Morgunblaðið - 26.01.1978, Blaðsíða 16

r» — ..— —* ' .wmtlU-X-BlJAÐIÐ; FIMMTUI>A(;UR 26. JA\UAtt“t$£8 — .
X Ö . »■ i v ' : ! €Á S')i)i\ \ >Tf
Geir Vilhjálmsson sálfræðingur:
„Ný menning og mann-
gerð mannúðlegri og heild-
rænni er í uppsiglingu”
GEIR Vilhjálmsson sálfræðing-
ur var meðal frummælenda á
ráðstefnu Stjórnunarfélags ís-
lands f Munaðarnesi f fyrri
viku sem fjallaði um þjóðhags-
leg markmið og afkomu Islend-
inga. M.a. sem Geir nefndi f
ræðu sinni var eftirfarandi:
Mörg atriði sýna ójafnvægi í
menningu nútíma iðnríkja, víg-
búnaður, mengun, félagsleg
vandamál og andlegir sjúkdóm-.
ar hafa aukist.
Forsendur iðntímans duga
ekki lengur. Ný menning og ný
manngerð sem er fjölþættari,
mannúðlegri og heildrænni er í
uppsiglingu;
Fjölþættari m.a. á þann hátt
að þjóðfélagsleg markmið bein-
ast meira að félagslegum, list-
rænum, fræðilegum og andlegv
um markmiðum jafnhliða hin-
um stjórnmálalegu og efna-
hagslegu sem athyglin beinist
mest að nú.
Mannúðlegri í þeim skilningi
að mannfólkið og þarfir þess
félagslegar, andlegar og líkam-
legar verður í miðju athyglinn-
ar.
Heildrænni, þar sem náttúru-
vernd og tillit til þarfa fjöi-
skyldu þjóðanna, mannkynsins
i heild, eru stöðugt tekin með f
reikninginn.
Gildismat:
Gildismat er bæði ein-
staklingsbundið og einnig þjóð-
félagslegt einkenni. Gildismati
einstaklingsins kynnistu með
því að spyrja; „Hvað gefur þínu
iífi mest gildi?"
Ráðandi gildismati menning-
ar eða þjóðfélags má kynnast
með að athuga hvað það er sem
almennt er lögð áhersla á sem
eftirsóknarverð markmið, æski-
legir eiginleikar eða hegðun.
Einnig afstaða til fyrirbrigða
eins og t.d. tímans eða náttúr-
unnar, beinist athyglin mest að
fortíð, nútíð eða framtíð? Er
maðurinn álitinn herra náttúr-
unnar eða á valdi hennar eða er
samvinna manns og náttúru tal-
in æskileg? *
Þarfir fólks:
Fjölþætt menning þarf að
byggjast á fjölþættri mynd af
manninum og þörfum hans.
Bandaríski sálfræðingurinn
Abraham Maslow setti 1954
fram kenningu um stigveldi
mannlegra þarfa, sem hann síð-
an endurbætti litillega 1968
með þvi að bæta inn andlegum
og trúarlegum þörfum. Einfalt
fram sett lítur Maslow svo á að
eftirfarandi sex flokkar af
mennlegum þörfum séu til stað-
ar hjá fólki:
1. lífeðlislegar þarfir
2. öryggisþörf
3. þörf fyrir ástúð og
4. virðingarþörf
5. sköpunar og
sjálfsbirtingarþörf
Geir Vilhjálmsson sálfræðing-
ur.
6. þörf fyrir andlega, trúarlega
reynslu.
Ef að ákveðnum mannlegum
þörfum er ekki fullnægt, eins
og t.d. sjálfsbirtingar- og sköp-
unarþörfinni getur það leitt til
aukinnar tilhneigingar til full-
nægingar á öðrum sviðum.
