Morgunblaðið - 19.03.1976, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. MARZ 1976
Rannsókn á hey-
verkun araðferðum
Þingræða Steinþórs Gestssonar — fyrri hluti
Hér fer á eftir fyrri hluti
ræðu Steinþórs Gestssonar
alþingismanns, er hann
mælti fyrir tillögu til
þingsályktunar um rann-
sókn á heyverkunaraðferó-
um. Síóari hluti ræóunnar
birtistsíðar.
0 Hevv«*rkunar-
aóferóir
Eg hcl loyn mér aó bera fram
till. til þál. á þskj. nr. 312, um
rannsóknir og áætlanaí>erð um
heyverkunaraðferðir. Till. er svo
hljóðandi með leyfi hæstv. for-
seta:
„Alþinjti ályktar að skora á
rikisstj., að hún hlutist til um, að
Rannsóknarstofnun landbúnaðar-
ins efni á naista sumri til frekari
rannsókna á heyverkunaraðferð-
um með það fyrir auf>um að finna,
með hverjum hætti verði staðið
svo að heyskap að hann verði
áfallalaus oj- fóðurgildi uppsker-
unnar verði vel tryf>Kt. Með hlið-
sjón af niðurstöðum rannsókna
skal nvra áætlun um skipuleftar
framkvæmdir við bættan húsa-
kost oft tækjahúnað sem þætti
þurfa að hrinda fram til þess að
ná bezta áranftri <)f> haftkvæmni
við heyskap ofí hvers konar fóður-
öflun. Aætlun þessa skal legftja
fyrir næsta reftlulefjt Alþ. eða svo
fljótt sem verða má."
I grft. með till. er í stuttu máli
fjallað um efmi hennar, þýðingu
málsins fyrir íslenzkan landbún-
að og hugsanlegar leiðir til úr-
bóta. Mér þykir þó hlýða að fara
frekari orðum um málið í heild, ef
það mætti verða til þess að styðja
að skjótari .afgreiðslu till. hér á
Alþ. og bættum búnaðarháttum í
landinu.
Það fer ekki á milli mála, að
tíðarfarið í gróandanum og á hey-
skapartímanum hefur enn þann
dag í dag meiri áhrif á afkomu
bænda en margur hafði ætlað.
Reynslan frá s.l. sumri er þar um
órækasta sönnunin. Segja má, að
á svæðinu frá sunnanverðum
Austfjörðum vestur og norður um
land allt austur til Skagafjarðar
hafi heyskapartíð verið fádæma
vond. I júli og ágúst voru örfáir
þurrir dagar og þá jafnan stakir
dagar svo að sólskinsstundirnar
nýttust illa við þær aðferðir við
heyskap, sem algengast er að
beita á þessu svæði.
0 Rannsókn
á fóöurgildi
Þótt tækni við heyskap hafi
fleygt fram hin síðari ár, þá virð-
ist vanta herzlumun til þess að
bændur nái góðum heyjum, þegar
tíðarfarið er misjafnt. Rétt er nú
þegar að skýra frá því, að á haust-
nóttum var gerð könnun á því yfir
allt land, hversu gott eða vont það
fóður var í reynd, sem aflað var á
síðasta sumri. Stóðu þar að verki
bæði Rannsóknarstofnun land-
búnaðarins og Rannsóknarstofa
Norðurlands og nutu aðstoðar
héraðsráðunauta við töku sýna
vftt og breitt um landið. Niður-
stöður þessar segja þá sögu, að
óþurrkarnir hafi rýrt fóðurgildi
heyjanna nijög víða um 20—25%.
