Morgunblaðið - 30.04.1977, Page 29

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. APRÍL 1977
29
— Hvað kunnu þeir?
Framhald af bls. 14
byggja ísland og var mönnum þá
alltíðrætt um þá ferð.. . Hængur
sigldi vestur í haf og leitaði Is-
lands. En er þeir urðu við land
varir, þá voru þeir fyrir sunnan
að komnir. En fyrir þvi að veður
var hvasst, en brim á landið og
ekki hafnlegt, þá sigldu þeir vest-
ur um landið fyrir sandana. En er
veðrið tók að minnka og lægja
brim, þá varð fyrir þeim árós mik-
ill, og héldu þeir þar skipum sin-
um upp i ána og lögðu við ið
eystra land. Sú á heitir nú Þjórsá,
féll þá miklu þröngra og var djúp-
ari en nú er. Þeir ruddu skipin,
tóku þá og könnuðu landið fyrir
austan ána og fluttu eftir sér búfé
sitt. Var Hængur inn fyrsta vetur
fyrir utan Rangá ina ytri. En um
vorið kannaði hann austur landið
og nam þá land milli Þjórsár og
Markarfljóts, á milli fjalls og
fjöru og byggði að Hofi við Rangá
ina eystri.
Ingunn kona hans fæddi barn
um vorið, þá er þau höfðu verið
þar inn fyrsta vetur, og hét sveinn
sá Hrafn. En er hús voru þar ofan
tekin, þá var það síðan kallað
Hrafntóftir."
Þá segir frá sonum Hængs og
hvar þeir festu byggð. Hrafn er
sagður göfugastur þeirra, enda
varð hann fyrsti lögsögumaður Is-
lands eftir að Alþingi var stofnað
á Þingvelli.
VI.
Hús Skjöldungs
Að þessu búnu þykir mér enn
hæfa að fletta upp í ritum Einars
Pálssonar. Ég finn það sem ég
leita að á blaðsíðu 20 i öðru bindi
ritsafnsins: „Trú og landnámi".
Einar spyr:
„Gerist þess nokkur kostur að
tengja afkomendur „norskra"
landnámsmanna við sagnir og
heimsmynd danskra konunga?
Svarið er ótvírætt, ef knúið er
að dyrum Oddaverja. Þessir höf-
uðspekingar íslenskrar ritlistar
telja sig ekki einungis danska,
heldur beinlínis stærra sig af ætt-
rakningu til danskra konunga.
Halda þeir þessum uppruna sín-
um mjög á lofti og rekja ættar:
tengslin eftir megni."
Það var Skjöldungurinn Har-
aldur hilditönn, sem Oddaverjar
og raunar Sturlungar líka, röktu
ættir sínar til.
Eg vitna enn i Trú og landnám:
„Veldi Oddaverja er á söguslóð-
um Njálu, það mikla ritverk er
augljóslega uppbyggt af sögnum
er vörðuðu Oddaverja.
Bjarni Guðnason veltir fyrir sér
dönskum uppruna Oddaverja i
bók sinni um Skjöldungasögu.
Telur Bjarni Skjöldungasögu
fyrstu samfellda ættarsögu Dana-
konunga á íslenska tungu og spyr
áleitinnar spurningar: „Hverjar
ástæður geta legið til þess að
tslendingar skrásetja sögu
danskra konunga — og valda
þannig timamótum í islenskri
sagnaritun? — Eigum við að
halda að Islendingar riti sögu
annarra þjóða af einskærri forn-
aldardýrkun eða til afþreyingar?
