Morgunblaðið - 06.11.1977, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ. SUNNUDAGUR 6. NÓVEMBER 1977
Utgefandi hf. Árvakur, Reykjavik.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthias Johannessen.
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjöm Guðmundsson.
Fréttastjóri Bjöm Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Ámi Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6. sími 10100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, simi 22480.
I' fréttabréfi Kjararann-
sóknanefndar, október-
hefti 1977, segir m.a.:
„Kaupmáttur tímakaups
verkamanna óx á árinu
1972 um 17.4%, miðað við
vísitölu framfærslukostn-
aðar, en verulegur hlutur
kaupmáttaraukningarinn-
ar, eða 10.5%, er til kom-
inn vegna vinnutímastytt-
ingar 1. desember 1972.
1973 hélzt kaupmátturinn
svipaður og 1972.“ — Enn-
fremur: ,,í samanburði á
kaupmætti fyrir og eftir 1.
ársfjórðung 1972 skal
undirstrikað, að hér er um
að ræða kaupmátt tíma-
kaups og verkar því vinnu-
tímastytting til hækkuna'r,
sem ekki hefði verið ef
miðað hefði verið við viku-
kaup.“ Þetta þýðir með
öðrum orðum það, að kaup-
máttaraukning frá ársbyrj-
un 1972 til ársloka 1973,
eða á tveggja ára tímabili
hagstæðustu viðskipta-
kjara þjóðarinnar fyrr og
síðar, var, að frádreginni
vinnutímastyttingu, ná-
lægt sjö af hundraði.
Hins vegar hækkaði
kaupmáttur allnokkuð
fyrst í stað, eftir kjara-
samninga í ársbyr'jun 1974,
en lækkaði síðan verulega
milli áranna 1974 og 1975
og enn nokkuð milli áranna
1975 og 1976. Það er kunn-
ara en frá þurfi að segja, að
kjarasamningarnir í árs-
byrjun 1974 vóru óraun-
hæfir, miðað við þær
þjóðartekjur, sem þá vóru
fyrir hendi, sem og
rekstrarstöðu atvinnu-
greina þjóðarbúskaparins.
Þetta viðurkenndi vinstri
stjórnin í raun, bæði með
því að lækka gengi íslenzku
krónunnar verulega, til að
rétta hlut útflutningsfram-
leiðslunnar, og með því að
rjúfa tengsl verðlags og
kaupgjaldsvísitölu, sem
gekk þvert á þá gerða
kjarasamninga. í kjölfar
þessara kjarasamninga,
sem og innlendrar og inn-
fluttrar verðlagsþróunar,
óx verðbólguvöxtur um
53% á ársgrundvelli, og
hefur ekki orðið meiri,
hvorki fyrr né síðar.
Ekki þarf aö tíunda hér
þau áföll, sem íslenzkur
þjóöarbúskapur varð fyrir
á árunum 1974 og 1975,
sem vóru hliðstæð þeim, er
urðu á árunum 1967 og
1968, og höfðu að sjálf-
sögðu óhjákvæmileg áhrif
til lækkunar á þjöðartekj-
um, almennum lífskjörum
og kaupmætti launa. Það
vóru afleiðingar óðaverð-
bólgunnar 1974, verulegs
halla í ríkisbúskap, vax-
andi viðskipta- og greiðslu-
halla viö útlönd, uppurinna
gjaldeyrisvarasjóða, vax-
andi erlendrar skuldasöfn-
unar og utanaðkomandi á-
falla, sem núverandi ríkis-
stjórn tók við í upphafi fer-
ils síns. Þessi vandi hefur
bundið hendur ríkis-
stjórnarinnar fram á þenn-
an dag, þó nú sjái fyrir
enda á hluta þeifra vanda-
mála.
í stefnuræðu Geirs Hall-
grímssonar, forsætisráð-
herra, sem hann flutti sl.
