Morgunblaðið - 23.04.1978, Page 7

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. APRÍL 1978
39
sama eðli og uppruna. Það sem er
sameiginlegt öllum hans áhuga-
málum, er trúin á frelsið, og trúin
á þetta sjálf, sem þröngvaði sér
beinlínis inn í marxíska meðvitund
Koestlers, á meðan hann sat í
fangelsi, en sá innblástur gjör-
breytti öllu lífi hans eins og
Goronwy Rees bendir á.
Þegar öllu er á botninn hvolft,
hafa bæði vísindin og stjórnmálin
að geyma báða þessa þætti á
afgerandi hátt: þessi staðreynd, að
jafnt huga sem sérkennum ein-
staklingsins geti stafað hætta bæði
af einstrengingslegum vísinda-
kenningum og af einstrengingsleg-
um pólitískum kerfum. Af þessu
leiða árásir Koestlers á stefnu
hinnar hegðunarbundnu sálfræði,
sem meðhöndlar mannin allt að
því eins og eitthvert vélrænt tæki,
eins og rottu eða eins og einn af
hundunum hans Pavlos ...
Á einum veggnum við vinnustof-
una á heimili hans í London hangir
innrammað veggspjald, sem Sósíal-
demókrataflokkur Þýzkalands
sendi Koestler — innrammað,
skrifaði Koestler, eins og eitthvert
meistarabréf. Annar helmingur
veggspjaldsins sýnir Göbbels
fleygja bók á bál, á meðan Hitler
horfir á; hinn helmingur sþjaldsins
sýnir Pieck fleygja annarri bók í
eldinn, á meðan Stalín horfir á.
Bækurnar tvær á veggspjaldinu eru
einfaldlega merktar „KOESTLER".
Nú var mér vísað inn í vinnustof-
una til fundar við hann. En
Koestler leit skyndilega á mig eins
og eitthvað ylli honum heilabrot-
um. „Höfum við ekki hitzt áður?“
spurði hann, þótt við hefðum aldrei
sézt áður. „Nei, en ég er alveg viss
um það,“ endurtók Koestler og
starði enn á mig. „En ég veit, að við
höfum aldrei sézt,“ svaraði ég,
„nema við höfum hitzt í öðru lífi.“
„Má vera,“ sagði Koestler, „þótt það
sé ólíklegt."
Eins og fangaklefi
Litla vinnustofan hans, sem er
með litlum gluggum, var hálfrokkin
eins og fangaklefi. Koestler leit út
eins og hann hefði eytt allri sinni
ævi þarna inni, umkringdur bókum
og alls staðar lágu pappírar. Hann
var lotinn og orðinn nokkuð heyrn-
arsljór, 73 ára að aldri. En það sem
ég tók mest eftir í fari hans var
þessi óskaplega angurværð. Hann
talaði þýðum rómi, valdi orðin af
nákvæmni, var á varðbergi og kom
fram við gest sinn af eins konar
dísætri kurteisi. Það brá einnig
fyrir óvæntri feimni í fari hans.
Enda þótt aldrei væri minnst á það
á þessari samverustund okkar, var
það þessi angurværð, sem ég tók
mest eftir; hún féll að honum eins
og líkklæði.
Og við kjöftuðum saman stund-
arkorn eins og til þess að meta hvor
annan og vega. Hann talaði svolítið
um England ög hrifningu sína af
landi, sem byggt væri gömlum
strúthium (dregið af latneska
orðinu struthio, sem þýðir austur-
ríkismaður).
Málhreimur hans vitnaði um
sambland af ungversku og austur-
rískri þýzku, og hreimurinn var
þykkur eins og baunasúpa, og gerir
hann vandræðalegan. Þess vegna
forðast hann eins og heitan eld að
koma fram í sjónvarpi. Hann talar
sjö tungumál. „Það er nóg til að
geta bjargað sér,“ sagði hann, og
bætti svo óvænt við, „sem dyra-
vörður á gistihúsi eða sem fangi."
„Ertu kunnugur Proust?“ spurði
ég skyndilega. „Já,“ svaraði Koestl-
er og tók þessari óvæntu uppákomu
með mesta jafnaðargeði. Ég út-
skýrði þá, að Proust hefi verið
vanur að fara í spurningaleik.
Mundi Arthur Koestler kæra sig
um að svara spurningum Prousts?
Það kynni að verða gaman og —
hver veit — kynni að leiða mann á
óvæntar hugsanabrautir. „Það
kynni að vera,“ svaraði Koestler og
virtist fara að öllu með gát.
Ég lágði þvi fram fyrstu spurn-
ingu Prousts: „Hvað er þér ímynd
mannlegrar hamingju?" „Nú, þetta
er auðvelt!" svaraði Koestler, „það
að geta skrifað eitt þúsund orð á
dag.“ „I stað hve margra?“
Æviatriði
Fæddur í Budapest í Ungverja-
iandi árið 1905. Hlaut menntun
sína við háskólann í Vínarborgi
fréttaritari Vínarblaða í nálæg-
ari Austurlöndum. í París og
Berlín á árunum 1926—31i
þátttakandi í hinum sögulega
heimskautaleiðangri með loft-
skipinu „Zeppelin greifa“ árið
193L ferðalög um Rússland og
Sovésku Mið-Asíu 1932—33»
var fréttamaður breska blaðs-
ins Ncws Chronicle á Spáni í
borgarstyrjöldinni 1936—37»
fangelsaður af Franco, dæmd-
ur til dauða. látinn laus og
settur í franskar fangabúðiri
enn látinn laus og tókst að flýja
undan Gestapo( geugur í
frönsku útiendinga hersveitina
1939, kemst undan til Englands
og verður meðlimur bresku
framliðasveitarinnar 1941—42.