Af því að Skjöldungasaga er nýja-
brum, verður þetta að teljast
ósennilegt, einhver kynngikraft-
ur virðist láta til sín taka.“
Eftir nokkra vangaveltur
svarar Bjarni sjálfum sér svo:
„Þessi vandkvæði eru úr sög-
unni, og allt fellur i ljúfa löð, ef
Oddaverjar eru taldir standa að
ritun Skjöldungasögu, eins og
Einar Olafur Sveinsson hefur
Ieitt getur að — Oddverjar röktu
kyn sitt til Skjöldunga, hinna
fornu Danakonunga og með því
að færa í letur sögu þeirra skráðu
þeir um leið sína eigin sögu. Þar
með höfðu Oddaverjar skráð sögu
tveggja konungsætta, forfeðra
sinna, af því að áður hafði Sæm-
undur fróði ritað sögu Noregskon-
unga. Ættarmetnaður og forn-
aldardýrkun eru a vísu undirröt
skrásetningarinnar, en þau
standa í órofa tengslum við vilj-
ann til að varðveita minningu for-
feðranna, víðfrægja Oddaverja,
sanna ágæti þeirra og kyngöfgi og
auka á þann hátt veg og orðstíg
ættarinnar. Eftir þessu að dæma
kann Skjöldungasaga að vera eins
konar áróðursrit Oddaverja, og
þar eygjum við hagkvæmnis-
sjónarmið." — Bjarni vitnar enn i
Einar Ólaf og skrifar:
„Ættartölur voru meðal þess
sem fyrst var skráð hér á landi, og
þar sem Oddaverjar voru einmitt
í broddi fylkingar meðal ritandi
manna hér, má nærri geta hvort
þeir hafi ekki skráð sína ætt, sem
þeir töldu konunglega."
Og enn skrifar Einar Ölafur: „A
siðari hluta aldarinnar (13. aldar
E.P.) gerast þau stórtiðindi sem
breyta öllu, sem áður studdi þessa
ætt: tslendingar ganga undir kon-
ung, goðarnir missa veldi sitt, en í
annan stað verða Oddaverjar að
láta kirkjurnar við Árna biskup.
Þar með er hið gamla hrunið og
nýr timi kominn."
Þá sný ég mér beint að rökum
Einars Pálsson ar, bls 24 í „Trú og
landnámi:
„Á þessum stað skiptir ekki
máli hvaða einstaklingur ritaði
Njálu. Hitt skiptir mestu að árið
1280 eru allar forsendur fyrir
hendi á Islandi til ritunar epískr-
ar sagnar, er geymir goðsagna-
minni Rangárhverfis og danskra
konunga. Arin á undan hafa
Oddaverjar verið að missa hið
mikla veldi sitt, kirkjan er að
tortfma fyrir fullt og allt heiðnum
fróðleik, konungslög að rifta
fornri stjórnskipan! þekking á
eðli goðsagna og fróðleik skal
þaðan i frá upprætt. Hugsanlegt
er að sjálfsögðu að Sturlungar,
Haukdælir eða fróðleiksþyrstir
munkar hafi ritað Njálu. Hins
vegar vitum við, að þeir Oddaverj-
ar þekkja höfuðstöðvar
menningarinnar i Evrópu og
kannast þvi væntanlega við hvort
tveggja, allegóriskan stíl miðalda
og forna geymd goðsagna. Þeir
rekja ætt sína til danskra kon-
unga og vernda sagnir þeirra,
þeir eru stórfróðir og rita flestum
meir, þeir missa forna trú sína og
veldi og hafa því hort heldur er
tækifæri til að nota uppistöðu
hins forna goðaveldis sem efnivið
í allegóriska „skáldsögu" ellegar
að rita slíka sögu beinlínis til
verndunar fornri þekkingu.
Dreifðar sagnir af ættinni öðlast
dýpt, ef bornar eru við Hjól
Rangárhverfis. Mjög er þannig
sennilegt, að efniviður Njálu hafi
varðveist í Odda.“
1 hugleiðingum mín um, „Vituð
ér enn eða hvat?“ — um ritsafn
Einars Pálssonar: Rætur fslenskr-
ar menningar, birtar í Morgun-
blaðinu 19. febrúar 1977 skýri ég
hirspurslaust frá, hver sé að
mfnum dómi höfundur Njálu.
Hér verður ekki farið fleiri orð-
um um það efni að sinni, heldur
reynt að kynna ögn nánar mál-
flutning Einars Pálssonar.
VII.
Táknmálið.
1 6. tilgátu í bók Einars Pálsson-
ar: „Baksvið Njálu" í kaflanum:
Heimsmynd Ketils hængs, segir:
„Sá sem nemur land helgar sér
veraldlegt og andlegt vald — hug-
myndir trúar og valds verða ekki
aðskildar. Viss ætt tengist
ákveðnum trúarhugmyndum;
Ketill hængur sá er nam Rangár-
hverfi, var Skjöldungur. Helg-
astur dómur i landnámi hans var
Lifsins Vatn. Skjöldungurinn
sjálfur var ímynd þessarar hug-
myndar, hann var blóðið og hann
var sæðið. 1 blóðinu fólst hiti
mannsins, eldur hans. 1 sæðinu
fólst hugsunin er varð að lifandi
veruleik. Tákndýr Skjöldungsins
var skjöldóttur þjór, rauður og
hvitur. (Hliðstæða Apisar i
Egyptalandi. Slíkur þjór var
Skjöldur — hringur árs —“
Skjöldungurinn, Ketill hængur,
markaði sér „Hús“ á Rangárvöll-
um, hringmyndað landsvæði,
eftirlíkingu himinhvelins, 216.000
mennsk fet i þvermál, 9 fet Þórs
— níu Alú, sem var mæniás
„Hússins", með stefnu frá útsuðri
til landnorðurs, beina linu milli
stjörnumerkja Steingeitar og
Krabba, frá Bergþórshvoli í land-
eyjum að Stöng í Þjórsárdal.
