Morgunblaðið - 04.10.1977, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 4. OKT0BER 1977
w
fíæóa Einars Agústssonar utanríkisráóherra á 32 AHsherjarþingi SÞ í New York
Einar Ágústsson utanríkisráðherra flytur ræðu sína á
Allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna s.l. föstudag.
(AP-símamynd)
r
Hcrra forseli.
Mér er sérstök ánægja að taka
undir heillaóskir starfsbræðra
minna í tilefni af kjöri yðar til
forseta 32. allsherjarþings Sam-
einuðu þjóðanna. Mikil þátttaka
yðar í störfum stofnunarinnar
fyrír hönd lands yðar er vel þekkt
og mun án efa stuðla að heilla-
vænlegum árangri við afgreiðslu
mála. sem nú eru á dagskrá alls-
herjarþingsins.
Ég leyfi mér einnig að láta i Ijós
sérstakt þakklæti mitt til forseta
31. allsherjarþingsins, Ambassa-
dor Hamilton Shirley Amera-
shinge, fyrir dugnað hans og vit-
urlega meðferð hinna erfiðu mál-
efna, sem þá lágu fyrir allsherjar-
þinginu. Eg vil enn á ný þakka
honum í nafni lands mins fyrir
framlag hans til lausnar á marg-
þættum verkefnum hafréttarráð-
stefnunnar.
Tvö ný ríki hafa nú fengið aðild
að Sameinuðu þjóðunum, Viet
Nam og Djibouti. Mér er mikil
ánægja að bjóða þau velkomin i
þetta samfélag þjóðanna og veit
með vissu að þátttaka þeirra og
framlag til stofnunar okkar verð-
ur mjög mikilvægt.
Aðalframkvæmdastjórinn Kurt
Waldheim og starfsmenn hans
hafa haldið áfram þrotlausu og
einörðu starfi sinu til varðveislu
friðar og framkvæmd hinna
mörgu verkefna, sem þeim eru
falin. Ég leyfi mér, hr. forseti, að
láta í Ijós þakklæti mitt og virð-
ingu fyrir framkvæmdastjóran-
um og samstarfsmönnum hans og
ég fullvissa hann um heilshugar
stuðning okkar í framtiðinni eins
og hingað til.
Sið-
menningin f veði
Ekkí verður sagt að árið, sem
liðið hefur siðan við siðast hitt-
umst í þessum salarkynnum, hafi
einkennst af meiri háttar árangri
á sviði alþjóðamála. Samt sem áð-
ur hefur ekki orðið neinn aftur-
kippur, svo að ef til vill má segja
að þróunin hafi verið jákvæð.
Sem undantekningu frá þessu
vcrður að minnast á bardagana.
sem nýlega hafa brotist út á svæð-
inu i Eþíópíu. Að sjálfsögðu er
ætið hryggðarefni þegar deilur,
hverjar svo sem orsakir eru, leiða
tii blóðugra vopnaðra átaka, þar
sem hvorki er skeitt um mannslíf,
né mannlegar þjáningar.
Vandamál þau, er Sameinuðu
þjóðirnar eiga nú við að etja eru
mörg geysilega margþætt og í
sumum tilfellum mjög viðkvæm
og hættuleg. Siðmenningin, eins
og við þekkjum hana í dag, er í
veði ef ekki finnst á þeim lausn.
Með sáttmála Sameinuðu þjóð-
anna er okkur gefinn grundvöllur
til þess að byggja á tilraunir okk-
ar til þess að finna lausnir og
stofnunin er það verkfæri, sem
við verðum að nota i þeim tilraun-
um. Það er auðvelt að skella
skuidinni á stofnunina og kasta
fram kenningum um misræmi
áhrifamáttar stofnana okkar ann-
ars vegar og atburðarásar alþjóða-
mála og örra tækniframfara hins
vegar. Eg hef sagt þetta áður en
leyfi mér að endurtaka það að
engin samtök eru betri en aðilarn-
ir, sem mynda þau. Við höfum
samtök Sameinuðu þjóðanna og
við verðum að nota þau til þess að
ná markmiðum sáttmálans. Án
efa er nauðsyn á einhverjum
breytingum á stofnun S.Þj. i hag-
ræðingarskyni og af fjárhags-
ástæðum, en við teljum ekki
ástæðu til endurskoðunar sátt-
málans eins og á stendur
íslenskur málsháttur segir:
..Artnni kennir illur ræðari". Þeg-
ar pólitiskar ástæður heima fyrir,
sérhagsmunir eða jafnvel illvilji
hindra að vandamál koma til úr-
lausnar Sameinuðu þjóðanna,
heyrum við allt of oft raddir, er
kenna um göllum á kerfi þeirra.