Efnislegir hlutir verða oft að
táknrænum leiðum til uppfyll-
ingar sálrænna og félagslegra
þarfa, dýrir bílar eða íburða-
mikil heimiii t.d. að menningar-
lega viðurkenndri leið til þess
að fullnægja virðingarþörf
sinni, mikil fjárfesting í at-
vinnurekstri eða miklar verk-
legar framkvæmdir geta verið
afleiðing af því að ákveðin
menning eða samfélag býður
upp á fáar aðrar ntenningar-
lega mikilsvirtar leiðir til þess
að veita sköpunar- og sjálfsbirt-
ingarþörf einstaklinga útrás.
Hjá okkur íslendingum gætir
óþarflega mikillar fábreytni
hvað fullnægingu mannlegra
þarfa viðkemur. Með eflingu
fjölþætts menningarlífs og með
eflingu gæða mannlegra sam-
skipta mætti finna margar leið-
ir til þess að draga úr ásókn
þeirri í efnaleg lífsgæði sem er
undirrót verðbólgunnar. Marg-
háttaðra annarra aðgerða sem
tilheyra hefðbundnu sviði
stjórnmála og efnahagsmála er
þörf.
Gildismat við stjórnun
þarf:
Gildismati er ætíð beitt við
stjórnun en venjulega á innsæ-
isgrundvelli. Þessi tillaga lýsir
leið til þess að gera gildismat
við stefnumótun meðvitaðra og
skipulegra. Henni má beita við
leit að markmiðum, samanburð
valkosta og við ákvörðunar-
töku. Vinnuaðferðin er í mót-
un;
Það dæmi sem hér er tekið
miðar við framkvæmdir á sviði
Efnahagslegt gildismat:
— nytsemi
Arðsemí —Atvinnumöguleikar
— Verðmætasköpun — Full-
næging þarfa — Sparnaðar-
möguleikar — Samspil við aðra
atvinnuvegi Langtímanytsemi
Stjórnmálalegt gildismat:
— vald —
Réttlæti — Lög og reglur —
Miðstjórn og dreifing valds —
Innlendir stjórnmála- og þrýsti-
hópar — Alþjóða samvinna —
Sjálfstæði íslands og verndun
þess.
Fræðilegt — gildismat:
— þekking —
Efling þekkingar og tækni —
Sköpun nýrrar þekkingar —
Menntun starfsfólks — Full-
orðinsfræðsla — Efling sjálfs-
þekkingar og mannþejtkingar
Félagslegt gildismat: — mann-
legsamskipti —
Atvinnuöryggi — Heilsusam-
legt umhverfi — Verndun sam-
eiginlegra auðlinda — Aðstaða
til fristundaiðkana — Aðstaða
til fél. samskipta — Efling sam-
hugar og samlyndis — Aðlögun
að félagslegu umhverfi sveita-
félags og landshluta.
Listrænt gildismat:
— fegurð —
Listræn ög mannúðleg hönnun
vinnustöðva — Fagurfræðilegt
mat á útliti bygginga — Hvern-
ig falla byggingar inn í landslag
— Efling listrænna þátta í
félagslífi og tómstundum —
Listsýningar á vinnustöðum
Trúarlegt gildismat:
— eining —
Virðing fyrir öllum lífverum —
Siðgæðislegt mat á framleiðsl-
unni — Virðing fyrir minni-
hlutahópum — Draga úr sam-
félagslegum andstæðum
Heilrænt gildismat:
Náttúruvernd — Umhverfis-
vernd — Viðmiðun útflutnings-
framleiðslu við þarfir allra
jarðarbúa — Innflutningur
miðað við orku og auðlinda-
forða jarðarbúa.
Umræðuhópar á ráðstefnu Stjórnunarfélagsins:
„Hér er að þróast sérþjálf-
uð stétt atvinnustjómenda”
— án tillits til hver á fyrirtækin
I LOK ráðstefnu Stjórnunarfé-
lags tslands um „þjóðhagsleg
markmið og afkomu tslend-
inga“ störfuðu umræðuhópar
sem fjölluðu um ýmis málefni.