Miðja „Hússins" var að Stein-
krossi, örskammt frá Hofi, þar
reis möndull hjólsins upp, milli
himins og jarðar — milli Stein-
kross og Pólstjörnunnar, hins
eina fasta depils stjörnuhimins-
ins.
Hjól Rangárþings er nákvæm-
lega eins hugsað og mælt út og
sams konar fyrirbæri sem fundist
hafa að Jalangri (Jelling) á Jót-
landi, Uppsölum í Svíþjóð og
Tara, nálægt Dýflini á Irlandi,
nema hvað þessi erlendu Hjól,
(gömlu konungsríki), eru helm-
ingi stærri, það er að segja 432000
fet í þvermálk 1 fyrndinni voru
tölur ekki aðeins númer eins og
nú á dögum heldur ginnheilög
tákn, himneskrar og guðlegrar
ættar, enda virðast hinar sömu
mæleiningar hafa verið notaðar
um þúsundir ára í menningarsam-
félögum heimsins, allt frá Austur-
löndum til Islands.
Þegar Ketill hængur, Ingólfur
Arnason, Skalla-Grímur Kveld-
Ulfsson og Auður Djúpuðga helga
og marka sér land, þá mæla þau
það út og skorða það við helgar
tölur. Smæsta eining er lengd
eins byggkorns. 36 byggkorn
gerðu eitt mennskt fet. 432000 fet
gerðu þvermál gömlu konungs-
ríkjanna meðal Kelta og Germ-
ana. Þessi tala finnst einnig mjög
víða hér á landi, milli ákveðinna
sögustaða frá landnámsöld, þó að
staðháttanna vegna sé talan
216000 þvermálstala landnáms-
hljólanna á Rangárvöllum, Mýr-
um og Dölum — auk Hjóls Miðj-
unnar á Þingvöllum. Fyrirmynd-
in eru konungdæmi þjóðanna,
þaðan sem landnámsmenn okkar
eru komnir eða þekktu til. Sömu
talnastuðlar gilda um tima og
vegalendgir.
VIII.
Gens una sumus.
„Gens una sumus" er kjörorð
taflmeistara og er það útlagt:
„Við erum öll einnar ættar". Slikt
hið sama mætti með fullum sann-
indum segja um trú og menningu.
Menning Islands, stjórnskipan,
trú og skáldskapur er arfur eldri
tíma og nær þúsundir ára aftur i
aldirnar.
En svo ég víki aftur að Hjólum
Ketils hængs, Skallagrims og
Auðar djúpúðgu, þá eru þau eins
og önnur eldri Hjól eftirmyndir
hins hringlaga himinhvolfs með
stjörnum sinum, tungli og sól.
Þegar land var numið varð að
byrja á þvi að fella það í réttar
skorður tima og fjarlægðar, skapa
kosmos úr kaos. Hringferill sólar
var markaður í landið og miðaður
við kennileiti. Jafnvel sérhvurt
býli átti sér sitt sólarúr: Dagmála-
vörðu, Hádegisfell, Miðmunda-
fell, Nónhóla o.fl. Búendur settu
sér eitkamörk, skiptu sólar-
hringnum í 8 eiktir, fólkið tók mið
af gangi sólarinnar og vissi hvar
það var statt í timanum. Þegar
móðir min stóð sem ung stúlka á
engjum á söguslóðum Njálu með
hrifuna sína i höndum, þá mældi
hún skuggann sinn með þriggja
álna löngu skafti hennar. Klukk-
an sex að kvöldi var skuggi henn-
ar jafn langur og hrífuskaftið, og
hún vissi að þá var miðaftann —
klukkan var sex. — Einn af píra-
mítum Egyptalands er byggður á
þann veg, að þann dag, sem sólin
kemst hæst á himinhvolfið verður
píramitinn skuggalaus, það er að
segja: sólin skín þá einnig á hall-
fleytta norðurhlið mannvirkis
þessa, — svo nákvæmlega hafa
skaparar þess fyrirfram reiknað
út breiddargráðu jarðar, þar sem
þeir reistu bygginguna — svo og
hlutföll píramítans.
