviðskipti og not-
aðist þar við þrjú fyrirtæki,
sem hann var í forsvari fyrir.
Fengu þá allir gjaldkerar aðal-
bankans skrifleg fyrirmæli um
að kaupa ekki ávfsanir af
honum. Sfðar kom f Ijós, að
tveir gjaldkerar hlýddu ekki
þessum fyrirmælum og héldu
ávfsanakaupunum áfram —
gegn þóknun. Einnig komst þá
upp um verulega upphæð inn-
stæðulausra ávfsana f öðrum
bönkum.
Á sama tfma komst um-
ræddur maður að samkomulagi
við bankaútibúi úti á landi um
3 millj. kr. lán i formi yfir-
dráttarheimildar á hlaupa-
reikningi. Meðal trygginga fyr-
ir því láni var 1 millj. króna
lánsloforð frá Framkvæmda-
bankanum til fyrirtækis i öðr-
um kaupstað úti á landi. Keypti
veitingamaðurinn það loforð,
og var hluti kaupverðsins
greiddur með ávisunum, sem
engin innstæða var fyrir.
Björn Tryggvason aðstoðar-
bankastjóri Seðlabankans sagði
í viðtali við Morgunblaðið s.l.
föstudag, að „forsvarsmaður
veitingahússins (Klúbbsins)
hefði löngum leikið þann leik
að stofna ný og ný fyrirtæki og
fá opnaðan ávfsanareikning út
á þau“. Hann „hefði leikið á
bankakerfið að minnsta kosti f
áratug...“
Hér mun aðstoðarbankastjór-
inn hafa átt við ofangreint mál,
en f þessu sambandi rif jast upp
útvarpserindi, sem Pétur heit-
inn Benediktsson, þáverandi
bankastjóri Landsbankans,
flutti í febrúar 1964 og vakti
mikla athygli. Er það birt hér á
eftir:
ERINDIPÉTURS
BENEDIKTSSONAR.
Dagblöðunum hefur að und-
anförnu orðið tiðrætt um hin
mörgu fjársvikamál, sem komið
hafa til kasta rannsóknarlög-
reglu og dómstóla, enda er það
mála sannast að sjá má minna
grand í mat sínum. Þessi tíðu
og stórfelldu fjársvik eru orðin
eitt af leiðustu vandamálum
þjóðfélagsins og engin furða
þótt almenningur vilji fylgjast
með því, hvernig þeir standa i
stöðu sinni, sem gæta eiga opin-
bers velsæmis á þessu sviði,
hvort heldur sem verðir opin-
berra fjármuna eða verðir
réttar og laga.
Það vakti þvi sérstaka athygli
þegar það spurðist fyrir um það
bil viku, að nú skyldi fara fram
munnlegur málflutningur fyrir
Sakadómi Reykjavikur í máli
eins hins frægasta og stór-
tækasta af sakborningum þess-
arar tegundar og tveggja ungra
bankamanna, sem þvælst höfðu
inn í mál hans. Engum þurfti að
koma það á óvart þó blaða-
menn fjölmenntu í réttinum og
segðu í löngu máli frá því, sem
fram fór, þeir voru þar að
rækja skyldu sína. Það gerist
Erindi Péturs heit-
ins Benediktssonar
bankastjóra
í útvarpi
17. febrúar 1964
ekki á hverjum degi að einn
af stærstu veitingamönnum
bæjarins, maður, sem á ör-
skömmum tíma hefur unnið sér
heitið athafnamaður í munni
almennings, talinn eigandi að
stórbúi, nýlega hættur að vera
framkvæmdastjóri kaupskipa-
félags, fyrrverandi lögreglu-
þjónn auk ýmissar annarrar
starfsemi sem ekki verður
rakin hér að sinni, sé sakaður
um milljóna fjársvik. Mönnum
var að vonum nokkur forvitni
að frétta hvers ákæruvaldið
hefði orðið vísara í þessu máli
síðan Landsbankinn bar fram
kæru á þennan athafnamann í
september síðastliðnum.
Frásagnir dagblaðanna af
þessum munnlega málflutningi
birtust á miðvikudaginn var. Af
sumum þeirra mátti greinilega
sjá, að ákæruvaldið hafði lagt
fram sundurliðað ákæruskjal
með upptalningum margra
lagagreina, sem það áleit hafa
verið brotnar. Engin frekari
skýring var gefin á þessu plaggi
blaðamönnum eða almenning'i
til glöggvunar og saga málsins
ekki rakin af ákæruvaldsins
hálfu, en i réttinum risu upp
hver af öðrum þrír málafærslu-
menn, einn héraðsdómslög-
maður og tveir hæstaréttar-
lögmenn og töluðu af mikilli
mælsku i nokkra klukkutima.