Fyrsti umræðuhópurinn ræddi
um spurninguna: Hverjir eru
möguleikar aðila vinnumark-
aðarins til að ná samstöðu um
bætta afkomu þjóðarinnar með
eða án /hlutunar stjórnvalda?
og hvað skilur að viðhorf vinnu-
veitenda og launþega tii æski-
legra markmiða þjóðfélagsins?
Niðurstöður umræðuhópsins
urðu þessar:
Bent var á tvær leiðir til að
aðilar vinnumarkaðarins gætu
sameiginlega stuðlað að bættrí
afkomu þjóðarinnar. Báðar
þessar leiðir voru þó taldar
mjög ógreiðfærar að óbreyttu
ástandi.
1. Bjóða ætti starfsmönnum
að kaupa hlutabréf í fyrirtækj-
um sem þeir stafa við og gerast
þannig þátttakendur í rekstri.
Þá mundu sjónarmið rekstrar-
vandamála komast á framfæri
við verkalýðshreyfinguna og
eðlileg hlutdeild starfsmanna i
hugsanlegum ágóða fyrirtækja
verða tryggð.
2. Breyta ætti ráðstöfunar-
tekjum „rauntekjum'1 kerfis-
bundið (automatiskt) í sam-
ræmi við breytingu þjóðar-
tekna á rnann. Aðilar vinnu-
markaðarins gætu sjálfir með
sínu starfsliði fundið, eða spáð,
um þjóðartekjur og ákveðið
viðmiðunartekjur með tilliti til
viðskiptakjara og framleiðslu-
magns, ef það tækist að ná sam-
komulagi um launabil og skipt-
íngu milli fjármagnseigenda og
starfsmanna þegar þetta kerfi
tæki gildi.
Umræðuhópur númer 2
ræddi um spurninguna: Hver
eru áhrif verðbólgunnar á af-
komu Islendinga? Niðurstöður
hópsins urðu þessar:
Umræðuhópurihn telur, að
íslendingar hafí verið furðan-
lega seigir við að aðlaga sig að
verðbólgunni undanfarna ára-
tugi. Verðbólgan hefur þó
aukist mikið seinni árin og
virðist vera að taka á sig aðra
og alvarlegri mynd en áður.
Sem neikvæð áhrif verðbólg-
unnar á afkomu Islendinga
viljum við einkum nefna eftir-
farandi:
1. Verðbólgan hefur haft nei-
kvæð áhrif á hagvöxtinn, því
hafa landsmenn skaðast á
henni.
1.1 Hún hefur leitt til óarð-
bærrar fjárfestingar, óhóflegr-
ar eyðslusemi, spákaup-
mennsku og margs konar
spillingar + brenglunar.
1.2 Hún hefur skapað alvar-
legan fjármagsnsskort í land-
inu, sem m.a. hefur gert
rekstur atvinnustarfsemi erfiða
og sóað tíma stjórnenda
hennar.
1.3 Hún gerir oft skynsam-
lega fjárfestingu i atvinnutækj-
um lítt eftirsóknarvérða í aug-
um atvinnurekenda, sem til
lengdar verður að ætia að dragi
úr atvinnu i landinu.
2. Verðbólgan hefur fært
fjármuni frá sparifjáreigend-
um til lántakenda, sem hlýtur
að teljast óréttlæti.
Vafasamt er að staðhæfa að
verðbólgan hafi haft jákvæð
áhrif á afkomu íslendinga. Þó
má ætla að lftils háttar verð-
bólga geti a.m.k. tímabundið
örvað framkvæmdavilja fólks
og þannig atvinnulífið.
Þriðji hópurinn ræddi um
hvort rétt væri, að island væri
láglaunaland, þótt það sé
hátekjuland? — Ef svo er,
hvers vegna? Niðurstöður hóps-
ins voru eftirfarandi:
Hópurinn skilgreindi spurn-
inguna þannig, að spurt væri,
hvort á íslandi væru greidd lág
laun, þó að þjóðartekjur á
mann væru háar.