Þær tölur sem ég hef fyrir fram-
an mig um fóðurgildi heyjanna
frá s.l. sumri eru fengnar snemma
í haust og því um takmarkaðan
fjölda sýnishorna að ræða, en
þeir, sem tóku sýnin úr heystæð-
unum, hafa náð því að meta að-
stæður furðu rétt, því að það hef-
ur komið í ljós við rannsóknir á
fjölmörgum sýnum, sem Rann-
sóknarstofnun landbúnaðarins
hafa borizt síðar, að niðurstöður
hafa ekki raskazt, ekki komið
fram sá munur, að hann sé merkj-
anlegur, þegar meðaltöl eru fund-
in. Sé gerður samanburður á hey-
verkun á s.l. sumri og meðaltali
áranna 1967—1974, þá kemur eft-
irfarandi i ljós:
A Vesturlandi þurfti að meðal-
tali á 7 ára tímabili 1.95 kg af töðu
í fóðureiningu. Arið 1974 var tað-
an ívið betri en í meðalári, en
1975 þarf 2.38 kg í fóðureiningu
eða heygæðin hafa rýrnað um
u.þ.b. 22%, frá meðaltalsárunum.
A Vestfjörðum þarf 1.78 kg af
töðu í fóðureiningu í viðmiðunar-
árunum, en 1975 þarf 2.2 kg í
fóðureiningu og fóður gildi
minnkar um u.þ.b. 13%,. Ekki eru
mér tiltækar tölur um meðaltöl
fyrri ára af Norðurlandi, en sum-
arið 1975 voru niðurstöður þess-
ar: I Húnavatnssýslum þurfti 2.1
kg i fóðureiningu , í Skagafirði 2
kg í fóðureiningu, i Eyjafirði
þurfti 1.8 kg i fóðureiningu og í
Þingeyjarsýslum þurfti 1.7 kg í
fóðureiningu. A Austurlandi
þurfti 1.97 kg í fóðureiningu,
sumarið 1975 og hefur um 6%,
minna fóðurgildi en á árunum
1967—1974. A Suðurlandi eru
þcssar niðurstöður óhagstæðast-
ar. Þar sem nú þurfti 2.45 kg af
töðu í fóðureiningu á móti 1.96 kg
á samanburðartímanum og er því
um 25%, lakari nú en í meðalári.
Eins og sjá má af þessum niður-
stöðum fara heygæðin að mestu
eftir tíðarfarinu um sláttinn og
sannar það, að bændur búa við
öryggisleysi að þessu leyti og það
í miklu ríkari mæli en margur
mundi ætla og þolandi er.
^ Verulega rýróur
hagur bænda
Þegar litið er til þess, þá er rétt
áður en lengra er haldið að leitast
við að gera sér grein fyrir því,
hverja þýðingu það hefur, að
heyforði bænda hefur eftir s.l.
sumar um 13—25% minna fóður-
gildi en í meðalári. Ætla má, að
heymagn hafi á haustnóttum
verið nálægt því að vera i meðal-
lagi að vöxtum. Sennilega eitt-
Steinþór Gestsson alþingismaður.
AIMnGI
hvað litið eitt minna en árið 1974,
sem var gott heyskaparár víðast
hvar og hey heldur betri þá en í
meðallagi. En eftir þeim upplýs-
ingum, sem búnaðarmálastjóri
hefur fengið, þá áætlar hann, að
gildi heyforðans í ár sé um 40
millj. fóðureiningum minna nú,
en það jafngildir rúml. 40 þús.
smál. á kjarnfóðri, sem væri að
verðmæti um 1.5 milljarðar kr. Og
þessi fjárhæð mun allavega rýra
hag bænda sem þessu nemur, því
að ef þeir spara sér kjarnfóður-
kaupin frá því sem þarf til að
vega upp á móti vondum heyjum,
þá minnkar afrakstur búanna að
sama skapi og ber þvi að sama
brunni. Skaðinn er þegar orðinn
og verður ekki bættur þjóðinni
með öðrum hætti en þeim að
finna leiðir til þess að bæta hey-
verkun hjá bændum til frambúð-
ar svo slík vá sé ekki fyrir dyr-
um að ríflegur hluti af áætluðum
launum þeirra skolist í burtu með
rigningarvatninu. Mönnum kann
að þykja þessi fullyrðing mín
vafasöm. En með óyggjandi töium
má sanna það, að bóndi með verð-
lagsgrundvallarbú, sem hefur svo
slæm hey, sem víða eru nú á Suð-
ur- og Vesturlandi, þarf að auka
kjarnfóðurkaup um allt að 15 þús.
fóðureiningar, hann verður að
greiða fyrir það a.m.k. 500 þús.
kr. og ætla ég, að menn muni um
minna.
