Morgunblaðið - 23.03.1976, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. MARZ 1976
Síra Gunnar Kristjánsson:
KIRKJAN OG lSJAKINN
Aslralski líffræóinKurinn
Charles Birch, flutti athyfílísvert
erindi, sem þinyfulltrúar fterðu
f>óóan róm að. Kjallaói það eins of>
va'nta mátti um þær hættur, sem
vísindarnaóurinn sér steðja aó
mannkvninu og hufjsanlefíar leió-
ir til frelsunar frá þeim «f> veifta-
rnikió hlutverk kirkjunnar í því
máli. Líkti hann mannkyninu vió
skipió Titanic, sem stefnir óó-
flupa á ísjakann. „Stefnubreytinp
er lífsnauósynlef’, en ennþá dansa
leiótopar þjóóanna á. dekkinu."
Vió sjáuni aóeins lítinn hluta ís-
jakans þvi aó mepnió af honum er
hulió undir yfirhoróinu. Sapóist
hann fapna því, aó Heimsráóió
fjallaói um þessi vandamál í heild
sinni. þau væru í rauninni eitt
samslunpió risamál. ..Isjakinn
hefur fimni hættulefta tinda:
mannfjiilftun, skort á fæðu, hrá-
efnaþurró, menpun of> strið."
Mannfjölftunin, menftunin, fæð-
an of> hráefnin stefnir allt aó
ákveitnu lokatakmarki, sem fyrir-
sjáanleftt er. Vifthúnaóarkapp-
hlaupió er ekki minnst þessara
fimni vandamála. Birch sepir, aó
nær helminftur allra visinda- of>
tæknimanna í heiminum vinni aó
hernaóarleftum verkefnum.
Tæknivæóinp vesturlanda hefur
haft i för með sér aukið hil milli
ríkra of> fátækra of> aukið þannip
misréttió í heiminum. Hinn mikli
lúxus vesturlandahúa o« annarra
iónvæddra þjóða hefur of> í för
meó sér mikla menftun, t.d. veld-
ur bandaríkjamaóur eða ástralíu-
húi tuttupu sinnum meiri menp-
un en t.d. íbúi í Kenya eóa Indó-
nesiu.
„Vfsindi of> tækní hafa breytt
mannlifinu til þess ástands, sem
nú er. ()f> víð höfunt treyst tækn-
inni op vísindunum til þess að þau
myndu leysa öll vandamál með
töfrabröfjóum sínum op uppfinn-
infíurn. P2n þaó er ekki víst, að þau
búi endalaust yfír möftuleikum til
aó ráða fram úr öllum málum of>
þar aó auki viróist sérhver ný
uppfinninp hafa i för meó sér
einhverja aukaverkun." Of> hver
hefur stjórn yfir tækninni? Hún
er á valdi sundurleitra afla, sem
sum hver kunna að huftsa
skammt, fyrst of> fremst unt eipin
haf>smuni. ,,Alþjóðlef> fyrirtæki
hafa yfir aó ráða sjötta hluta
brúttöframleiöslu heimsins ofi
fimm stærstu olíufélöfjin v.elta ár-
lepa til samans meira fé en öll ríki
heimsins effrá eru talin fjöf>ur."
Þaó eru því sundurleitar hendur
og skoóanir (>f> markmió, sem hafa
hiö mikla afl tækninnar á valdi
„Kirkjan verður að átta sig á
því, aó í þessum heimi eru ekki
tvær hæóir, önnur „andlep" op
hin „jarönesk", hér er allt á sömu
hæö." Maóurinn of> umhverfi
hans eru ein heild.
Ef verksmiöja er „ómannlef>“
er ekki nóf> að breyta manninum
sem er þar innandyra heldur þarf
að breyta verksmiðjunni. „Frels-
un" undan hinum illu og
ómennsku öflum í heiminum felst
í því að hafa áhríf á þau öfl sjálf. I
þessu sambandi getum viö ekki
aðskilió það sem er Guðs og „keis-
arans". Það er hlutverk kirkjunn-
ar að berjast gegn tortímingaröfl-
um í hverri mynd sem þau birtast.
Enginn veit, hvernig ný skipan
heimsmála, sem hefur í sér fólgið
réttlæti og skilyrði til að lifa
mannsæmandi lífi, muni líta út.
Hins vegar eru menn almennt
sammála um, að sú skipan, sem
við búum við nú sé ekki lífvænleg
í þess orðs fyllstu merkingu.
