Morgunblaðið - 19.09.1976, Side 12

Morgunblaðið - 19.09.1976, Side 12
12 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. SEPTEMBER 1976 — 50 mílur Framhald af bls. 1. stað sérmeðhöndlunar bresks fiskiðnaðar. Brown sagði annað hvort yrðu bretar að ná raunhæfu samkomu- lagi við EBE strax eða horfa á aðrar evrópuþjóðir þurrausa bresk mið eftir 1982, þegar sam- eiginleg fiskveiðistefna EBE landanna gengur úr gildi. Bæði báta- og togarasjómenn hafa krafist einkaréttar á 50 mflna belti með allri Bretlands- strönd. Ríkisstjórnin hefur sagt að hún geti ekki tryggt annað en línu sem nær frá 12 mílum og sums staðar upp í 50 mílur. Um þetta verður að semja í sambandi við 200 mílna efnahagslögsögu EBE, sem tillögur hafa verið gerð- ar um. Þriðjungur fiskafla breta er fenginn af miðum utan áhrifa EBE, aðallega við Noreg. Brown sagði norðmenn mundu ekki leyfa bretum fiskveiðar innan 200 milna nema norskum sjómönnum yrði leyft að veiða við strönd Bret- lands. — Svíþjóð Framhald af bls. 1. herraefni borgarflokkanna, sagði að það væri falskur áróður einn af hálfu jafnaðarmanna að við stjórnarskipti myndi látiðtil skar- ar skríða gegn ellilífeyrisþegum. Hann kvað umhyggjuna fyrir hin- um öldruðu alveg þá sömu hjá borgarflokkunum. Palme hélt þvi fram að skattastefna borgarflokk- anna gæti leitt til þess að hið opinbera hefði ekki nægilegt fé til að greiða út ellilífeyri. Þar væri um að ræða „léttúðug lof- orð‘‘. Fálldin réðst á fyrri yfirlýsingu Palmes i vikunni um að vanda- málin varðandi úrganga frá kjarnorkuverum séu leyst. Palme hafði sagt í útvarpsviðtali að samtök allra helztu vísindamanna Bandarikjanna I kjarnorku- rannsóknum hefðu lýst því yfir að „tæknileg lausn“ væri fundin á þessu vandamáli. Samtökin, sem telja um 2.500 vísindamenn, sendu frá sér yfirlýsingu í gær þar sem þau saka Palme um að hafa reynt að blekkja sænska kjósendur með „algjörlega fals- aðri og villandi“ lýsingu á afstöðu samtakanna. Hún væri þveröfug við það sem Palme sagði. Vandinn væri óleystur. Palme sagði hins vegar er hann svaraði gagnrýni Fálldins i gærkvöldi að 95% vís- indamanna heims teldu að unnt væri að leysa þennan vanda. Hann varaði við orkumálastefnu sem myndi leiða til atvinnuleysis, takmarkana og skammtana, og hækkun húsaleigu. Lars Werner ítrekaði þá skoðun kommúnista að efna ætti til þjóðaratkvæða- greiðslu um kjarnorkuveramálið, en aðrir flokksleiðtogar töldu að gera ætti út um málið á þingi. Fálldin sagði þó að svo kynni að fara að efna yrði til þjóðarat- kvæðagreiðslu ef stjórnmála- menn gætu ekki leyst málið. — Maó Framhald af bls. 1. hangir á hliðum hinnar for- boðnu borgar. Það var Wang Hung-wen, varaformaður flokksins, sem var í forsæti við útiathöfnina. 1 ræðu sinni sagði Hua að Kína myndi áfram fylgja marx- ískri stefnu og þeirri leið sem Mao hefði markað. Hann hvatti til einingar og varaði við „klofningi". Takið ekki þátt 1 ráðabruggi eða samsærum," sagði hann. Hann ftrekaði það að Klna væri staðráðið í að „frelsa“ Taiwan undan þjóð- ernissinnum. Eftir að 20 mín- útna langri ræðu hans lauk sneru leiðtogarnir sér við og hneigðu sig, ásamt milljón ann- arra Kínverja, þrívegis frammi fyrir mynd Maós. Hin einfalda en áhrifaríka athöfn endaði með þvf að leikið var „Austrið er rautt“. Vestrænir fréttaskýrendur telja að enginn óyggjandi vfs- bending hafi komið fram við athöfnina um eftirmann Maós, en benda þó á að þeir Wang og Hua voru þar mest áberandi. Matthías Johannessen: HHVER HUGMYND HSKAL / tilefni af Ijóða- bók Kristjáns Karlssonar, Kvæðum Kristján Kar/sson birti /jóðiö „Maður kemur í Möðruda/ á Fjöllum að kvö/di dags á öndverðri átjándu öld og fer ekki þaðan aftur" í Lesbók Morgunblaðsins og í kjölfar þess skrifaði ég nokkur orð um það,einnig í Lesbók. Nú hefur Kr/stján gefið út Ijóðabók og í tilefni af því langar mig til að bæta nokkrum orðum við það sem ég sagði um fyrrnefnt Ijóð. / /jóðabókinni nýju „Kvæðum" eru frumort Ijóð, bæði á íslenzku og ensku, en ég læt öðrum eftir að fjalla um ensku Ijóðin, þó að ég geri mér giem fyrir því að styrkur Kristjáns sem Ijóðskálds, lærdómur hans og þá ekki sízt fyndni, nýtur sín ekki síður í ensku Ijóðunum en þeim íslenzku. En af augljósum ástæðum hljóta íslenzku Ijóðin að standa okkur nær og læt ég við þá afsökun sitja. Fyrir u.