Eins og áður sagði, þá er rík
þörf fyrir samstillt átak til þess að
sporna við slikum áföllum sem
þeim, sem hér hafa verið rædd.
Margar aðferðir hafa verið
reyndar við þurrkun og geymslu
heys og af ýmsum aðilum. Það má
minna á votheysverkun, sem
reynd hefur verið meira og minna
í fyllilega hálfa öld, víða með góð-
um árangri, en hefur þó ekki rutt
sér svo til rúms, að bændur hafi
almennt nýtt hana í stórum stíl.
E.t.v. er sú heyverkun beinasta
leiðin út úr þeim ógöngum, sem
við stöndum í á þessu ári, en
marga vankanta þarf að laga og
finna þarf aðgengiiega aðstöðu
við meðferð votheys, áður en það
eitt leysir vandann og kem ég
nánar að því síðar.
0 Heyverkunar
aðferðir
A sama hátt hefur margs konar
aðferðum verið beitt við súg-
þurrkun og gefa þær allgóða
raun, en hafa þó ekki náð þeirri
fullkomnun, að hægt sé að benda
á hana sem allsherjar tryggingu í
verulegri óþurrkatið nema fyrir
hendi sé yfirdrifin og ódýr jarð-
hiti, sem þó hefur í för með sér
viss vandamál, sem leysa þarf, svo
sem eins og ofþurrkun á hluta af
heyinu í hlöðunni. I þessu
sambandi er einnig rétt að gera
sér grein fyrir þvi, að hverja þá
leið, sem við kjósum að fara við
heyverkun, hvort sem það er vot-
heysgerð, súgþurrkun eða þurrk-
un úti, heybinding eóa meðferð
heys í sæti, þá þarf sú aðferð að
vera í samræmi við húsakost
býlisins og þá tækni, sem við
verður komið við meðhöndlun
heysins, jafnt á sumri og vetri.
Eg drap á það áðan, að e.t.v.
væri votheysgerð beinasta leiðin
til þess að leysa vandann, þegar
óþurrkar ganga. Þetta er sagt
vegna þess, að ýmsar aðferðir eru
þekktar og hafa verið hagnýttar í
mörg ár, sem eru hvort tveggja í
senn viðráðanlegar sem vinnu-
brögð i vætutið og tryggja alivel
gæði heysins, ef rétt er að hey-
verkuninni staðiö. Þó er það svo,
að það þarf þó enn að kanna vissa
þætti þessarar heyverkunar-
aðferðar, t.d. það, hvort iblöndun
maurasýru er nauðsynleg til þess
að tryggja góða verkun, hvort
betur henta flatgryfjur eða vot-
heysturnar eða með hverjum öðr-
um e.t.v. ódýrari hætti mætti ná
sama árangri, t.d. með þvi að saxa
heyið i smærri búta með ódýrari
gerð geymsluhúsanna en lofttæm-
ingu, eins og þeirri, sem Einar
Guðjónsson hefur beitt sér fyrir
og vinnur stöðugt að að endur-
bæta. Sú aðferð hefur verið notuð
í Hvammi undir Eyjafjöllum allt
frá 1968 og víðar hin síðari ár og
virðist þó skila góðu fóðri.
Þá er rétt að minna á votheys-
verkun í útistökkum undir plasti,
sem búnaðardeild Rannsókna-
stofnunar landbúnaðarins hefur
gert tilraun með að undanförnu.
