Morgunblaðið - 06.11.1977, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. NÓVEMBER 1977
35
Rætt við dr. Magna Guðmundsson
Bein verðlags-
ákvæði fá aðeins
staðizt
um stundarsakir
Hér fer á eftir samtal við
Magna Guðmundsson hagfræðing
f tilefni af dvöl hans f Kanada og
doktorsvörn þar vestra sfðastliðið
sumar:
Voru sérstakar ástæður til þess,
að doktorsritgerð þín fjallaði um
einokunar- og verðlagslöggjöf
Dana?
Ég rannsakaði þetta efni að
beiðni prófessors við hagfræði-
deild Manitoba-háskóla. Um það
leyti fór fram endurskoðun á hlið-
stæðri löggjöf i Kanada, og var
mikill áhugi á því að fá saman-
burð. Að sjálfsögðu hefði ég kosið
að skrifa um eitthvert íslenzkt
vandamál, en þáð bætti úr skák,
að verðlagslöggjöf okkar er byggð
á þeirris dönsku. Efnið var þvi
öðrum þræði íslenzkt.
Er Kanada heppilegur staður til
námsdvalar fyrir Islending?
Fyrir Islending, sem vill læra
hagfræði, er staðurinn heppileg-
ur. Kanadiska þjóðin er tiltölu-
lega fámenn (um 20 millj.) og
landinu skipt í fylki, sem eru að
verulegu leyti efnahagslega sjálf-
stæð. Fjármál einstakra fylkja
nálgast íslenzk stærðarhlutföll.
Hins vegar á markaður miklu
stærri þjóða lítið skylt við okkar
aðstæður.
En Kanada er dýrt land og
námstimi öllu lengri en vfða ann-
ars staðar. íslenzkur stúdent get-
ur lokið M.A. prófi í hagfræði á
fjórum árum, en til Ph. D. gráðu
þarf hann önnur fjögur ár
minnst.
— Hvernig er að dveljast með-
al Kanadamanna?
Amerísk áhrif eru talsverð i
vesturfylkjunum, en samt eru
berzii auðkenni lifseig. Fólk er
rólegt og yfirvegað, vingjarnlegt,
en dálitið lokað. í Manitoba-fylki
eru Skotar liklega fjölmennasta
þjóðarbrotið. Þeir eiga bankana
og standa fyrir meiri háttar fram-
kvæmdum.
Arfleifð ýmis konar hefir ekki
átt upp á pallborðið hjá Kanada-
mönnum. Mælikvarðinn á góðan
innflytjanda var til skamms tíma,
hversu fljótt hann tileinkaði sér
kanadiska hætti. Breyting varð á
þessu með nýrri stefnu sambands-
stjórnarinnar í Ottawa (fyrst
svon. "biculturalism", siðan
„multiculturalism"). Frönsk
tunga og bókmenntir blómstra í
Quebec-fylki, og þjóðmenning
Indíána i norðurhéruóunum er
stórmerkileg.
Dr. Magni Guðmundsson.
Hvað er helzt að frétta af Vest-
ur-tslendingum?
Ég kynntist ekki mörgum, sem
eru af islenzku bergi brotnir, en
tel þó suma þeirra meðal beztu
íslendinga, sem ég hefi mætt á
lifsleiðinni. Vestur-Islendingar
eru mikils virtir i Kanada. Þeir
eru vinnusamir og löghlýðnir fáir
beinlinis ríkir, en flestir vel stæð-
ir. Þeir hafa einkum getið sér
orðstír I þjónustugreinum — sem
kennarar, læknar, verkfræðingar
o.s.frv.
— Þú hafðir störf með höndum
jafnhliða framhaldsnáminu?
— Já. Verkefni fyrir fjármála-
ráðuneytið hér heima var mér
nægilegt fyrstu misserin. Á öðr-
um vetri minum i Winnipeg fékk
ég kennslustörf við Manitoba-
háskóla og á hinum þriðja störf
fyrir fylkisstjórnina við endur-
skoðun kandadisku bankalag-
anna. Það var mjög lærdómsrikt,
því að ég kynntist bæði vinnu-
brögðum og skoðunum nokkurra
helztu hagfræðinga i Kananda,
svo og áliti þekktra bankamanna.
— Myndir þú ráðleggja öðrum
á þínum aldri að fara í framhalds-
nám?
— Ekki held ég það. Eg væri
sjálfur ófús að þræða þennan veg
að nýju. En auðvitað er ég ánægð-
ur að loknum þessum áfanga. Mér
virðist notadrýgst sú þjálfun, sem
fæst við að skrifa ítarlega ritgerð
undir leiðsögn og við ögun
margra strangra dómenda.
Ungu námsfólki nýútskrifuðu
er gjarnt að ofmeta fi'æðikenning-
ar og beita þeim af léttúð. Þessi
hætta minnkar með aldri og
reynslu. Æðra nám kennir mönn-
um, þegar bezt lætur, að hugsa
rétt. Að sjálfsögðu er hægt að
menntast með öðrum hætti. Lárus
bróðir minn hafói minna skip-
stjórapróf, en eftir 40 ára siglingu
vissi hann meira um Breiðafjörð
en unnt er að læra í nokkrum
háskóla.
