Morgunblaðið - 15.04.1976, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. APRlL 1976
39
Mál og mál er sitthvað
Eftir
Fried-
rich
Diirren-
matt
Fermingarbörn I Hólskirkju I
Bolungarvfk á páskadag, 18. aprfl
1976 kl. 14.00, Prestur: Sfra
Gunnar Björnsson.
Erna Marfa ólafsdóttir Hafnargötu 7 B,
Gudbjörn Guðmundsson, Hlfðarslræti 14,
Guðmundur Salómon Ásgeirsson,
Hafnargötu 115 A
Hallgrfmur Þór Bjömsson, Hreggnasa,
Haraldur (Jlfarsson, Miðstræti 1,
Hálfdán Einarsson, Holtastfg 18,
Hávarður Finnbogason, Holtastfg 20,
Indriði Björgvinsson, Hólsvegi 7,
Ingibjörg Sævarsdóttir, Traðarstíg 14,
Jóhanna Sóley Gunnarsdóttir,
Hlfðarstræti 15,
Jón Pálmi Beraódusson, Þjóðólfstungu,
Jón Þorgeir Einarsson, Þjóðólfsvegi 9,
Jónfna Elfa Guðmundsdóttir,
Hlfðarvegi 15,
Lárus Guðmundur Birgisson, Miðdal,
Magnús Kristján Hávarðarson,
Skólastfg 9,
Margrét Ólafsdóttír, Geirastöðum,
Margrét Vagnsdóttir, Þjóðólfsvegi 5,
Páll Þór Krist jánsson, Traðarstfg 2,
Sigrfður Jóna Guðmundsdóttir,
Höfðastfg 20,
Sigurður Friðrik Guðfinnsson,
Grundarstfg 12
Sigurður Guðmundur Sverrisson,
Höfðastfg 20,
Þórdfs Erlingsdóttir, Höfðastfg 6.
I Akraneskirkju voru fermd s.l.
sunnudag þessi börn en nöfn
þeirra féllu niður hér f blaðinu og
er beðizt velvirðingar á því:
DRENGIR:
Viktor Pétursson Furugrund 36
Valur Karl Hjálmarsson Vitateigi 4
Ævar Guðjónsson Akurgerði 5
ST(JLKUR:
Arna Arnarsdóttir Vesturgötu 150
Guðný Tómasdóttir, Stekkjarholti 1
Guðrún Asmundsdóttir Suðurgötu 124
Gunnhildur Hjálmarsdóttir Vaílholti 21
Helga Sigvaldsdóttir Stekkjarholti 22
Jórunn Petra Guðmundsdóttir
Garðabraut 45
Kristrún Halla Ingólfsdóttir
Heiðarbraut 49
Sigrfður Eygló Hafsteinsdóttir
Garðabraut 6
Þórdfs Óladóttir Suðurgötu 113
Ur sovézkum-
flokkakeppnum
I Sovétríkjunum fer árlega
fram mikill fjöldi allskyns
sveita- og bændakeppna, og
leggja skákyfirvöld mikla
áherzlu á þær. Og ekki að
ástæðulausu. I þessum keppn-
um fá ungir og upprennandi
meistarar nauðsynlega re.vnslu
og herzlu i viðureign við sér
þjálfaðri og öflugri meistara. I
n ká k
eftir JÓN Þ. ÞÓR
einni slíkri keppni voru eftir-
farandi skákir tefldar fyrir
skömmu.
Hvítt: R. Vaganjan
Svart: B. Gulko
Enskur leikur
1. Rf3 — Rf6, 2. c4 — g6. 3. Rc3
— Bg7, 4. g3 — 0-0, 5. Bg2 —
d6, 6. d4 — dfi. 7. 0-0 — Bf5, 8.
Db3 — Db6, 9. Hel — Dxb3. 10.
axb3 — Bc2, 11. Ha3 — Re4, 12.
Be3 — Ra6,13. Hcl — Rxc3. 14.
bxc3 — Be4 15. Hcal — c5. 16.
Rd2 — Bxg2, 17. Kxg2 — Hfd8.
18. b4 — cxb4, 19. cxb4 —
Rxb4, 20. Hxa7 — Hxa7, 21.
Hxa7 — Hb8. 22. Rb3 — Rc6.
23. Ha2 — Rb4, 24. Ha5 — Rc2.
25. Hb5 — Kf8, 26. c5 — Ke8,
27. c6 — Kd8, 28. Ra5 — Kc7.
29. Hxb7 — Hxb7, 30. cxb7 —
e6, 31. Bd2 — Bf8. 32. e3 — h6,
33. g4 — f5, 34. Rc6 og svartur
gaf.
Hvftt: J. Razuvaev
Svart: K. Grigorjan
Enskur leikur
1. c4 — Rf6, 2. Rc3 — e6, 3. Rf3
— c5, 4. g.3 — b6. 5. Bg2 — Bb7.