En allt um það. Hverri aðferð sem
beitt er við votheysgerð þá mun
það þegar allt kemur til alls ráða
úrslitum um, hversu þær nýtast,
að menn séu ekki neyddir til að
búa við úreltar aðstæður og
erfiðar, t.d. eins og þær að bera
votheyið i höndunum fyrir fénað-
inn. Það er því áríðandi að halda
áfram þeim athugunum, sem hafa
verið í gangi hjá bútæknideild-
inni um notagildi hinna ýmsu
tækja, sem hér eru á markaði,
sem eru til þess gerð að létta
vinnubrögð á búunum, svo sem
hjólakvisl, fóðurvagnar, hey-
hnífar, rafknúnir eða dráttar-
vélardrifnir, rafmagnstalíur á
rennibrautum með gripklóm og
fleira sem til greina kemur, þegar
leysa þarf þann vanda, sem við er
að fást, þegar nota skal vothey í
stórum stíl handa öllum gripum.
Þá getur það ráðið úrslitum og
öllu um afstöðu bænda, að unnt sé
að beita tækni við gjafir og alla
meðhöndlun votheysins að
vetrinum, sem gæti sparað vinnu,
gert vinnuna léttari og þrifalegri,
en votheysgjöf þykir víða vera
erfið og sóðaleg, þar sem aðstöðu
er ábótavant.
Þorsteins M. Jónssonar minnzt á Alþingi
t UPPIIAFI fundar f samein-
uðu þingi, minntist alþingisfor-
seti, Ásgeir Bjarnason, Þor-
steins M. Jónssonar, fvrrver-
andi skólastjóra, alþingis-
manns og bókaútgefanda, sem
andaðist í fvrradag, 17. marz, á
Vffilsstaðaspitala, niræður að
aldri. Forseti mælti á þessa
leið:
„Þorsteinn M. Jónsson var
fæddur á Utnyrðingsstöðum á
Völlum í Suður-Múlasýslu 20.
ágúst 1885. Foreldrar hans
voru Jón bóndi þar Ölason
bónda á Utnyrðingsstöðum Is-
leifssonar og kona hans, Vii-
borg Þorsteinsdóttir bónda og
skáids á Mjóanesi á Völlum
Mikaelssonar. Hann lauk gagn-
fræðaprófi á Akureyri vorið
1905. var heimíliskennari á
Akureyri veturinn 1905—
1906 og kennari við barna-
skólann á Seyðisfirði 1907—
1908. Veturinn 1908—
1909 var hann við nám í
Kennaraskólanum í Reykja-
vík og lauk þaóan kennara-
prófi um vorið. Hann stofn-
aði unglingaskóla í Borgarfirði
ey .tra haustió 1909 og hélt
hann tíl 1919. Skólastjóri við
barnaskólann þar var hann
1910—1919. Búskap rak hann
að Hvoii í Borgarfirði 1910—
1918 og í Stóru-Breiðuvík
1918—1921, enn fremur smá-
bátaútgerð í Bakkagerði
1913—1918. Kaupfélagsstjóri í
Bakkagerði var hann árin
1918—1921. Arið 1921 fluttist
hann til Akureyrar og var
kennari við barnaskólann þar
1921—1932 og skólastjóri gagn-
fræðaskólans á Akureyri
1935—1955. Jafnframt hafði
hann búskap i Skjaldarvík
syðri við Eyjafjörð 1922—1924
og að Svalbarði á Svalbarða-
strönd 1934—1939. Hann rak
bóka- og ritfangaverzlun á
Akureyri á árunum 1923—
1935. Arið 1924 hóf hann bóka-
útgáfu, sem hann stundaði
fram á elliár. Hann átti sæti i
stjórn Síldarverksmiðja ríkis-
íns 1936—1943 og var sátta-
semjari í vinnudeilum á Norð-
uriandi 1939—1956. Alþingis-
maður Norðmýlinga var hann
kjörinn haustið 1916 og sat á
þingi til 1923, á 9 þingum alls.