Bireh telur. aö forsendur fyrir
lífvænlegu samfélagi jarðarbúa
liljóti iyrst og fremst aó vera þess-
ar til að byrja með: Stöðvun
mannfjölgunar (með stöðvun er
átt vió „núllvöxt"), stöóvun (núll-
vöxtur) hráefnaeyðslunnar og
mengunarinnar. I lífvænlegu
samfélagi er maöurinn í mió-
punkti en ekki varan, lifsgæðin
en ekki magn hlutanna.
Frá útisamkomu á Kenvatta-torginu.
Heimskirkjan í deiglu
„Kirkjan þarf aó leggja áherzlu
á aó endurtúlka stöðu mannsins í
heiminum, tengslin milli manns,
náttúru og Guös, samhengið milli
réttlætis og endurnýjunar jaröar-
innar annars vegar og hins vegar
samhengió milli óréttlætis og
mengunar. Frelsun jaróarinnar
og jarðarbúa er eitt heildarátak,"
sem felur í sér frelsun undan
mengun, frelsun hinna fátæku,
frelsun konunnar, mannsins, vís-
indanna, tækninnar, dýranna,
plantnanna, loftsíns, sjávarins,
fjallanna, skóganna o.s.frv. Vis-
índamenn og guófræðingar verða
að ræða þessi mál i sameiningu,
því að í dýpt sinni er hér um að
ræöa lífsmat, lilsskilning, þar
sem í hverri athöfn vísinda og
tækni skyldu haldast í hendur
lifsskilningur og siðfræóilegt
mat. Guófræðin hefur m.a. því
hlutverki aó gegna, að endurupp-
götva tengsl og einingu mannsins
við náttúruna, heild sköpunar-
verksins. Ekki þarf heldur að
fletta lengi í guðspjöllunum til að
sjá, hversu sterkur þáttur þetta
viðhorf er þar, þó kentur það mun
greinilegar í Ijós i Gamla testa-
mentinu, þar sem skö.pun er ekki
skoðuð sem liðinn atburður held-
ur viðvarandi framkvæmd á vilja
Guðs. — Þess má geta, að Charles
Btrch hefur (ásamt Faul
Abrecht) nýlega séð um útgáfu á
bók, þar sem skýrt er frá samræð-
um milli 35 erfðafræðinga, lækna
og guðfræðinga á vegum Heims-
ráðsins, bókin heitir: „Genetics
and the Quality of Life".
BRÉF FRA SOVETRIKJUNUM.
Þingið fjallaði mikió um mann
réttindamál að þessu sinni sem
endranær. Höföu kvenréttindi
mikinn sess, svo og trúarbragða-
frelsi og síðast en ekki sízt
póhtiskt tjáningarfrelsi. I upp-
hafi þingsíns barst óvænt bréf frá
tveim rússneskum prestum, þar
sem þeir vekja athygli á trúar-
bragðaofsóknum í Rússlandi. Hér
er um aó ræða mál, sem Heims-
ráðið hefur oft verið gagnrýnt
fyrir af ýmsum aðildarkirkjum,
þ.e. að hafa ekki beitt sér meir á
opinberum vettvangi fyrir því að
trúfrelsi væri virt í reynd einkum
í kommúnistalöndunum.
Rússnesk-orþódoxa kirkjan
gerðist aðildarkirkja að Heims-
ráðinu árið 1961 og hefur síðan
tekið virkan þátt í störfum ráðs-
ins. Fulltrúar kirkjunnar eru þó
ætíð undir eftirliti fulltrúa frá
stjórninni í Kreml og fylgja þeir
t.d. hinum sovézku þingfulltrúum
á allsherjarþinginu hvert fótmál.
Hendur þeirra eru því bundnar
og erfiðleikar þeirra þess eðlis, að
erfitt er fyrír utanaðkomandi að
skilja stöðu þeirra. Rússneska
kirkjan telur þó aðild að Heims-
ráðinu nauðsynlega, með því fær
hún þó að hafa eitthvert samband
við aðrar kirkjudeildir — og um
leið reynir ríkisvaldið að breiða
yfir ófrelsi kristinna manna þar í
landi. Um afstöðu kirkjunnar til
stjórnvalda í Kreml eru þó skipt-
ar skoðanir meða1 rússnesk-
orþódoxra. Utan Sovétríkjanna
eru tvær rússneskar orþódoxar
kirkjudeildir og h«yrir önnur
þeirra undir patríarkann í
Moskvu en hín er honum óháð að
öllu leyti. Sú, sem heyrir undir
patríarkann í Moskvu er af hínni
talin handbendi ríkisins og lítið
annað; benda þeir á, að þessi
kirkjudeild hafi til dæmis verið
notuð af ríkinu til að koma ár
þess fyrir borð. I New York hafi
kirkja patríarkans verið notuð til
kaupa á miklum húseignum, sem
notaðar eru í öðrum tilgangi af
hinum þarlenda kommúnista-
flokki.