Frá þessum ræðum skýra dag-
blöðin ítarlega svo sem vera
ber, en fulltrúi saksóknara
þagði enn þunnu hljóði.
Morgunblaðið segir þessa orð-
fæð vera í samræmi við fasta
venju í sakamálum þar sem
refsing geti að lögum ekki farið
fram úr 8 ára fangelsi. Hitt
sýnist engu máli skipta í þessu
sambandi, að þarna var deilt
um viss veigamikil lagaatriði
svo sem það, hvort telja beri
starfsmenn ríkisbankanna
opinbera starfsmenn, en það
getur varðað miklu um
refsingu þeirra, ef þeir eru
taldir hafa orðið brotlegir í
starfi sínu. Morgunblaðinu
hafði orðið það á að birta stutta,
hógværa og sannorða frásögn
um atvik þessa máls nokkrum
dögum áður en málflutningur
fór fram og var heldur betur
slegið á puttana á þvi af hæsta-
réttarmálaflutningsmönnunum
tveimur, sem fram komu í
málinu. Málfærsla sjálfra
þeirra og héraðsdómslögmapns-
ins, sem varði aðalmanninnn,
hafði hins vegar, eftir blaða-
frásögnunum að dæma, á sér
snið sams konar leikaraskapar
og f amerískum sakamála-
kvikmyndum.
Það var ekki líkt því að verið
væri að ávarpa viti borinn og
löglærðan sakadómara, heldur
var höfðað til tilfinninga
ímyndaðs kviðdóms sem sjálf-
sagt hefur átt að ná til fyrir
milligöngu viðstaddra blaða-
manna. I sem stytztu máli voru
fyrir réttinum höfð algjör enda-
skipti á flestum þeim málsat-
vikum sem nokkru máli skiptu.
Með hugtakaruglingi og
villandi frásögn var sakleysis-
geislabaugur færður á höfuð
aðalsakbornings, bönkunum
kennt um að hafa leitt hann út i
sívaxandi keðjuávísanir. Eftir
að hafa þannig leitt þennan
litið eitt breyzka bróður í
freistni hafði Landsbankinn og
þó raunar aðallega einn af
bankastjórum hans siðan hund-
elt athafnamanninn fullur af
hefndarhug. Svo djúpt er
bankinn sokkinn, undir forystu
hins hefnigjarna manns, að
aðfarirnar minna helzt á við-
brögð bankans gagnvart öðrum
nafngreindum manni, sem fyrir
nokkrum árum varð uppvís að
því að hafa haft hálfa áttundu
milljón króna af bankanum
með skjalafalsi.
Pétur Benediktsson
I málsvörnum verjenda gjald-
keranna fyrrverandi vekur það
athygli, að þar er ekki veitzt
með neinu offorsi gegn
athafnamanninum í ávísanaút-
gáfum, heldur er ráðizt með
meiðyrðum á fyrrverandi yfir-
mann þessara ólánsömu pilta.
En hvað hafði hann til saka
unnið? Það eitt að hann hafði
gengið úr götu sinni langt um-
fram það sem skyldan bauð til
þess að reyna að koma í veg
fyrir það, að misferlið gæti átt
sér stað.
Nú sé það fjarri mér að halda
því fram, að sakborningar í
þessu máli sem öðrum eigi ekki
kröfu til þess að vörnum sé
haldið uppi fyrir þá fyrir rétti.
Þó er það nú svo, að þjóðfélagið
heldur uppi dýrri réttargæzlu
fyrst og fremst til að vernda
bæði heildina og einstakling-
ana, eignir þeirra og æru, gegr,
ólögmætum árásum lögbrjót-
anna. Það á ekki að bera jafn-
vel hina verstu atvinnuglæpa-
menn ósönnum sökum og það á
ekki að dæma þá fyrir annað en
sannanlegar sakir. Því er þeim
gefinn kostur á að verja sig
sjálfir eða fyrir meðalgöngu
löglærðra verjenda. En hitt er
skrípamynd af réttarfari, ef
nota á dómssalinn til þess að
dreifa helgimyndum af sak-
borningum meðal fólksins án
þess að ákæruvaldið geti stunið
þvi upp hvers vegna það sé með
alla þessa rekistefnu.
Þó kastar fyrst tólfunum,
þegar þessi vettvangur er not-
aður til árása á alsaklaust fólk,
sem á þess engan kost að koma
þarna fram og bera hönd fyrir
höfuð sér. Bankastjórum
Landsbankans er gefið það að
sök, að þeir hafi ekki aðeins í
þessu máli heldur og í enn
stærra svikamáli fyrir nokkr-
um árum neitað að breyta
skuldum, sem til var stofnað
með glæpsámlegu atferli, í löng
föst lán. Látið er i það skina, að
það sé óbilgirni eins einstaks
bankastjóra sem valdi þessari
fáránlegu afstöðu.