Fékk þá breskan
ríkisborgararétt...
- 0 -
Prentsmiðjan Oddi gaf út
kunnustu bók Koestlers,
Darkness at Noon, í ágætri
þýðingu Jóns Eyþórssonar.
Bókin kom út hér fyrir liðlega
þr jatfu árum. íslenska nafniðt
Myrkur um miðjan dag.
„Stundum 200 eða 100 orða, eða
jafnvel mínus 100 orð, sem þýðir að
ég hef þurft að fleygja þeim frá
mér.“
Og samt hefur þessi maður
skrifað 30 bækur...
„Það er skemmtilegur dagdraum-
ur,“ bætti hann við, „ég á mér
reglubundinn dagdraum, ef þú
hefur áhuga á að heyra um hann.
Það er ósköp heimskulegur dag-
draumur. Ég læt mig dreyma um að
ég sé andalæknir. Þetta að leggja
hendurnar á og sjá sársaukann
hverfa.“ Hann fór að verða vand-
ræðalegur á svip. „Þetta er dag-
draumur minn úr frumbernsku...“
Fjörutíu ár
frá fyrstu bók___________
Freistaðist hann nokkru sinni til
þess að lesa sínar eigin bækur, ef
til vill til þess að geta hrópað upp
yfir sig eins og Pasteur hafði gert,
þegar hann las sín eigin verk: „En
hvað þetta er fallegt! En fallegt! Og
hugsa sér, að ég skrifaði allt þetta.
Ég hafði gleymt því!“
Koestler brosti með sjálfum sér.
„Þú verður að hafa í huga, að ég
skrifaði mína fyrstu bók fyrir 40
árum. Það væri eins og að hitta
fyrir gamalt, umliðið sjálf, ókunn-
ugan mann. Það væri eins og
hundur, sem sneri aftur til þess að
lepja upp sína eigin köldu ælu. Og
samt sem áður, þegar ég finn til
þunglyndis, þá lít ég á bókahillurn-
ar, sem eru fullar af bókunum
mínum í ýmsum þýðingum, og þá
hugsa ég: „Það hlýtur að vera
eitthvað athyglisvert í því, sem þú
ert að skrifa."
„Hvað vildir þú helzt vera?“
Þetta var önnur spurning Prousts.
„Ég er búinn að segja það,“ sagði
Koestler, „andalæknir." Hvort
hann gæti getið upp á því, hvert
svar Prousts var? „Hertogi?" stakk
Koestler upp á og hló. „Það var
skakkt," svaraði ég og útskýrði svo,
að Proust hefði mest langað til að
vera hann sjálfur. Koestler hugsaði
sig um í nokkur andartök og bætti
svo við: „Maður sjálfur endurbætt-
ur, ef til viíl..,“
Og ein lokaspurning Prousts,
áður en ég væri fullviss um að
Koestler myndi fylgja okkur til
dyra. „Hver er mesta óhamingjan
í þínum augum?"
„Sjáðu til“, sagði Koestler,
„spurningar Prousts voru mjög...
ónákvæmar. Mesta óhamingjan?
Er það ástand eða atburður? Eg fæ
ekki séð það. Er hún ímynduð eða
raunveruleg? Ég skil ekki
spurninguna...“
POLSKÍ ER HANN GÓÐUR — ÞÆGILEGUR? KRAFTMIKILL?
SPARNEYTINN?
Hann er allt þetta og mikið meira. Pólski Fíatinn hefur nú verið
seldur á íslandi í nokkur ár með góöum árangri. Sem dæmi um
það sem fylgir með í kaupunum þegar þú kaupir Pólska Fíatinn
má nefna: kraftbremsur með diskum á öllum hjólum, radial
dekk, tvöföld framljós meö stillingu, læst bensínlok, bakkljós,
teppi horn í horn, öryggisgler, 2ja hraða miðstöð, 2ja hraöa
rúöupurrkur, rafmagnsrúðusprauta, kveikjari, Ijós í farangurs-
geymslu, 2ja hólfa karprator, synkromeseraður gírkassi, hituð
afturrúða, hallanleg sætisbök, höfuðpúðar o.fl. Þaö er óhætt
aö segja aö þú færö mikið fyrir peninginn þegar þú kaupir
Pólskan Fíat. Aö innan og utan er bíllinn laglega unninn og
þægilegur.
HAGSTÆÐASTA BÍLVERÐIÐ í DAG.
Kominn á götuna með ryðvörn og öllu tilheyrandi um 1.760.000 kr.
Skoðið pólska Fíatinn á sýningunni
%

Mandeville
International
TAKIÐ EFTIR
Hann mun fús að ræða við yður i
fullum trúnaði og án skuldbindingar
Hann mun kynna hina nýju fram-
leiðslu á Mandeville International á
fisléttum hároppum
REYKJAVÍK
Rakarastofan Klapparstíg, sími 12725, 24., 26. og 28. apríl
AKUREYRI
Jón Eövarð rakarastofa Strandgötu 6, sími 11408, 25. apríl.
KEFLAVÍK
Klippotek Hafnargötu 25, sími 3428, 27. apríl.
í hártoppum er
staddur hér
Sérfræöingur
Mandeville
International