Hér er á ferðinni flókiö mál og
vandmeðfariö. I Sovétríkjunum
er mjög að kirkjunni þrengt,
pappír fær hún vart til prentunar
á Biblíum og bókum, prestar og
munkar eru undir smásjá og
fjöldi kristinna manna er í fang-
elsum vegna trúar sinnar. I bréfi
rússnesku prestanna eru mál
þessi ofurlítið rakin. M.a. er getið
um hina miklu hungursneyð í
Rússlandi árið 1921, þegar orþó-
doxa kirkjan gekk fram fyrir
skjöldu í því að útvega hjálp
gegnum kirkjudeildir viða um
heim. Sú hjálp barst ríkulega, en
„þakkirnar voru þær af opinberri
hálfu, að ári siðar voru tíu þúsund
prestar, munkar og nunnur skotn-
ar til bana". Þeir rekja söguna
áfram og nefna m.a., að árin
1959—1965 hafi um tíu þúsund
orþódoxum kirkjum verið lokað
af ríkinu. Þær sem eftir eru, eru í
sífelldri hættu; í ágúst 1975 var
t.d. ein merkasta kirkja í Sovét-
ríkjunum sprengd í loft upp fyrir
augunum á söfnuðínum. Frest-
arnir tveir rekja þátt Heimsráðs-
ins í því að reyna að hafa áhrif á
pólitískan gang mála (Víetnam,
Kýpur, Nígería, Austurlönd nær,
N.-Irland t.d.) en þeir ásaka það
fyrir að þegja yfir stanzlausum
ofsóknum í Sovétríkjunum og
annars staðar í kommúnistalönd-
unum. Þeir nefna dæmi frá Al-
baníu, sem er reyndar eina landið
í heiminum, þar sem guðstrú er
bönnuð með lögum; þar var prest-
ur skotinn til bana ekki alls fyrir
löngu fyrir þær einar sakir að
skíra barn. Þá þagði Heimsráðið.
Það eru ekki aðeins prestar,
scm sitja í fangabúðum i Sovét-
ríkjunum vegna skoðana sinna,
vel er kunnugt af fréttum hveija
meðferð rithöfundar fá, margir
þeirra eru virkir kristnir menn,
eins og t.d. þeir sem mest eru
þekktir á vesturlöndum, þeir Solt-
senitsyn og Maximow, sem báðir
eru í útlegð eins og sakir standa.
Rússnesku prestarnir tveir kalla
á hjálp kristinna bræðra og systra
um allan heim að sýna samstöðu
með kristnum mönnum í þeirra
miklu þrengingum austantj-alds.
I umræðumá þinginuum trúar
bragðafrelsi var m.a. vitnað í sátt-
málann frá öryggismálaráðstefnu
i Evrópu í Helsinki, sem Sovétrík-
in eiga einnig aðild að. Segir svo í
ályktun þings ns: „Heimsráð
kirkna lýs; áhyggjum sínum
vegna ta' jrkaðs trúfrelsis eink-
um í Sovt.ríkjunum. Allsherjar-
þingið beinir þeirri ósk til ríkis-
stjórnarinnar í Sovétrikjunum,
með fullri virðingu, að hún fram-
kvæmi í raunveruleikanum sjö-
unda atriði grundvallarins frá
Helsinki." Það atriði hljóðar
þannig: „Virðing fyrir mannrétt-
indum og grundvallarfrelsi, þar
með talið hugsana-, samvizku- og
trúfrelsi."
Viðbrögð hinna rússnesk-
orþódoxu fulltrúa voru vægast
sagt slæm, þeir neituðu því hrein-
lega, að kristnir menn í Sovétríkj-
unum byggju við takmarkað trú-
frelsi. Gekk ákafi þeirra svo
langt, að hinn voldugi biskup í
Leningrad, Nikodim, sem er einn-
ig nýkjörinn í forsætisnefnd
Heimsráðsins, hótaði því, að rúss-
neska kirkjan gengi úr Heimsráð-
inu ef slíkar dylgjur væru hafðar
í frammi! — Um afdrif hinna
tveggja rússnesku presta herma
fréttir, að þeir muni hafa orðið að
víkja úr stöðum sfnum, og engin
veit hvaða örlög bíða þeirra. Enda
þótt ekki hafi tekizt að ræða trú
frelsi til neinna lykta á þessu
þingi, var málið þó m.a. rætt á
grundvelli þessa bréfs. Viðbrögð
hinna sovézku fulltrúa eru í aug-
um þingfulltrúa einhver alvarleg-
asti bletturinn á þinginu í Nair-
obi. Eina leiðin til að skýra þau er
sú, að þeir séu annað hvort beinir
fulltrúar rikisins eða neyðist til
að leika svo vafasama pólitík til
að forða kristnum mönnum í Sov-
étríkjunum frá algjöru blóðbaði.
