Morgunblaðið - 06.11.1977, Blaðsíða 33

32
AKUREYRARBLAÐ, SUNNUDAGUR 6. NÓVEMBER 1977
í Stefni 2 marz 1899 er alllöng
grein um ágæta leikara bæjarins fyrr á
árum t.d. Steincke, Jensen, Schiöth,
Sophus Trampe, Andrés Árnason, Ein-
ar Pálsson o fl en greininni lýkur
þannig:......á Akureyri er sumt fólk
svo sólgið í leiki að það fer á sömu
leikina kvöld eftir kvöld og sögur hafa
gengið um að sumt af þessu fólki hafi
selt af sér föt, til að geta komizt nógu
opt!
En stundum kveður þó við annan
tón í blöðunum t d , þegar kvartað er
yfir hávaða áhorfenda sem tali, klappi
og hrópi, bravó, de capó, gott
o s.frv. . . . " stundum með svo mikl-
um gauragangi að ekki heyrist tímun-
um saman eitt einasta orð til leikend-
anna á öptustu bekkina "
Samkomuhúsið —
Eldra LA 1907
Þegar fjölga tók í góðtemplarastúk-
unum á árunum 1904—1905 þótti
gamla samkomuhúsið of lítið og ófull-
komið var ráðist í byggingu nýs leik-
húss árið 1906 og það vígt 23 jan
1907 með miklu samkvæmi. Eigendur
hússins voru stúkurnar 3 í bænum,
ísafold — Fjallkonan, Trúföst og
Brynja Tveir smiðir úr reglunni Guð-
björn Björnsson og Guðmundur Ólafs-
son buðust til að byggja húsið fyrir
21.500 kr En fullsmíðað kostaði hús-
ið með húsgögnum 28.500 kr , sem
var afar mikið fé á þeim tima, en sýndi
vel bjartsýni og stórhug templara. Hús
þetta var ásamt hinu nýsmíðaða skóla-
húsi Gagnfræðaskólans (nú M.A.) eitt-
hvert stærsta timburhús á landinu.
Fyrsta leiksýningin í húsinu var Ævin-
týri á gönguför Vilhelm Knudsen og
Páll Árdal léku Skrifta-Hans og Kamm-
errað Kranz, en Margrét Valdimarsdótt-
ir og Svava Jónsdóttir léku ungu stúlk-
urnar Kennararnir Stefán Björnsson
og Karl Finnbogason léku stúdentana
Auk Vilhelms Knudsens var Halldór
Gunnlaugsson frændi hans talinn
fremsti leikari bæjarins. Hann kom
hingað sem ungur læknir haustið
menn félagsins voru Guðlaugur Guð-
mundsson sýslumaður, Stefán skóla-
meistari, Sigurður Hjörleifsson Kvaran
o.fl. Fyrsta leiksýning hins unga félags
var Abekatten efti.r Heiberg og fór
Vilhelm Knudsen með hlutverk Iver-
sens náttúrufræðings, en Anna
(Schiöth) Vigfússon lék bústýru hans
og eru þau ,,hin skemmtilegustu hjú"
sögðu blöðin En engu minni athygli
vakti skáldið Andrés Björnsson, sem
þennan vetur var heimiliskennari hjá
J V Havsteen, hann lék þjóninn „og
eru brellur hans margar kátlegar" segir
blaðið Norðri á Jólum 1 907
Önnur verkefni félagsins voru t d.
Milli bardaganna, með Guðmund Guð-
laugsson, V Knudsen og Margréti
Valdemarsdóttur í aðalhlutverkunum,
Lavender, Sherlock Holmes (G.G.),
Lygasvipir, Hermannaglettur, Ærsla-
drósin, Slúðrið, ofl.
Helzti leiðbeinandi var Guðlaugur
sýslumaður, sem sjálfur var ágætur
leikari fyrr á árum og einn af máttar-
stólpum Glasgow-félagsins í Reykjavík
Hann sat oftast á fremsta bekk i
samkomuhúsinu, í loðfrakka sínum,
því ekki var húsið kynt að óþörfu, og
sló hann niður staf sínum ef honum
líkaði ekki leikmátinn uppi á sviðinu.
Félaginu var formlega slitið haustið
1911 og bar þar einkum til sjúkleiki
og brottför nokkurra forystumanna og
leikara félagsins Þrátt fyrir þennan
mótbyr héldu þó templarar leikstarfinu
áfram og sýndu Skugga Svein árið
1912 með Jón Steingrimsson og Pál
Vatnsdal í hlutverkum Sveins og Ket-
ils, og árið 1914 var Lénharður fógeti
sviðsettur með Hallgrím Kristinsson i
aðalhlutverkinu. en Margrét Valdi-
marsdóttir lék Guðnýju og var það
hennar síðasta hlutverk
Hún andaðist 24 jan 1915 aðeins
35 ára að aldri og hafði hún þá leikið
55 hlutverk, flest þeirra á 13 árum.