En ég endurtek, herra forseti, við
höfum verkfærið og við verðum
að nota það eins og til var ætlast
af þeim. er sömdu sáttmálann.
þ.e. að varðveita friðinn í heimin-
um.
Afvopnum og
SALT-samningur
Þegar ég sagði áðan að sum
vandamálanna, sem við er að
glíma, séu mjög hættuleg, átti ég
fyrst og fremst við hið stöðugt
harðnandi vigbúnaðarkapphlaup,
hættuna á útbreiðslu kjarna-
vopna, dreifingu kjarnakleifra
efna og framleiðslu nýrra gjör-
eyðingarvopna, hverju nafni sem
nefnast, atóm-vopn, eiturefni eða
sýklavopn. Innan fárra ' daga
rennur út svonefndur SALT-
samningur milli Bandarikjanna
og Sovétrikjanna. Þetta er mjög
alvarleg þróun en sem betur fer
er nokkuð dregið úr hættunni
með tilkynningu frá báðum aðil-
um að þeir muni hlíta ákvæðum
samningsins meðan haldið er
áfram að gera tilraunir til þess að
komast að nýju samkomulagi um
takmörkun langdrægra kjarna-
vopna. Að mínu áliti er það lífs-
nauðsyn að þessi tvö heimsveidi
nái samkomulagi um þetta- atriði
og að árangur náist i öðrum af-
vopnunarviðræðum á takmörkuð-
um svæðum þannig að hægt sé að
gera þær víðfeðmari svo þær nái
einnig til annarra svæða. Sam-
komulag á milli þessara tveggja
stórveida á sviði afvopnunar er
grundvöllur þeirrar slökunar-
stefnu, er nefnt hefur verið
„détente" en annar aðgengilegur
valkostur en „détente" er ekki
fyrir hendi í alþjóðamálum. Allt
ber að gera á öllum sviðum til að
stuðla að framgangi þessarar
stefnu. Þess vegna lýsi ég ánægju
minni yfir þeim árangri, er náðist
á undirbúningsfundinum í Bel-
grad og að öryggismálaráðstefna
Evrópu kemur saman innan fárra
daga. Ég álit að þetta sé mjög
mlkilvægt skref i rétta átt. Vegna
gjöreyðingarkrafts kjarnavopna
er vaxandi áhersla lögð á gerð
svonefndra venjulegra vopna og
sala þeirra eykst nú hröðum
skrefum. Bráðnauðsynlegt er að
koma á eftirliti eins fljótt og
verða má, hvort sem það er með
svæðasamningum eða alþjóða-
samningi, eftir því hvort yrði talið
árangursríkara. Koma verður í
veg fyrir útbreiðslu kjarnavopna
og allar þjóðir ber að hvetja til
þess að undirrita og staðfesta al-
þjóðasamninginn um bann við út-
breiðslu atóm-vopna. Á sama hátt
þarf að vera strangt eftirlit með
dreifingu kjarnakleifra efna sem
ætluð eru til friðsamlegra nota til
að koma í veg fyrir að þau verði
notuð í hernaðarskyni. Slíkt eftir-
lit ætti að vera í höndum Samein-
uðu þjóðanna. Ennfremur er
mjög aðkallandi að gerður verði
alhliða samningur um bann við
kjarnavopnatilraunum. íslenska
sendinefndin mun styðja allar til-
raunir til þess að aukaþingið um
afvopnunarmál verði sem árang-
ursríkast, þar sem afvopnun er
mikilvægur þáttur eflingar og
varðveislu friðar í heiminum.