Ur því verður seint skorið,
kannski ekki fyrr en hinn mikli
Babelsturn óréttlætisins hrynur.
ISLAND OG NAIROBI
Islenzka kirkjan hefur ekki tek-
ið virkan þátt í störfum Heims-
ráðs kirkna, þótt hún hafi oft sent
fulltrúa á allsherjarþing þess.
Það er skiljanlegt í ljósi þess, að á
Islandi má heita, að ekki sé til að
dreifa neinum vandamálum í
sambúð kirkjudeilda. Og auk þess
tekur islenzka kirkjan meiri þátt í
störfum Lútherska heimssam-
bandsins. En sé nánar skyggnzt,
hefur þátttaka í störfum Heims-
ráðsins einnig öðru hlutverki að
gegna en að leysa sambúðarmál
ólikra kirkjufélaga, hér er átt við
þátttöku í sameiginlegu átaki
kirknanna í heiminum, að taka
þátt i ofsóknum ofsóttra bræðra
og systra, taka þátt i umræðu
dagsins um málefni kirkjunnar,
og starfi hennar á hinum pólitíska
alheimsvettvangi, sem fjallað hef-
ur verið um hér að framan. Þátt-
taka í heimsráðinu eykur lifsgleði
kirkjunnar, sem frjóvgast af hug-
myndum fjarlægra skoðana, hún
eflist að nýjum og ferskum krafti,
dregur að sér andann í hinu al-
þjóðlega andrúmslofti, eykur
samheyrileikakennd sina og
sjálfsöryggi. Einangrun okkar
kirkju er þegar orðin nógu skað-
vænle» * forvitnisskyni má t.d.
geta þess, að hvergi í hinum um-
fangsmiklu skjölum frá Nairobi,
er minnst einu orði á spíritisma,
sem hefur þó verið all fyrirferð-
armikill i okkar kirkju allt frá
aldamótum. Má því álykta sem
svo, að þar sé ekki um merkilegt
mál að ræða. Má einnig álykta
sem svo, að þar sé um að ræða
sérfyrirbæri okkar Islendinga,
sem okkur væri kannski hollt að
bera út í skímuna og leggja jafn-
vel undir almennt mat úrtaks
hins kristna samfélags í heimin-
um.
Það virðist ekki vera áhyggju-
efni okkar kristnu bræðra og
systra hvað sé „hinum megin"
heldur þetta: að vera gjörendur
orðsins, að framkvæma vilja
Guðs, að „orðið verði hold", raun-
verulegt. Trúin er ekki einhver
persónuleg einkaupplifun hið
innra heldur samfélagslegt,
„kirkjulegt" átak hið ytra. Að
feta í fótspor Krists er að koma til
hinna sjúku, ofsóttu, reka burt
„illa anda" boða vonlausum raun-
verulega von i þessum heimi, þar
sem ótal gátur stara á mann von-
lausum augum. Að hjálpa mann-
inum til að firma sjálfan sig, átta
sig, leysa af honum hlekki ófrelsis
í raunverulegri merkingu þess
orðs. Allt er þetta hlutverk krist-
innar kirkju. Og hún á leik, vegna
þess að hún er alþjóðleg, óbundin
spilltri pólitík og óréttlátu við-
skiptakerfi heimsins.
„Jesús Kristur frelsar og sam-
einar" var yfirskrift þessa
fimmta allsherjarþings Heimsráð
kirkna í Nairobi. Það var verkefni
þingsins að skilgreina, hvað það
merkir á raunverulegan, „jarð-
neskan" hátt í nútímanum. Þarna
voru fulltrúar frá öllum heimsálf-
um, af öllum kynþáttum, fólk,
sem býr við öll hugsanleg stjórn-
mála- og viðskiptakerfi, öll hugs-
anleg skólakerfi, fólk sem býr við
kúgun eða býr í löndum sem kúga
aðra. Jesús Kristur sameinar það
i því verki að „frelsa" í orðsins
fyllstu merkingu og „sam-
eina“sundraðan heim. Það er
hlutverk kristinnar kirkju.