— Hafðir þú hug á að setjast að
vestra?
— Ekki nema mér byðist engin
atvinna við mitt hæfi hér heima.
Ég hefi frá maí-byrjun starfað
fyrir verðlagsstjórann. Hann er
áhugasamur embættismaður, og
fellur mér samvinnan vel.
Annars er kerfi stöðuveitinga á
Islandí mjög ábótavant. Til ágalla
þess verða raktir ýmsir viðloðandi
erfiðleikar í stjórnsýlsunni og
landsmálum almennt.
— Að lokum: Hvert er álit þitt
á því f.vrirkomulagi að binda
álagningu við fasta prósentu á
kostnaðarverð vöru, hvort sem
innkaup eru hagstæð eða óhag-
stæð? Er þetta ekki dýrtíðarvald-
ur?
— Jú, það vill reynast svo í
framkvæmd. Almenn verðlags-
höft hafa gengið sér til húðar
hérlendis. Þeirri skoðun minni
hefi ég áður lýst i Morgunblaðinu
(apríl '77), en ég .tala að sjálf-
sögðu ekki fyrir munn stofnunar
eða stjórnvalda. Bein verðlags-
ákvæði fá aðeins staðizt um
stundarsakir. Þau leiða, ef kaup-
binding fylgir ekki jafnframt, til
of mikillar eftirspurnar, sem vex
frá ári til árs. Við síaukna þenslu
verður framkvæmdin æ erfiðari
og dýrari. Stöðug endurskoðun
ákvæðanna gerist nauðsynleg við
breytiiegar aðstæður, og loks
molnar kerfið niður sökum þrýst-
ings og undankomuleiða ýmiss
konar. Það hefir reynslan hvar-
vetna sýnt.
Öll von um heilbrigt vöruverð
byggist á því, að fyrirtækin fari
að keppa sin á milli. Þess vegna á
að gefa verðmyndunina frjálsa
þar, 'sem skilyrði samkeppni eru
fyrir hendi. Svo er í innflutnings-
verzluninni, smásölu og iðnaði,
Sem býr við samkeppni erlendis
frá. Verðgæzlan takmarkast þá
við þrengra svið og viðráðanlegra,
þ.e. einkasölur og markaðsráð-
andi fyrirtæki. Þetta er einmitt
kjarninnn í hinni dönsku löggjöf,
sem hefur gefizt vel og orðið öðr-
um til fyrirmyndar, ekki sfzt skip-
an stjórnsýslunnar.
m. kr. árið 1976 og það sem af sé
árinu 1977 323 m. kr. Það sé eitt
af meginatriðum þess að halda
landinu öllu i byggð að vegasant-
göngur árið um kring séu nokk-
urn veginn viðunandi. Bændur
þurfi að konia afurðum sínum i
vinnslustöðvar og á rnarkað, sem
og að.annast aðföng til búa sinna,
hver sem árstíminn sé. Börnin
þurfi að að komast til skóla og
heim úr skólum — víöa um lang-
an veg. Fræðslulöggjöf um jafna
námsaðstöðu verði að framfylgja.
Félagslegt samneyti fólks I strjál-
býli byggist ekki sízt á öruggum
landsamgöngum. Sæmilega greið-
færir vegir séu og öryggis- og
heílsugæsluatriði, þegar veikindi
eða slys berji að dyrum. Réttar-
staða fólks í strjálbýli: atvinnu-
leg, menntunarleg, heilsufarsleg
og félagsleg sé háð vegum og eðli-
legri umferö árið um kring.
Hér rná enn bæta við, að
rekstrarkostnaður bifreiða er
mun hærri I strjálbýli, þar sem
mismunandi góðir eða slæmir
malarvegir eru fyrir hendi, bæði
viðhalds- og bensínkostnaður,
heldur en þar sem bundið slitlag
er komið. I þessum punkti sam-
einast þær tvær tillögur, sem að
framan getur, þó þær horfi á við-
fangsefnð frá tveimur sjónarhól-
um. Báðar þessar tillögur eiga
skilið athygli þingnefnda, einkum
og sér i lagi til að samræma
sjónarmið og sameina þing og
þjóð i óhjákvæmilegu átaki I
vegamálum þjóðarinnar, innan
þess ramma er geta hennar segir
til um.
Breyting á
umferðarlögum
Fyrir Alþingi liggur nú frum-
varp til laga um breytingu á um-
ferðarlögum, flutt af Sigurlaugu
Bjarnadóttur (S) og Ellert B.