Nauðsynlegt að
koma á virku
alþjóðlegu
eftirliti með
því að mann-
réttindi séu virt
Störf Sameinuðu þjóðanna að
mannréttindamálum eru mjög
mikilvæg. Mikið hefur áunnist,
enn er marg ógert. Leysa verður
vanda pólitiskra fanga og koma i
veg fyrir hvers konar pyntingar.
Nauðsyn er náinnar samvinnu
þjóðanna um virkt alþjóðlegt eft-
irlit með því, hvernig mannrétt-
indi eru virt eða vanvirt. Gera
þarf öflugri ráðstafanir til vernd-
ar saklausum gegn allri alþjóða
hermdarverkastarfsemi. Með öðr-
um orðum, herra forseti, er það
enn höfuðhlutverk Sameinuðu
þjóðanna að vernda einstakling-
inn og réttindi hans. Þótt stofnun
okkar sé frá lagalegu sjónarmiði
samtök fullvalda rfkja, ætti starf-
semi hennar að einbeinast að
bættum hag fólksins, sem þau
byggir. Búi fólk við hungur, eymd
og félagslegt misrétti er þess ekki
að vænta að mannréttindi fái not-
ið sín að marki. Réttlátari skipt-
ing auðæfa heimsins með bættri
alþjóðlegri efnahagssamvinnu er
þess vegna grundvallaratriði.
tsland studdi samþykkt S.þj.
um nýja alþjóðlega efnahagsskip-
an og efnahagsleg réttindi og
skyldur ríkja. Framkvæmd þess-
ara samþykkta gengur enn hægt
en þó hefur nokkuð áunnist. Við-
ræður iðnvæddra ríkja og þróun-
arlanda verða að halda áfram i
öllum viðkomandi stofnunum. Á
framhaldsfundum 31. allsherjar-
þingsins tókst ekki að ná sam-
komulagi um mat á árangri París-
ar-ráðstefnunnar en vona verður
að á yfirstandandi þingi verði
unnið ötullega að þessu mikil-
væga máli og að samkomulag ná-
ist um næstu skref, sem stíga skal
í átt til réttlátari og jafnari al-
þjóðlegrar efnahagsskipunar, er
þannig bætir kjör fátæku þjóð-
anna i heiminum.
Suður-Afríka
og stefna
Norðurlandanna
Þegar minnst er á mannréttindi
leiðir það hugann strax að vanda-
málinu um apartheit. Ástandið i
Suður-Afríku verður sífellt alvar-
legra. íslenska sendinefndin mun
styðja allar raunhæfar aðgerðir
Sameinuðu þjóðanna til þess að
binda endi á ómannúðlega mis-
réttisstefnu ríkisstjórnarinnar í
Suður-Afriku og þá harðneskju-
legu valdbeitingu, er við stöðugt
heyrum um frá þvi landi. Rétt er
að geta þess hér að nýlega ákváðu
utanrikisráðherrar Norðurlanda
að setja á stofn vinnunefnd til
þess að athuga, hvaða nýjum
efnahagsþvingunum ætti að beita
gegn ríkisstjórn Suður-Afríku.
Við viljum einnig lýsa stuðningi
okkar við allar tilraunir, sem nú
eru gerðar til að finna friðsam-
lega lausn á vandamálunum í
Namibíu og varast ber að gera
nokkuð þar, sem spillt gæti þess-
um tilraunum. Við munum halda
áfram að vinna að markmiði okk-
ar, fullu sjálfstæði landsins í sam-
ræmi við samþykkt öryggisráðs-
ins númer 385.
Það er skoðun íslensku sendi-
nefndarinnar að styðja beri allar
tillögur, sem leitt gætu til samn-
inga um friðsamlega yfirfærslu
valds til meirihlutans i Zimbabwe
og sem fyrst verði bundinn endir
á hið mikla félagslega misrétti,
sem minnihlutinn beitir meiri-
hlutann.