Það var leiklistinni á Akureyri mikill
missir að þessi fjölhæfa og glæsilega
leikkona skyldi hverfa svo skjótt á
brott Haraldur Björnsson segir svo um
hana i bók sinni ......Margrét Valdi-
marsdóttir hafði geysileg áhrif á mig
„Klúbbskemmtanir" til ágóða fyrir
Samkomuhúsið En það voru leik-
þættir, söngur, upplestur, gamanvísur
og dans Allur ágóði fór til að grynna á
byggingaskuldum hússins Leikheim-
sóknir frú Stefaníu Guðmundsdóttur
frá Reykjavík árin 1915 og 1916
fengu einnig almennt lof og mikla
aðsókn
Aðstaðan í leikhúsinu —
sót og kaffiexport
Fyrir tilkomu rafmagnsins hingað í
bæinn árið 1 922, voru flest störf bæði
í leikhúsinu sem á öðrum sviðum, mun
örðugri en nú þekkist
Gamall leikari í LA, Friðrik Július-
son, var eitt sinn spurður um
aðstöðuna í leikhúsinu í „gamla daga"
og fórust honum meðal annars svo orð
um leikhúsið: „ í salnum var stór
lampi, sem hékk í miðju lofti og lýsti
vel allan salinn Fyrir þessum lampa
var svört hetta, sem mátti draga frá, og
fella niður með snúruútbúnaði sem
náði eftir loftinu, upp á hliðarsvalirnar,
og þar varð maður að vera meðan á
leiksýningu stóð og draga fyrir og * 1
draga frá eins og með þurfti Á leik-
sviðinu voru 5 lampar í lofti, einn stór
var i miðju lofti, fjórir til hliðar,
(14—15 línu) og til þess þeir sæust
ekki úr salnum, voru strengdar blæjur
þvert yfir senuna, og lýstu lamparnir
þá beint niður. Fyrir framan senuna,
var renna og í hana raðað mörgum
lömpum, 10 línu, og lýstu þeir upp
gólfið. Svört hetta var fyrir miðju senu-
gólfi og þar niðri var hvislarinn, en ekki
get ég hælt þvi hve vel fer um hann
Búningsherbergin voru í útbyggingu
vestur af senunni, en oft var svalt þar
og ekkert vatn. Hitað var upp með
olíuofni, en í miklum frostum var lítill
hiti, sem vonlegt var Vatn þurfti að
sækja í lind vestan við húsið og geyma
síðan í stóru íláti hjá leikurunum. Fyrir
hverja sýningu þurfti þetta allt að vera
tilbúið vatn í búningsherbergin, olia á
ofninn og alla lampa í lofti og gólfi og
yfirleitt að öll Ijós væru í lagi.
1 903 og dvaldi hér i bænum aðeins
örfá ár, en vakti mikla athygli og aðdá-
un leikhúsgesta
Nokkur umskipti höfðu orðið í leik-
húsmálunum og höfðu nú templarar,
kvenfélögm og söngfélögin smám
saman tekið við leikstarfseminni úr
höndum gamla Comediufélagsins
(Gleðileikjafélagsins), sem þessi sið-
ustu ár starfaði lítið annað en að leigja
út gamla leikhúsið Hin stórbætta að-
staða og áhugaaldan sem á eftir fylgdi
ollu því að stofnað var Leikfélag Akur-
eyrar (hið eldra) þ 11 okt 1907
Helzti hvatamaður að stofnuninni var
Vilhelm Knudsen, en aðrir forystu-
með glæsileik sinum og yfirburðum í
leik Hún var eins og ævintýri Hún
hafði bjart griskt andlit og gullið hár
sem náði henni í hnésbætur " Séra
Matthías Jochumsson orti um hana
minningarljóð, m a
þín list var fögur, full af
Ijúfu yndi
og fas þitt hreint sem morgunljós
á tindi.
Ef skemt þú hefðir hærri
mentalöndum
þá hefði frægðin borið þig
á höndum . . .
Auk leiksýninga témplara voru einn-
ig mjög vel sóttar hinar svokölluðu
Meyjarskemman, óperetta,
1954—'55: Frá vinstri:
Jóhann Konráðsson, Guð-
mundur Gunnarsson, Björg
Baldvinsdóttir, Jóhann Ög-
mundsson, Brynhildur Stein-
grímsdóttir, Guðmundur
Stefánsson, Helga Alfreðs-
dóttir, Vilhjálmur Árnason,
Árni Jónsson, Halldór Helga-
son, Sigriður P. Jónsdóttir og
Hermann Stefánsson.
leikhús Akureyringa, byggt
1917. Stofnendur voru þessir: Hall-
grimur Valdimarsson, Júlíus Havsteen,
Sigurður E. Hliðar, Gísli R Magnús-
son, Ingimar Eydal, Jón Steingrims-
son, Páll Vatnsdal, Sveinn Á Bjarman.