Svar hópsins er eftirfarandi:
Kauptaxtar eru tiltölulega
lægri en t.d. í Skandinavíu,
Bandaríkjunum og Vestur-
Þýskalandi en hærri en t.d. í
Bretlandi. Ráðstöfunartekjur á
mann eru hins vegar sambæri-
legar við Skandinavíu, þar sem
yfirvinna er mikil hérlendis.
Samanburður kauptaxta er
engan veginn einhlýtur m.a. af
eftírfarandi ástæðum:
1. Dagvinnutimí væri allt að
10% styttir hér en í öðrum
löndum yfirleitt.
2. islendingar starfa meira i
eigin þágu en aðrar þjóðir yfir-
leítt (byggja t.d. eigin íbúðir).
Það er ekki sjálfsagt, að kaup-
taxtar séu svipaðir og í
nágrannalöndunum. Lands-
menn kosta engan her eins og
viðmiðunarþjóðirnar gera.
Hins vegar er landið strjálbýlt
og harðbýlt. Framkvæmda-
kostnaður vegna vega, hafna og
flugvalla leggst þungt á ein-
staklinginn. Lega landsins ger-
ir það einnig að verkum að að-
föng eru dýr.
Leiðir til þess að hækka ráð-
stöfunartekjur fyrir átta
stunda vinnudag eru þær helst-
ar að auka afköstin og minnka
verðbólguna.
Hópurinn tók einnig dálítið
fyrir spurninguna: Hvaða lang-
tímamarkmið eiga Islendingar
að hafa til ársins 2000?
Niðurstaðan er eftirfarandi:
Það sem þjóðin hefur úr að
spila er vinna fólksins, fiskur
og orka.
Til langs tíma séð verður að
byggja upp í ríkara m'æli iönað
byggðan á orku m.a. til þess að
minnka sveiflur i þjóðfélaginu
og draga þannig úr verðbólgu-
vandanum.
Halda verður áfram viðleitni
til þess að auka hagvöxtinn.
Fram kom áhugi á notkun
„sólarlagskenningarinnar“ við
lausn vandamála í framtiðinni
og ennfremur talið að sam-
göngumál, fækkun á boðum og
bönnum ' og stytting vinnu-
timans yrði mikilvæg fram-
tíðarverkefni. Menn töldu ann-
marka á þvi að takast mætti að
rækta upp hina nýju manngerð.
Einkum sköpuðu aðstæður
hverju sinni manninn.
Fjórði hópurinn ræddi siðan
spurninguna: Hvað af því sem
nú er að gerast í efnahags-
málum mátti fyrir löngu síðan
sjá fyrir með sæmilegri vissu?
Hvaða lærdóm getum við dreg-
ið af þessari þróun? Niður-
stöður urðu þessar:
Það fyrsta sem hópurinn kom
sér niður á var hvernig er
ástand efnahagsmála á islandi i
dag?
1. Óðaverðbölga rikir
2. Minnkandi fiskigengd sér-
staklega bolfiskur.
3. Ohóflegar fjárfestingar
bæði hjá þeim opinberu og
einkaaðilum.
4. Óhófleg erlend skuldasöfn-
un.
5. Offramleiðsla á landbúnaði.
6. Ótryggt ástand á mörgum
erlendum mörkuðum okkar.
7. Samdráttur í innlendum
sparnaði.
8. Verðbólgukjarasamniíigar í
ár.
9. Alvarleg vandamál iðnaðar-
ins.
10. Spenna á vinnukarkaðin-
um.
Hvað var hægt að sjá fyrir af
eftirfarandi atriðum með
nokkurri vissu?
1. Verðbólguna.
2. Minnkandi fiskigengd
3. Offramleiðslu í landbúnaði.
4. Erfiðleika iðnaðarins
5. Samdrátt i innlendum
sparnaði.
Framhald á bls. 26.
VIÐSKIPTI
VIÐSKIPTI — KFNAHAGSMAL — ATHAFN ALÍF.