Þorsteinn M. Jónsson var
einn hinna mörgu bókhneigðu
og námfúsu unglinga á fyrstu
áratugum þessarar aldar, sem
brutust til mennta af litlum
efnum, en áttu engan kost
þeirrar skólagöngu sem þeir
þráðu. Hann stundaði fram-
haldsnám í skólum þrjá vetur
undir handleiðslu afburða-
kennara. Þó að hann hafi lagt
hönd að mörgu siðar um ævina,
var lang stærsti þátturinn í
starfsferli hans að fræða aðra
Hann var kennari og skólastjóri
fimm áratugi og mikill skóla-
maður. Jafnframt var hann
stórvirkur bókaútgefandi, gaf
út skáldrit nokkurra fremstu
höfunda íslenzkra á þeim tima,
ýmislegan þjóðlegan fróðleik
og margar kennslubækur.
Hann gaf út tímaritið Nýjar
kvöldvökur og var ritstjóri þess
1933—1956 og ásamt Jónasi
Rafnar yfirlækni safnaði hann
þjóðlegum fróðleik og gaf út í
ritinu Grímu á árunum 1935 —
1950. Hann eignaðist mikið og
vandað bókasafn, sem hann
rækti af alúð og kappi og nýtur
nú Stofnun Arna Magnússonar
góðs af því eljuverki hans.
Þorsteinn M. Jónsson hóf
ungur afskipti af félagsmálum.
Hann var einn af stofnendum
ungmennafélags á Akureyri ár-
ið 1906 og átti síðar á sama ári
frumkvæði að stofnun ung-
mennafélags heima í Valla-
hreppi, hins fyrsta á Austur-
landi. Hann var bindindismað-
ur, ferðaðist á vegum Stórstúk-
unnar um Austurland vorið
1908, þegar bannmálið var á
döfinni, og var síðar lengi for-
maður áfengisvarnanefndar
Akureyrar. Hann var hrepps-
nefndarmaður og sýslunefndar-
maður síðustu ár sín á Borgar-
firði eystra og síðar bæjarfull-
trúi á Akureyri 1942—1956,
forseti bæjarstjórnarinnar
1944—1956. Og á Akureyri átti
hann sæti í skólanefndum
barnaskóla, gagnfræðaskóla og
húsmæðraskóla.
Nú eru senn sex áratugir síð-
an Þorsteinn M. Jónsson tók
fyrst sæti á Alþingi. Hann var í
hópi yngstu alþingismanna á
þeim tima. Flokksbræður hans
völdu hann til setu í sambands-
laganefndinni 1918, og var hon-
um ljúft starf að vinna i þeirri
nefnd að því að losa um stjórn-
arfarsleg tengsl Islands við
Danmörku og ná þeim mikil-
væga áfanga, sem þá vannst. Á
Alþingi 1922 flutti hann og
fékk samþykkta tillögu til
þingsályktunar um útgáfu á
sögu Alþingis í tilefni þúsund
ára afmælis þess. Hann flutti á
þingi 1923 frumvarp um stofn-
un menntaskóla Norður- og
Austurlands á Akureyri og var
á Alþingi einn forvigismanna
að stofnun þjóðleikhúss. Hann
var snjall rithöfundur og ræðu-
maður, rökfastur og fylginn sér
í málflutningi. Hann lifði langa
ævi og vann mikið og áhrifarikt
ævistarf, kom víða við sögu
þjóðmála og menningarmála á
fyrri helmingi þessarar aldar.
Skóla- og menntunarstarfið
mun hafa verið honum hug-
leiknast, enda lét hann svo um
mælt í blaðaviðtali áttræður að
aldri, að hann mundi kjósa
skólastarfið, ef hann ætti að
velja á nýjan leik.
Eg vil biðja háttvirta alþing-
ismenn að minnast Þorsteins
M. Jónssonar með því að rísa úr
sætum."