þ.b. áratug átti ég samtal við bandarísku jasssöngkonuna El/u Fitzgerald og sagði hún þá m.a., að skilningur sé eitthvert mikilvægasta orð tungunnar. Eftirsóknarverðast í lífinu sé að auka skilning milli fólks. Þetta kemur mér í hug, þegar ég les Ijóðabók Kristjáns Karlssonar. Hún er mér ekki sízt mikils virði vegna þess, að ég hef gert mér far um að skilja hana. Við höfum m.a. af þeim sökum bundizt vináttuböndum, ég og hún, sem auka g/eðina og eru því í senn eftirsóknarverð og mikilvæg. Ég geri mér fullkomlega grein fyrir því, að fólk hefur áhuga á skáldskap án þess að skilja hann. En ski/ningur ætti þó ekki að þurfa að draga úr áhuganum. Beztu lesendur Ijóða eru skáld á sinn hátt. Einar Benedikts- son sagði, að alþýðan ski/di sig, en menntamennirnir kynnu ekki að meta sig. En einmitt á þeim punkti, ef svo mætti segja, lifði Einar Benedikts- son af alla gagnrýni. I kvæðabók Kristjáns Karlssonar er sér- kennilegt ljóð sem heitir „Svartur prestur í grænu grasi“. Við fyrstu sýn virðist ljóðið einungis skírskotandi táknmyndir og torveld- ur lestur. En þegar grannt er skoðað verður það manni ný reynsla og sérstæð, vegna þess að við upplifum gamalkunnugt yrkisefni, dauðann, f óvæntum táknmyndum og tungu- taki, sem við erum ekki vön. „Svartur prestur" er guð í mynd dauðans: Við mund- um vilja losna frá honum í björtu þ.e. meðan við erum lifandi: Vor réttlæting, ein, er árangursleysi, sú eigingirnd vor að tfminn leysi oss burt hvorn úr annars athöfn f björtu... Af þessum sökum er til f hverjum manni sú ósk að vilja losna við guð, þ.e. að vera ekki háður honum. En í kvæðinu segir að sjálf- sögðu, að það sé ekki hægt: sú óskynja von að myrkrið leysi oss burt hvorn úr annars ásýnd 1 björtu... í orðinu „óskynja" felst, að ekki sé hægt að skynja þá ósk að losna við guð, enda sé sú ósk sprottin af sjálfselsku, sem veldur þvf að við vildum helst ekki þurfa vera háð forsjóninni; sbr. orðið „eigingirnd“. Þegar skáldið segir: „Svartur prestur f grænu grasi“, er hann að lýsa tilfinningu fyrir dauðanum í lífinu, en síðan breytist þessi prestur f „gulan prest í grasi svörtu", og þá er dauðinn búinn að sigra: græni liturinn, sem var litur lífsins, er orðinn svartur, þ.e. dauðinn sigrar óhjákvæmilega. Þessi skír- skotun til lita er byggð á þeirri hugmynd, ef ég skil ljóðið rétt, að frumliturinn sé aðeins einn, gulur, þ.e. litur sólarinnar, og þar með að gult sé litur guðs. En sérstæðasta nýlunda þessa ljóðs er að það f jallar f raun og veru um manninn andspænis guðdóminum án þess nokkurn tíma sé minnzt einu orði á guð; það fjallar um dauðann án þess nokkru sinni sé minnzt á dauðann. Og það er grimmd í því, miskunnarleysi eins og flestum öðrum ljóðum bókarinnar. En þar sem manneskja er á ferð, þar er einnig samvizka. Hún er eitt af því, sem skilur okkur frá dýrunum, og þegar skáldið skfrskotar til hennar, minnist hann ekki á hana frekar en annað sem um er fjallað í ljóðinu, heldur segir hann einungis: svo orsök breytist í afleiðingu og afleiðing breytist f sök. Þar með verður orðið sök eins konar mið- þyngdarstaður f ljóðinu, því að án samvizku, án sakar, þyrftum við ekki að hafa áhyggjur af sjálfselsku okkar og þá væri dauðinn broddlaus reynsla, sem við hugsuðum ef til vill aldrei um frekar en rándýrið f frum- skóginum. Enda þótt Kristján Karlsson haldi trúnað við hefð og arf í íslenzkri ljóðlist, fer hann sínar götur og slær persónulegan tón, sem væri óhugsandi án þeirrar nýsköpunar í íslenzkri ljóðlist, sem átt hefur sér stað á undanförnum áratugum. En þegar hann minnist á þennan forna arf, hefur hann ávallt einhvern fyrirvara; það er eins og hann vilji ekki ánetjast honum. Hann er jafnvel á verði. I eftirmæli eftir Sigurð Nordal, sem er