Guðbjörn Björnsson, Jónas Jónasson,
Jóhannes Jónasson, Pétur Þorgrims-
son, Sigtryggur Þorsteinsson og Hall-
grimur Sigtrygsson og mun hann vera
eini stofnandinn á lifi Úr Skugga-
Sveins hópnum eru enn á lífi Jóhann
Kroyer og Konráð Jóhannsson, en þeir
gerðust ekki stofnfélagar vorið 1917
Fyrstu stjórn félgsins skipuðu: Júlíus
Havsteen, Hallgrimur Valdimarsson og
Sigurður E Hliðar, en gjaldkeri „utan
stjórnar" var kosinn Jóhannes Jónas-
son Fyrsta leikárið 1917—18 var
félaginu erfitt þvi eldiviðarskortur var
mikill hér í bæ sem annarsstaðar og
ógerlegt að fá leikhúsið hitað upp og
margt annað var til tálmunar
En i lok þessa fyrsta starfsárs var þó
komið upp kvöldskemmtun um vorið i
fjáröflunarskyni og leikinn gamanleikur
i 1 þætti, Misskilningur á misskilning
ofan eftir Th. Overskou og á eftir
leiknum var kvartett söngur, en Valde-
mar Steffensen læknir o.fl. sungu.
Um haustið voru siðan leiknir tveir
smáleikir, Grái frakkinn og Frúin sef-
ur. Vorið 1919 var svo Skrill eftir
Overskou leikinn og þótti Július
Havsteen ágætur i hlutverki sjómanns-
ins Palla Block.
Siðan tekur við Tengdapabbi, Dreng-
urinn minn og siðast en ekki sizt Ævin-
týri á gönguför, þar sem þeir Gisli
Magnússon og Jóhannes Jónasson
foru á kostum sem Skrifta Hans og
Krans, við metaðsókn
Úr ímyndunarveikinni 1933
—'34: Frá finstri: Elsa Frið-
finnsdóttir, Ágúst Kvaran,
Sveinn Bjarman, Friðfinnur
Guðjónsson (gestaleikur),
Margrét Steingrímsdóttir,
Sigrún Magnúsdóttir og Sig-
urjón Sæmundsson
Stofnað Leikfélag
Akureyrar 1917
Tildrögin að stofnuninni voru þau að
hustið 1916 bundust allmargir leikarar
bæjarins samtökum í því skyni að
koma upp leiksýningum og enn einu
sinni varð hin vinsæli Skugga Sveinn
fyrir valinu. Frumsýning var síðan í
janúar 1917 Gísli R Magnússon var
einn helzti forustumaður hópsins og
lék hann Larenzíus sýslumann, Jón
Steingrímsson og Páll Vatnsdal léku
Skugga og Ketil sem fyrr, Sigtryggur
Þorsteinsson lék Ögmund, Ingimar
Eydal lék Sigurð í Dal, Harald og Ástu
léku þau Jóhann Kroyer og Eva Páls-
dóttir, stúdentana léku Konráð
Jóhannsson (síðar gullsmiður) og Hall-
grímur Sigtryggsson, qn Grasa Guddu
lék Jóhannes Jónasson af mikilli
snilld. Einn af púkunum var leikinn af
ungum pilti Jóni Norðfjörð, sem síðar
varð einn fremsti leikari bæjarins
Aðsókn var fádæma góð og urðu
margir frá að hverfa. Sýningar þessarar
er hér getið sérstaklega, vegna þess að
þessi leikhópur myndaði kjarna þeirra
sem stofnuðu Leikfélag Akureyrar á
sumardaginn fyrsta, 19 april, árið
Samkomuhúsio á Akureyri,
1906—07.
Búninga varð vanalega hver leikandi
að leggja sér til sjálfur, nema ef stúk-
urnar sáu um sýninguna, þá lagði hún
þá oftast til
Förðun var ekki svo lítið verk í þá
daga Þá þekktist ekki útlent smink, en
notað var t.d sót, framleitt á þann
hátt, að undirskál var sett yfir lampa-
Ijós. Með því voru allar hrukkur búnar
til Páll Ardal sá um förðun ásamt
fleiru. Hann var ágætisteiknari og þótti
þetta ágætt. Ef þurfti að dekkja harið
var notað kinrok. Allur roði í kinnar var
búinn til með bréfi af Ludvigs Davids
exporti, sömuleiðis var mikið notað
talkum Þá var ekki varalitur, en
exportsbréfin notuð til að gera varir
kvenfólks rjóðar og blómlegar. Allt
skegg var úr ullarkembum og klippt og
snyrt mjög vel