fimmtudag, leggur hann
áherzlu á þann árangur
sem náðst hafi í friðun
stækkaðrar fiskveiðiland-
helgi af erlendri veiðisókn;
í farsælli lausn öryggis-
mála þjóðarinnar; í þrenns
konar árangri á sviði efna-
hagsmála, þ.e. í hallalaus-
um ríkisbúskap, lækkuðum
ríkisútgjöldum í hlutfalli
af þjóðartekjum og lækkun
verðbólguvaxtar úr 53% á
ársgrundvelli í 26% á
miðju ári 1977. Þótt nú hafi
blásið á ný í baksegl varn-
araðgerða gegn óhóflegum
verðbólguvexti, verður það
áfram meginviðfangsefni
að sporna gegn dýrtíðar-
draugnum og tryggja þann
kaupmátt launa, sem um
hefur samizt. Þaö skiptir
ekki megin máli, hver
krónutala launa er, heldur
að umsamin laun séu í sam-
ræmi við vöxt þjóðartekna,
greiðslugetu atvinnuveg-
anna og hver kaupmáttur
þeirra er. Forsætisráð-
herra sagði orðrétt í
stefnuræðu sinni:
,,Á árinu varð veruleg
aukning kaupmáttar launa-
taxta og tekna og hafa
launþegar nú (meira en
endurheimt þær rauntekj-
ur, er þeir höfðu á árinu
1973, þ.e. fyrir áföllin í
þjóðarbúinu. ..“ Síðar seg-
ir forsætisráðherra: „Laun
hækka meira en verðlag og
eftirspurn fer vaxandi og
því er nauósynlegt að bein-
um sköttum verði beitt til
að draga úr þenslunni. Hér
er þess að gæta að í ár mun
kaupmáttur tekna almenn-
ings aukast um 8%. Hins
vegar er óraunhæft að
miða ekki við minni aukn-
ingu kaupmáttar á næsta
ári. En þó mætti ná þeim
kaupmætti, sem sýndur
var í tölum örskamma
stund 1974 en þá var ekki
grundvöllur fyrir að gæti
staðizt. Munurinn er sá, að
nú gæti verið von um að
tryggja þennan kaupmátt í
raun til frambúðar, ef
hyggilega er á málum hald-
ió.“ Þessi orð áréttaði for-
sætisráðherra, er hann
greindi frá höfuðmarkmið-
um efnahagsstefnu ríkis-
stjórnarinnar, en eitt
þeirra var, að „áframhald-
andi kaupmáttaraukning
ráðstöfunartekna almenn-
ings verói í samræmi við
áætlaða aukningu þjóðar-
tekna.“
Veruleg aukning
kaupmáttar
Rey kj aví kurbréf
5. nóvember.
Aðhaldsstefna
og skipting
þjóðartekna
Enginn vafi er á þvi, að aðhalds-
stefna í rikisfjármáium á vaxandi
fylgi að fagna meðal þjóðarinnar.
Menn gera sér grein fyrir þvi, að
hallalaus rikisbúskapur er ekki
einungis það að endar nái saman i
ríkisfjármálum, sem út af fyrir
sig er vottur góðrar bústjórnar á
þjöðarheimilinu. Á þenslutímum,
þegar verðbólguhömlur bresta,
fjárfesting og erlend skuldasöfn-
un hefur verið of ör og kaup-
gjaldsliðir í ríkisbúskapnum
hækka verulega, er það beinlinis
ein af forsendum þess að aftur
megi sigla þjóðarskútunní inn á
kyrran sjó efnahagslegs jafnvæg-
is og öryggis, að halda ríkisút-
gjöldum innan hóflegra marka —
aö þau fari ekki yfir ákveðið hlut-
fall af þjóðartekjum á hverjum
tíma.
Það er að vísu fyrirséð, eftir
gerða kjarasamninga við BSRB.
að einhvers konar viðbótarskatt-
heimta þarf til að koma, til að
mæta stórauknum lauriakostnaði.
sem og verðhækkanir ýmis konar
opinberrar þjónustu bæjar- og
rikisstofnana ellegar niðurskurð-
ur útgjalda og samdráttur í þjón-
ustu. Sú aðhaldsstefna núverandi
rikisstjórnar, sem náö hafði
þrennskonar umtalsveröum
árangri: hallalausum rikisbúskap.
stöðvun á vexti ríkisútgjalda í
hlutfalli af þjóðartekjum og
helmingslækkun á verðbólgu-
vexti, frá því sem hann var mest-
ur (54%) í endaðan feril vinstri
stjórnarinnar síðari, fær nú all-
snarpan mótvind um sinn. Gert er
ráð fyrir að verðbólguvöxtur fari
yfir 30%, á ársgrundvelli 1977 —
og verði svipaður á næsta ári,
þrátt fyrir ýmsar varnaraðgerðir.
Engu að siður verður að setja á
allar tiltækar hömlur á útþenslu
rikisútgjalda, bæði í rekstri og
framkvæmdum. Erlend skulda-
söfnun, sem þegar tekur um
fimmtung þjóðartekna í vexti og
afborganir, býður naumast heim
öðrum framkvæmdum en þeim,
er allra brýnastar eru, eða skila
sér skjótt aftur til þjóðarbúsins
fyrir arðsemisakir. Hver sæmi-
lega gerður maður kemst heldur
ekki fram hjá þeirri áþreifanlegu
staðreynd, að þeim mun meira
sem hið opinbera, ríki og sveitar-
félög, samneyzlan, tekur til sín af
þjóðartekjum, af vinnutekjum
borgaranna í einhvers konar
skattheimtu, þeim mun minna
verður eftir fyrir heimilin og ein-
staklingana i ráðstöfunartekjur.
Skipting þjóðartekna, sem mjög
hefur verið á dagskrá, snýst sem
sé ekki einvörðungu um átök
milli einstakra þjóðfélagshópa,
eins og bernsk viðhorf sums fólks
gætu gefið til kynna, heldur ekki
síður um það, hvað hið opinbera
tekur til sin af þjóðartekjunum
hverju sinni — og hvað verður
eftir í ráðstöfunartekjur þjóð-
félagsþegnanna. Að þeirri stað-
reynd mættu stéttarfélög huga í
kjaraviðhorfum sínum, jafnhliða
hefðbundnum baráttuleiðum.
Bundið slitlag
á þjóðvegi
„Blinn mældi fyrir vegi
og vissi upp á hár
hvar vegur ætti að koma.