6. 0-0 — Be7, 7. Hel — 0-0. 8. e4
— d6, 9. d4 — cxd4. 10. Rxd4 —
Dc8, 11. b3 — a6, 12. Bb2 —
Rbd7, 13. Hcl — Dc7. 14. h3 —
Hfe8, 15. Kh2 — Bf8. 16. Rc2 —
IladS, 17. Re3 — Db8. 18. b4 —
Re5, 19. f4 — Rg6, 20. a3 — h5.
21. h4 — b5, 22. cxb5 — axb5.
23. Rxb5 — Rxe4, 24. Dxh5 —
d5. 25. Dg4 — Rf2. 26. De2
— Re4, 27. Hfl — e5, 28. fxe5
— Rxe5, 29. Rf5 — g6. 30. Rc7
— gxf5, 31. Hxf5 — Rg6, 32.
Dh5 — He7, 33. Hxf7 — Hxf7,
34. Dxg6+ — Bg7, 35. Re6 —
Hdd7, 36. Bxe4 — dxe4. 37. Hfl
— Hd2+, 38. Kh3 og svartur
féll á tíma.
Hugsjónastefnur eru tungu-
málakerfi, sem ekki eru frá-
brugðin, hvað málfræði snertir,
heldur merkingu hugtaka
þeirra. Aðeins að því tilskildu,
að maður sé að tala hið „rétta“
mál, sem komi heim við það,
sem átt er við, er hægt að skilja
hinar hugmyndafræðilegu deil-
ur, sem eiga sér stað milli full-
trúa hinna ýmsu skoðana og
stefna innan einnar og sömu
hugsjónastefnu.
Oft er einni stefnu hafnað, en
þeir sem bera sigur út býtum,
fylgja í rauninni sömu stefnu,
sömu pólitík, en aðeins með
öðrum rökstuðningi, hvað orða-
val snertir: Baráttan stóð þá f
rauninni um orð, tvenns konar
stílsmáta, sem gerir hlnum
stríðandi flokksbrotum kleift
að láta líta svo út, sem um mál-
efnalega deilu hafi verið að
ræða. Og þar sem hið raunveru-
lega og máfræðilega er hið
sama í hugsun þeirra, geta þeir
talið sjálfum sér trú um, að
baráttan snúist ekki um völdin,
heldur um kjarna hugsjóna-
stefnunnar, sjálfa merkingu
hennar og inntak, og með því
breiða þeir hulinsblæju yfir hið
persónulega stríð þeirra.
Eftir að Hitler hafði ráðizt á
Sovétríkin, sem gerðu allt, sem
hægt var, til að forðast árekstra
þeirra á milli, gerðu þau banda-
lag við lýðræðisríkin nauðug
viljug. Á máli kommúnista var
baráttan háð gegn fasismanum,
en á máli lýðræðisríkjanna
gegn einræðisríkinu. Þessi
munur á málfari hafði þann
kost, að eftir styrjöldina var
hægt að heyja kalda stríðið, án
þess að það þyrfti að breyta
málinu. Orðaskylmingar fylgdu
einnig kalda stríðinu, og þær
stóðu á engan hátt að baki
þeim, sem háðar voru í heims-
styrjöldinni. Nú voru lýðræðis-
ríkin fasistísk i augum Rússa,
en Sovétríkin voru einræðisrfki
i augum lýðræðisríkjanna.
En ef málbreytingar eiga sér
stað innan hugsjónastefnu, þá
lendir hugmyndafræðin i vand-
ræðum með raunveruleikann.
Þá kemur það fram, að hún á
ekki lengur við veruleikann.
Einmitt þess vegna eru mál-
breytingar til þess fallnar að
svipta burt hulu, áfhjúpa. Mál
er samansett af orðum, og orð
eru hugtök, ef þau eru ekki
aðeins setningafræðilegrar
merkingar.
Eftirlætishugtak nazista var
„þjóð“, allt gerðist i þágu henn-
ar. Gegn því tefldi márxisminn
hugtakinu „öreigar“, sem var
miklum mun ljósara, hugtak
iðnbyltingarinnar, verkalýðs-
ins. Hið fasistiska einræði í
nafni þjóðarinnar stóð and-
spænis alræði öreiganna.Víg-
línurnar virtust skýrt dregnar,
vígyrði gegn vigyrði. En eftir
síðari heimsstyrjöldina skaut
hugtakið „þjóðarlýðveldi" upp
kollinum í herbúðum marxista,
það var töfrað upp úr djúpum
vitundarinnar og blásinn i það
lífsandi í þeim tilgangi að
reyna að standast hinum vest-
rænu lýðræðisrikjum snúning
hugmyndafræðilega og þar með
málfræðilega. (Hin islenzka
orðsmið „alþýðulýðveldi" á að
vera þýðing á „Volksdemo-
krati“ og er tilganginum sam-
boðin, en höfundur er hér að
ræða um hugtakið „Volk“, þ.e.