uppgjör við klassíska róman- tfska menningu, sem Nordal heyrði til segir skáldið að „langfeðga lúðir svipir ... eiga ekki athvarf víðar, þeir endurgrafast f rústir“ þó að þeir hafi ljómað í vitund Nordals og „gnúðir gripir“ glitrað í minni hans. Skáldið segir, að Nordal hafi munað meira en við öll og raunar munað fyrir okkur öll, ogklykkirút með samlíkingu við erlendar hallir, „sem einnig um sfðir falla“. Þessar vísur um Nordal eru metafór eða myndhvörf: hann var svo gamall og mnndi svo mikið, að hann geymdi sem lifandi mannéskja rómantíska menningu þjóðarinnar, eins og erlendar hallir gera, fullar af gömlum mun- um og gnúðum gripum. I staðinn fyrir hallir áttum við Sigurð Nordal. Að þvf leyti nær likingin tilgangi sinum: við erum minnt á mikilvægt ævistarf manna eins og Sigurðar Nordals, sem persónugerðu það, sem hefur orðið okkur kærast og ógleymanlegast úr langri menningarsögu þjóðarinnar. Lúðir svipir langfeðganna verða Kristjáni Karls- syni nálægir. Grimur Thomsen sótti öðrum fremur yrkisefni í fornöldina, svo að ekki er út í bláinn að vitna til hans hér, þó að viðhorf skáldanna séu ólik: 1 fornöldinni fastur ég tóri, f nútfðinni nátttröll ég slóri. segir Grímur. Hann hverfur til fornaldar- innar í leit að athvarfi „Mikið af skáldskap hans er blátt áfram leit að betri félagsskap en lifið bauð honum,“ segir Sigurður Nordal. En Grími verður fortfðin fjariæg: „Yfir hið liðna bregður blæ/ blikandi fjarlægðar“, segir hann. Þetta kemur allt heim og saman: Kristjáni Karlssyni er fortfðin svo nálæg, að hún verður nánast óþolandi draugagangur, en Grfmi Thomsen er hún svo óþolandi fjar- læg, að hún verður eftirsóknarverð. Einasta athvarf stormasamrar ævi; viðmiðun, sem hægt er að draga af réttar ályktanir. I framhaldi af þessu verður næst fyrir að líta á ljóðið „Þau hin litverpu og litglæstu fjöll er blasa við i austri, eru sögufróðustu fjöll íslands..en svo heitir kvæði Kristjáns Karlssonar með tilvitnun i ræðu eftir Sigurð skólameistara Guðmundsson, sem hann hélt á iþróttavellinum í Reykjavfk 17. júnf 1918. I ljóðinu biður skáldið nóttina að koma og nema á burt fávis fjöll ræðu- manns og hefur þá eins og beinast lá fyrir, breytt „sögufróðustu“ í „fávís". Skáldið biður nóttina um þetta svo að við getum næsta dag haldið ferðinni áfram; ekki aftur i tímann, heldur fram á veginn. ekki til for- tíðar, heldur framtfðar. Og hann biður þá, sem látnir eru, að raska ekki ró okkar, kref ja okkur einskis. Það er skemmtileg nýbreytni að óska þess af hinum látnu, að þeir raski ekki ró okkar, þvi að venjulega erum við áminnt um að raska ekki ró hinna dauðu. Við verðum að geta lifað án sífelldrar truflunar af hinum dauðu. Þegar Kristján Karlsson biður nóttina að taka fjöllin frá okkur, merkir það ofureinfaldlega: að losa okkur við fortiðina. En um leið og hann segir það, setur hann sig í spor sjálfs Jagos, drottins- svikarans og erki fantsins í Othello, og tekur upp orð hans óbreytt í lok kvæðisins: „Demand me nothing: What you know you know“. I þessum orðum felst viss storkun — og þá ekki sízt vegna þess að skáldið vitnar til þeirra á ensku. Þetta er áminning til þeirra, sem vilja beita föðurlandinu i kúgunarskyni, en það hafa allar kynslóðir þurft að þola á Islandi frá þvi sjálfstæðisbaráttan hófst — og ekki sízt sú sem nú lifir. — Þó að Kristján Karlsson yrki ekki brýn eða aktúel ljóð, verður þetta kvæði hans áminning um að láta ekki fortiðina og söguna verða að eins konar andlegri kúgun, sem menn geta ómögulega vaxið frá. Þjóðerniskennd, sem verður böl, sprettur, eins og kunnugt, er af ófullnægingu þjóða. Gagnrýni skáldsins á þjóðernistal okkar Islendinga en þó einkum tilhneigingin til að losna við fortfðina — fá að vera i friði fyrir henni — er eftirminnileg og ekki ástæðulaus. Þó fjöllin séu falleg, getur maður hugsað sér að losna við þau einstaka sinnum, jafnvel þau. Hér eru þau persónugerð sagan — sem alltaf er að þrengja'sér inn á okkur. En þegar

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.