Þvi miður virðist lausnin á
vandamáli Kýpur ekki vera á
næsta leiti. Framkvæmdastjórinn
og starfsmenn hans halda ótrauð-
ir áfram tilraunum til að koma
deiluaðilum saman og vona verð-
ur að hvorugur þeirra með fram-
ferði sinu breikki frekar bilið, og
geri starf framkvæmdastjórans
erfiðara en það nú er. Eins og ég
hef sagt hér áður verður lausnin á
þessu erfiða vandamáli að fela í
sér varðveislu fullveldis og sjálf-
stæðis Kýpur og tryggja að landið
verði áfram ein heild. Friðar-
gæslusveitir Sameinuðu þjóðanna
sýna enn á ný í þessu máli gildi
sitt svo sem þær gera i öðrum
hlutum heims.
Ástandið i Mið-Austurlöndum
er ennþá alvarlegt þótt nú sem
stendur sé meiri von en áður til
að hægt verði að kalla saman á ný
Genfar-ráðstefnuna. Við verðum
öll að vona að unnt verði að stiga
þetta fyrsta spor í áttina að samn-
ingaviðræðum um varanlegan
frið á þessu hrjáða landssvæði. Ég
vil endurtaka þá skoðun mína að
lausnina verði að byggja á sam-
þykktum öryggisráðsins númer
242 og 338. Það er þess vírði að
rifja upp úr þessum samþykktum
að landvinningar með valdi eru
óþolandi, að ísrael verður að
hverfa á brott frá þeim svæðum,
sem það tók herskildi 1967, að
virða fullveldi og sjálfstæði allra
rikja á svæðinu og rétt þeirra til
þess að lifa í friði innan tryggra
og viðurkenndra landamæra. Ég
vil einnig taka fram að hver, sem
lausnin verður er nauðsynlegt að
hún byggist á viðurkenningu rétt-
ar Palestínumanna til heimalands
og Palestínumenn verða að sinu
leyti að viðurkenna tilverurétt
Israels. Það er skoðun fslensku
sendinefndarinnar að Palestinu-
menn eigi að taka þátt I samn-
ingaviðræðum um friðsamlega
lausn, á þann hátt, sem samkomu-
lag verður um milli málsaðila.
Vonir um
undirritun nýs
hafréttar-
sáttmála 1978
Sjötti fundur hafréttarráð-
stefnu Sameinuðu þjóðanna var
haldinn i New York frá 23. maí til
15. júlí 1977. Fyrir ráðstefnunni
liggur nú óformlegur heildar við-
ræðutexti sem unninn var af for-
seta ráðstefnunnar og formönn-
um aðalnefndanna á grundvelli
viðræðnanna á fundinum. Ákveð-
ið var að textinn myndi liggja
fyrir á næsta fundi ráðstefnunnar
sem hefst i Genf 27. mars 1978 og
mun standa í átta vikur. Einnig er
gert ráð fyrir þvi, að fundir verði
haldnir milli þinga.
Textinn sem nú iiggur fyrir
styrkir stöðu efnahagslögsögunn-
ar. Samkvæmt 61. og 62. grein er
það strandríkja að ákveða levfi-
legan afla og getu þeirra til að
nýta hann. í 69. og 70. grein er
gert ráð fyrir vissum réttindum
landfræðilega afskiptra ríkja en
samkvæmt 71. grein gilda slík
réttindi ekki gagnvart rikjum
sem eru sérlega háð fiskveiðum á
svæðinu. Ennfremur kveður 296.
grein á um að ekki beri að vísa
deitum varðandi akvarðanir sam-
kvæmt 61. og 62. grein (þ.e. varð-
andi leyfilegan afla og veiðigetu
ríkisins) til úrskurðar þriðja að-
ila. Nýi textinn er því mjög hag-
stæður strandríkjum, sem átt
hafa umfangsmikla samvinnu á
ráðstefnunni.
Sameinuðu þjóðimar
verði áfram brjóstvörn
mannréttinda og sjálf-
stæðis allra jarðarbúa