þjóð.)
Eftir það hefur hugtakið
„þjóð“ notið æ meiri hylli í
hinum marxistísku herbúðum.
Og það er engin tilviljun. Ef
árangur rússnesku byltingar-
innar var fólginn i þvi eða
afrek hennar var það, að til
þess að koma öreigunum til
valda, hafi hún skapað þá ör-
eigastétt, sem átti að ná völd-
um, var byltingin verk mennta-
manna, sem hnoðuðu og mót-
uðu pólitíska mynd, þangað
til hún virtist samsvara
hugtökum þeirra. En nú á
dögum er ekki hægt að
umbreyta hinum þróaða
heimi lengur samkvæmt
þessum hugtökum, og held-
ur alls ekki hinum vanþróaða:
Því að þar hafa jafnvel öreig-
arnir forréttindi. Hugmynda-
fræðin verður að hverfa aftur
til hins óljósa, dulræna hugtaks
„Þjóðar", hins sama hugtaks og
fasistar notuðu svo gjarna.
Nazistar gerðu sér þess fulla
grein: Með hinu viðkvæma hug-
taki höfðu þeir hugmynda-
fræðilegt vopn í hendi gegn
hinu auðskildara, „öreigum“ og
þeir gerðu einnig hugtakið
„þjóð“, óendanlega og óþol-
andi dularfullt. En þar sem
hver hugsjónastefna skapar og
mótar sinn eigin óvin á sínu
tungumáli, varð óvinur þýzku
þjóðarinnar ekki hinn alþjóð-
legi öreigalýður, heldur hinn
alþjóðlegi, gyðinglegi bolsé-
vismi. Á bak við þetta orð-
skrímsli leyndist hinn eigin-
legi, dularfulli óvinur, undir-
förull og illviljaður, sem erfitt
var að henda reiður á, en skrif-
finnskubáknið skildi þó nokk-
urn vegin, Gyðingdómurinn,
„úrhrak mannkynsins". Þar
með var svo komið, að í hinum
þýzku heilum stóð þjóð gegn
þjóð, hugtak gegn hugtaki, en
það var allt önnur merking í
hugtakinu „þjóð“, ef það átti
við gyðinga, heldur en þegar
Hitler og Rosenberg sveipuðu
það hinni nýrómantfsku móðu.
Þjóð er trúarlegt hugtak að
andlegum uppruna, en ekki
sögulegum. Gyðingar eru Guðs
þjóð vegna þess sáttmála, sem
Guð gerði við þá. Þessi sáttmáli
gildir fyrir þjóðina og þar
með fyrir hvern einstakling.
Hann er heildarsamningur,
sem báðir aðilar gangast undir.
I samningnum merkir hugtakið
„þjóð“ allt annað en i hugum
nazista. „Þýzka þjóðin“ er ekki
hin útvalda samkvæmt sátt-
mála hennar við Guð, heldur
vegna kynflokks sins, og „Gyð-
ingaþjóðin" er útskúfuð vegna
kynþáttar síns, en kommún-
istar eiga við enn annað með
hugtakinu „þjóð“: burðarás
byltingarinnar.
Það er greinilegt, að hinar
ýmsu merkingar, sem eitt hug-
tak getur haft, eru ekki þannig
í því fólgnar, að hægt ætti að
vera að fá þær hreint fram.
Merking hugtaks er sett í það,
trúin leggur trúarlega merk-
ingu i það, fasisminn fasistiska
og marxisminn marxistíska.
Nú mætti ætla, að hið marx-
istíska hugtak „þjóð“ væri
mun nákvæmara en hið fasist-
iska og það aftur mun afmark-
aðra en hið trúarlega hugtak
Gyðinga. En sú þjóð, sem marx-
istinn á við boðar byltingu i
nafni hennar, hún er ekki þjóð-
in f heild sinni, heldur aðeins
sá hluti hennar, sem vill bylt-
ingu, i rauninni flokkurinn,
sem kallar sig þjóð aðeins til að
láta líta svo út sem hann sé hið
sama og þjóðin. Þannig verður
þjóðin á dularfullan hátt burða-
rás flokksins, sem heldur uppi
byltingunni, burðarás burða-
rássins, þjóðin verður að þjóð í
þjóð, verður að samheiti þeirra,
sem trúa á marxismann. Krafan
til þess að vera hin eiginlega
þjóð er á engan hátt raunhæf-
ari en hið trúarlega þjóðarhug-
tak Gyðinga, sem er bundið við j
trúna á einn Guð og við það, að
þessi Guð hafi gert sáttmála við
eina þjóð. Ef einhver Gyðingur
trúir ekki lengur á þennan Guð,
stendur hann utan við sáttmál-
ann og þar með utan við þjóð-
ina, alveg eins og sá, sem trúir
ekki á flokkinn, stendur utan
við flokkinn og þar með á máli
flokksins utan við þjóðina:
Hann er þjóðaróvinur.