— Svo liðu hundrað ár.“
(D. St).
Með hliðsjón af stæró lands
okkar, strjálbýli þess og fámenni
má segja, að þrekvirki hafi verið
unnið i vegamálum þjóðarinnar á
liðnum áratugum. Hitt er þó jafn-
rétt að á fáum sviðum, ef nokkr-
um, erum við jafn aftarlega á
merinni, miðað við nágrannaþjóð-
ir, og i svokallaðri „varanlegri
vegagerð". Jafnvel sú nágranna-
þjóðin sem smæst er, Færeyingar,
hefur farið rækilega fram úr okk-
ur á þessum vettvangi. Menn hafa
lengi hjalað um „varanlega“ vega-
gerð hér á landi. En ár og áratugir
líða án umtalsverðra átaka.
Þrátt fyrir nauðsyn aðhalds-
stefnu og samdráttar i rikisfram-
kvæmdum, hyllir nú undir stærri
viðfangsefni i vegagerð en verið
hefur um sinn. Þv veidur m.a. að
vegagerð getur verið, a.m.k. þar
sem umferðarþungi er mestur,
arðbær framkvæmd, sem skilar
kostnaði sinum fljótlega aftur til
samfélagsins í lengri endingu
ökulækja, sparnaði i viðhaldi,
varahlutum, bensíni sem og
minni viðhaldskostnaði vega.
Ennfremur að stórátök í orkumál-
um eru að baki, þann veg. að
yfirfæra má takmarkaða fram-
kvæmdagetu á önnur svið i bili.
Tveir þingmenn úr stjörnar-
flokkunum, Ólafur G. Einarsson
(S) og Jón Helgason (F). hafa nú
flutt tillögu til þingsáiyktunar um
lagningu bundins slitlags á þjóð-
vegi. Gerir hún ráð fyrir því að
ríkisstjórnin undirbúi tillögur til
vegaáætlana þann veg, að lagt
verði bundið slitlag á helztu þjóð-
vegi landsins (hringveginn og
helztu vegakafla út frá honum) á
næstu 10 til 15 árum. Talað er um
bundið slitlag á 2140 km., eða
150—200 km. verkáfanga á ári
hverju. Unnið verði að fram-
kvæmdum i öllum landshlutum
hvert ár, eftir þvi sem áætlun
segir til um. Kostnaður greiðist úr
Vegasjóði, en gert er ráð fyrir að
afla fjár með almennu lánsfjár-
framlagi (t.d. happdrættislánumj
og erlendis frá. „Verkefnið er
ekki stærra en svo að hægt er að
framkvæma það," segir orðrétt i
greinargerð. „Það, sem vantar, er
pólitískur vilji til þess að ráðist
verði í framkvæmdir með þeim
hætti sem hér er lagt til
Gert er ráð fyrir því i málflutn-
ingi tillögumanna, að slitlagið
verði lagt á vegina eins og þeir
eru nú, eftir því sem fært er, þ.e.
án sérstakrar endurbyggingar
þeirra. Þeir kaflar veganna, sem
ekki þykir fært að leggja á slitlag
með þessum hætti, skulu endur-
byggðir fyrir fjármagn úr Vega-
sjóði, samkvæmt vegaáætlun. —
Heildarlengd vega, sem falla
munu undir þessa tillögu eru
2300 km. Þar af eru þegar með
bundnu slitlagi 160 km. Hinsveg-
ar er það álit Vegageröar ríkisins,
að vegakaflar, sem lítinn undir-
búning þurfi til þess að lagt verði
á þá bundið slitlag, séu um 830
km. að lengd.
Þessi tillaga þeirra tvímenn-
inga er hin athyglisverðasta og
þarf að fá vandlega meðferð Al-
þingis.
Uppbygging
þjóðvega í
snjóahéruðum
Önnur lillaga til þingsályktun-
ar, ekki síður athyglisverð, um að
flýta upphyggingu þjóðvega í
snjóahéruðum landsins, liggur nú
fyrir Alþingi. Hún gerir ráð fyrir
því að gerð verði áætlun um
kostnað við uppbyggingu þjóð-
vegakerfis í hinum snjóþyngri
héruðum landsins, „með það fyrir
augum að þjóðvegir um byggðir
verði gerðir vetrarfærir á næstu
4—6 árum“. Enn er visað á Vega-
sjóð sem kostnaðaraðila, ásamt
„erlendum og innlendum lántök-
um“. Flutningsmenn þessarar til-
lögu eru einnig úr stjórnar-
flokkunum: framsöknarmennirn-
ir Ingi Tryggvason, Tómas Árna-
son, Gunnlaugur Finnsson og Páll
Pétursson og sjálfstæðismennirn-
ir Pálmi Jónsson, Sigurlaug
Bjarnadóttir, Sverrir Hermanns-
son og Jón G. Sólnes.
Flutningsmenn segja að þjöð-
vegirnir séu lélegri í snjóþyngri
héruðum landsins. Þar verji vegír
sig viða ill-a fyrir snjó. Kostnaður
við snjóruðning hafi numiö 320