Bankastjórnin átti þess eng-
an kost að leiðrétta þennan mis-
skilning fyrir Sakadómi, en nú
er tækifærið til að koma leið-
réttingunni að. Bankastjórn
Landsbanka Islands er öll inni-
lega sammála um það að ganga
ekki til neinna samninga við
þá, sem sölsa undir sig fjár-
muni bankans með skjalafalsi,
þjófnaði eða öðrum lögbrotum,
með nýtízkulegra orðavali
mætti segja, að sjálfsafgreiðsla
er ekki leiðin til fastra við-
skipta við Landsbankann.
Ég á von á því, að skjólstæð-
ingur héraðsdómslögmannsins
og vinir hins fyrrnefnda telji
þetta óbilgjarna afstöðu, en
samt er það trú mín, að enn
eimi svo eftir af hinum fornu
dyggðum með þjóðinni, að hún
auki traust bankans en veiki
ekki meðal almennings.
Ein hlið þessa máls snýr að
ríkisstjórn og Alþingi. Hér hef-
ur komið í ljós alvarleg glompa
í réttarfarslöggjöfinni. Það er
ekki svo ýkja langt síðan, að
heimilaður var munnlegur mál-
flutningur i sakamálum fyrir
undirrétti. Kannski er það mál,
sem hér hefur verið gert að
umtalsefni hið fyrsta af þvi
tagi, sem nokkra almenna
athygli vekur og er því vor-
kunnarmál þótt menn hafi ekki
tekið eftir því þegar í stað að
hér væri urnbóta þörf. En nú
getur varla verið blöðum um
það að fletta, að framundan séu
jafnvel allmörg mál ekki ósvip-
aðs eðlis á næstu misserum. Eg
tel það skyldu valdhafanna að
koma i veg fyrir að þá verði
réttarsalurinn gerður að
konsertsal fyrir halelújakór
lögbrjótanna án þess að nokkur
láti til sín heyra til sóknar eða
varnar fyrir hin þjóðfélagslegu
verðmæti sem i húfi eru. Það
verður að skera tunguhaftið af
saksóknara ríkisins og full-
trúum hans.
Aður en ég lýk umræðum um
lögbrjótamálin langar mig til
þess að bera fram önnur varn-
aðarorð til viðbótar.
Þótt margt ljótt hafi orðið
uppvíst nú að undanförnu fer
því viðs fjarri að öll kurl séu
komin til grafar. Það er örugg-
lega víst, að hér eru farin að
myndast bófafélög, sem stunda
margar tegundir giæpa og þar
sem hver sakamaðurinn styð-
ur annan með ráðum og dáð.
Islenzka rannsóknarlögreglan
ræður ekki við þennan vanda i
dag, þegar af þeirri' ástæðu að
hún er of fámenn, en ennfrem-
ur er þörf á sérmenntuðu lög-
regluliði til þess að fást við
þennan lýð.
Þjóðin vill að flórinn sé mok-
aður. Til þess að svo megi verða
þurfa margir að taka sér reku í
hönd, en á þessu sviði eins og
öðrum er þörf fyrir nokkra sér-
fræðinga.
• •
Gunnar Qrn:
Á LOFTINU
°g í
NORRÆNA
GUNNAR Örn listmálari
hefur um þessar mundir
tvær sýningar á verkum
sínum í Reykjavík, önnur
með liðlega 60 myndum er
í Norræna húsinu og hin
með liðlega 50 myndum er
á Loftinu við Skólavörðu-
stíg.
Gunnar Örn hefur vakið
mikla athygli fyrir sérstæðan
stil sinn og nær sú athygli út
fyrir 200 mílurnar, því t.d. í
Kaupmannahöfn eru myndir
hans stöðugt sýndar á kunnu
galleríi við Strikið.
Að eigin sögn hefur
Gunnar Örn verið að hluta
svokallaður „happening"
málari fram til þessa, en nú
er hann farinn að þrengja
formin og hugsa meira um
heildina. „Það var í rauninni
ógurlega erfitt að koma
sumum gömlu myndunum
saman, þvi þær voru svo
flóknar," sagði hann í stuttu
spjalli. Viðfangsefni Gunnars
Arnar er mannslíkaminn
meira og minna.
Sýningunum á Loftinu og í
Norræna 1ýkur24. feb. n.k.
Ung stúlka úr hópi gesta á LOFTINU við Skólavörðustig
skoðar sýningu Gunnars Arnar.
Ljósmynd Frióþjófur