Hið sama gildir um hið fasist-
fska hugtak. Að „þýzka þjóðin“
væri eitthvað betri en Gyðinga-
þjóðin, eins og nazistar héldu
fram, var einvörðungu trúar-
atriði, sem studdist við æva-
gamla fordóma, þokudrungaðar
sögusagnir, ósannanlega hluti,
og hinni þýzku þjóð heyrðu
þeir einir til, sem trúðu þessu.
En hvernig sem við viljum
skilgreina ,,þjóð“, hvort sem er
út frá pólitískri sannfæringu
eða heimsskoðun — þá rekumst
við aldrei á hana utan við mál-
ið. Það sem í rauninni er utan
við málið, það verður í hinu
orðlausa rökkri handan hugtak- I
anna. Af því er sprottin sú til-
hneiging þjóðanna að verða
hugtak f nákvæmari skilningi,
úr því að þær eru þjóð-
ir, mynda stofnanir, verða
ríki. Mál ríkisins er lögbundið,
lögfræðilegt, nákvæmara, hnit-
miðaðra en hin hugmynda-
fræðilegu og trúfræðilegu
tungumál, en þó um leið fátæk-
ara að merkingu og innihaldi,
því að það liggur í eðli málsins
að týna að innihaldi, þvi sem
það vinnur í nákvæmni.
Sem stofnun tilheyra ríkinu
einnig minnihlutar, sem það
útilokar eða gerir tilkall til
gagnstætt vilja þeirra. Sé hætta
á ferðum, leggur það hið lög-
fræðilega mál til hliðar og skír-
skotar til þjóðarinnar, það
hverfur aftur til „þjóðtungunn-
ar“. Eins og öll hugtök er það
háð vandamálum tungumáls-
ins, en þau eru fólgin í því, að
málið nefnir aðeins „veruleik-
ann“ utan við málið, en er
hann ekki. Að heita og vera,tala
og vera, hugsa og vera er ekki
eitt og hið sama. Það dugar
ekki, að einungis rökfræðingar
og úrvals Ijóðskáld fáist við
vandamál tungumálsins. Það er
ekki fyrr en þau fara líka að
ónáða og áreita stjórnmála-
mennina og hugmyndafræðing-
ana, sem heimurinn tekur að
ókyrrast. Því að það er ekki
hægt að loka augunum fyrir
því, hve milu blóði hefur verið
úthellt aðeins vegna óljósra
hugtaka og, ef menn átta sig
ekki á því, hve mikið blóð á enn
eftir að streyma: óendanlega
miklu meira en vegna við-
skipta.
Ef það aðeins snerist um þau,
þá væri heimurinn betur sett-
ur. Þá horfði betur fyrir hon-
um. Þetta er að visu vafasöm
fullyrðing, því að á bak við við-
skipti eru hugtök, hugtök, sem
af mestri snerpu og hörku hafa
verið sett saman af Marx. En
þeim mun meir sem heimur
viðskiptanna og þar með hug-
takasvið þeirra fer úr skorðum,
það er að segja hinn kapitalist-
íski heimur — en ég er því
engan veginn mótfallinn — þvi
meir sem við lendum í hring
hins sósíalistíska tungumáls,
sem virðist óumflýjanlegt,
þeim mun meiri hætta er heim-
inum á að fara halloka fyrir
þeim hugtökum, sem alræðis-
valdið kann að heita fyrir sig.
Við gleymum alltof auðveld-
lega, að það eru ekki aðeins
peningar, sem fá mönnum vald,
heldur veita hugtök mönnum
einnig völd, — að hið ótakmark-
aða vald eru mestu viðskiptin,
stærstu kaupin og að valdið er
þá fyrst fullkomið, þegar það
hefur yfir fullkomnu hugtaka-
kerfi að ráða, fullkominni hug-
sjónastefnu: Það var ekki Stal-
ín, sem ruddi hugmyndafræð-
ingunum braut, heldur hug-
myndafræðingarnir, sem ruddu
Stalín braut. Stalín gerði þá
ekki mögulega, heldur gerðu
þeir Stalin mögulegan. Milli
hugtakadýrkunar og persónu-
dýrkunar er aðeins örstutt
skref.
kenni, hefur mesta andlega og
efnislega vald, sem hugsazt
getur, yfir manninum, því að
honum tekst aldrei, ekki einu
sinni i hugsun sinni, að losa sig
úr viðjum þess.
—svá— þýddi úr„Die Zeit“.
ellt vegna hugtaka en viðskipta