En voru Islendingar á lands-
námsöld nokkrir eftirbátar suð-
rænu spekinganna í mælingum,
töluvísi og stjörnufræði? Ekkert
bendir til þess. Þeir reiknuðu út
réttan tíma og réttar vegalendgir.
Tölvisi og stjarnfræði virðast
hafa staðið með öngu minni
blóma á Islandi en i suðlægari
menningarsamfélögum á þeirri
tið, þegar við vorum samkvæmt
kenningum ýmissa sagnfræðinga
okkar hvorki læsir né skrifandi!
Fönikar kunnu vafalaust vel til
sjómennsku og sigldu viða. En
einnig á þeim vettvangi voru
Islendingar og forfeður þeirra
jafnfræknir hinum fremstu
meðal þjóða. Kynstofn okkar —
með augljósum göllum sfnum og
jafn augljósum kostum — hefur
frá öndverðu og er enn f dag
orkuhlaðinn og vissulega að-
dáunarverður. Enda skal það
verða mitt stolt meðan ég anda að
vera af Oddaverjum og Skjöld-
ungum kominn, en ekki Fönfkum
— að vera Islendingur.
FEIF
KYNNINGARMÓT
77
EVRÓPUKEPPNI
ÍSLENSKRA HESTA
Undankeppni í fimmgang fer fram í dag á
Víðivöllum, keppnissvæði Fáks kl. 10.00.
Aðalkeppnin hefst kl. 13.30 með 250 metra
skeiði og hópreið þar á eftir.
Úrslit í tölti, fjórgang, fimmgang, skeiði og
hlýðnisæfingum, hefst kl. 15.00. ^
77 hestar eru skráðir til keppni.
Merki mótsins ásamt keppnisskrá kostar kr.
500.00.
LH. IDF. FT.
ALLT MEÐ
EIMSKIP
Á NÆSTUNNI
FERMA SKIP V0R
TIL ÍSLANDS
SEM HÉR SEGIR:
■ffij
i
i
i
1
I
i
i
i
i
i
I
i
i
i
Úðafoss 6. maí
Grundarfoss 9. maí
Úðafoss 1 6. maí
ROTTERDAM:
Úðafoss 5. maí
Grundarfoss 10. maí
Úðafoss 1 7. maí
FELIXSTOWE:
Mánafoss 3. maí
Dettisfoss 1 0. maí
Mánafoss 1 7. maí
Dettisfoss 24. rriaí
Mánafoss 31. maí
HAMBORG:
Mánafoss 5. maí
Dettisfoss 1 2. maí
Mánafoss 1 9, maí
Dettisfoss 26. maí
Mánafoss 2. júní
PORTSMOUTH
Bakkafoss 1 6. maí
Selfoss 20. maí
Brúarfoss 27. maí
Bakkafoss 6. júní
KAUPMANNAHÖFN:
írafoss 30. april
Múlafoss 3. mai
ícafoss 10. maí
Múlafoss 1 7. maí
írafoss 24. maí
Múlafoss 31. mai
GAUTABORG:
írafoss 29. april
Múlafoss 4. maí
írafoss 1 1. maí
Múlafoss 1 8. mai
írafoss 25. maí
Múlafoss 1. júní
HELSINGBORG:
„Skip” 2. mai
KRISTIANSAND:
,,Skip” 3. mai
STAVANGER:
..Skip" 4. maí
GDYNIA/GDANSK:
„Skip” 5. maí
Grundarfoss 1 6. maí
VALKOM:
Úrriðafoss 3. mai
Fjallfoss 1 6. mai
VENTSPILS:
Urriðafoss 4. maí
Fjallfoss 1 7. maí
WESTON POINT:
Kljáfoss 3. maí
Kljáfoss 1 7. maí
i Reglubundnar ferðir
1 hálfsmánaðarlega
frá STAVANGER,
KRISTIANSAND
OG HELSINGBORG
ALLT MEÐ
pEEcaa
EjLTHnwcnaisigagl
tj
I