Schram (S). Frumvarpið gerir
ráð fyrir því m.a. að bráðabirgða-
Ökuskírteini, sem nú er gefið út
til árs, gildi til tveggja ára, áður
en viðkomandi fær fullnaðar-
skirteini. Rannsóknir hafa leitt i
ljós, segja flutningsmenn, að
fyrstu 5 ökumannsárin eru hættu-
legust. Skýrslur um umferðarslys
sýna, að slysatiðni er mjög há hjá
ungum ökumönnum, sérstaklega
þó 2—3 fyrstu árin. Rétt sé þvi að
fresta útgáfu frambúðaröku-
skírteinis (til 10 ára) og lengja
reynslutíma um eitt ár. Þá er gert
ráð fyrir því að við endurnýjun
fullnaðarskirteinis skuli hlutað-
eigandi ganga undir skriflegt
próf i umferðarlögum, en heimild
um það hefur ekki verið beitt.
Það leiði til nauðsynlegrar
upprifjunar og endurnáms, en
aðalörsök slysa og dauðsfalla i
umferðinni að undanförnu hafi
verið þverbrotnar umferðarregl-
ur.
Þá er lagt til að taka upp
punkta- eða mistakakerfi. Við em-
bætti lögreglustjórans i Reykja-
vík skal færð skrá í spjaldskrár-
formi yfir ökuferil handhafa öku-
skírteinis í öllum lögsagnarum-
dæmum landsins. „Komi í ljós að
ökumaður eigi ítrekað sök i um-
ferðarslysi eða gerist ítekað brot-
legur gegn öryggisreglum i um-
ferð .. . skal beitt ökuleyfissvipt-
ingu til bráðabirgða. Ríkissak-
sóknari gefur út leiðbeiningar um
vægi einstakra brota og tima-
lengd í ökuferilsskrá, svo og um
framkvæmd bráðabirgðaöku-
leyfissviptingar".
Efling og
samræming
útflutnings-
starfsemi
Tveir þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins, Lárus Jónsson og
Sverrir Hermannsson, hafa lagt
fram tillögu til þingsályktunar
um samræmingu og eflingu út-
flutningsstarfsemi. Skal ríkis-
stjórnin, ef tillaga þessi verður
samþykkt. láta gera úttekt á
skipulagi og aðstöðu útflutnings-
verzlunar og leita leiða til þess að
efla og samræma útflutning-
starfssemi fyrir íslenzkar fram-
leiðsluvörur og þjónustu. I sam-
ráði við þá aðila, sem nú annast
útflutning og markaðsstarfsemi. I
þessu sambandi skal áherzla lögö
á eftirfarandi:
„1. Að kanna hvort rétt sé og
hagkvæmt að koma á fót sam-
starfi allra aðila, sem vinna að
útflutningsstarfsemi, m.a. i því
skyni að stuðla að á skipulegan
hátt almennri kynningu á íslensk-
um vörum og þjónustu erlendis
og þjálfun starfsfólks. sem vinna
ntun aö hvers konar útflutnings-
starfsemi;
2. Að marka enn frekar þó stefnu
i skatta- og tollamálum. svo og
annarri opinberri fyrirgreiðslu.
sem auðveldar íslenskum útflytj-
endum samkeppni á erlendum
mörkuðum;
3. Að kanna hvort rétt sé og hag-
kvæmt að samræma eða sameina
starf utanríkis- og viðskiptaráðu-
neytis á sviði útflutningsstarf-
semi og efla starf utanrikisþjón-
ustunnar í markaðsmálum."
Fáar þjóðir eru eins háðar utan-
ríkisviðskiptum og islendingar.
Við verjum milli 35 og 40% þjóð-
artekna okkar til að kaupa nauð-
synlegar vörur erlendis frá. Þessa
óhjákvæmilegu eyðslu, sem og
vöxtum og afborgunum af erlend-
um fjárfestingarlánum okkar.
verðum við að mæta með útflutn-
ingi. Utflutningur þjóðarinnar
hefur verið einhæfur fram á okk-
ar daga. nær einvörðungu sjávar-
afurðir. Fyrir allnokkrum árum
var útflutningur iðnaðarvara að-
eins 10% af heildarútflutningi.
Nú hefur þetta iönvarningshlut-
fall hækkað í 20%. Iðnaðurinn
verður að taka við meginhluta
þess viðbótarvinnuafls. sem þjóð-
inni bætist á næstu árum og ára-
tugum. Markaður hér innanlands
er hinsvegar of þröngur til þess
að á honum verði byggður umtals-
verður iðnaðarvöxtur. Þar þarf til
að koma erlendur markaður og
sölusamkeppni við aðrar fram-
leiðsluþjóðir.
Það er þvi ekki af ástæðulausu
að fram er komin tillaga á Alþingi
Islendinga urn samræmingu efl-
ingu útflutningsstarfsemi og
markaðsöflunar islenzkra fram-
leiðslugreina. Þessi tillaga miðar
hins vegar ekki að neins konar
ríkisforsjá, heldur samstarfi og
samræmingu útflutningsgreina.
með stuðningi rikisvalds. m.a.
meó heilbrigðri stefnu i tolia- og
skattamálum. og eðlilegri fyrir-
greiðslu utanrikisþjónustunnar á
sviði vörukynningar og markaðs-
öflunar.
Bandaríkja-
markaður og
Evrópumarkaður
Samtök framleiðslufyrirtækja í
frystiiðnaði. Sölumiðstöð hrað-
Framhald á bls. 47.