Morgunblaðið - 16.06.1978, Qupperneq 4

36
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 16. JUNI 1978
Einn kærkomnasti gesturinn á
listahátíð að þessu sinni var
sellósnillingurinn og hljómsveit-
arstjórinn Mstislav Rostropo-
vits. Ferill hans er fyrir fleira
merkilegur en snilligáfuna, en
hann hefur löngum átt við
ramman reip að draga þar sem
hafa verið sovézk stjórnvöld.
Barátta hans fyrir mannréttind-
um, leiddi til þess að honum var
ekki lengur vært í Sovétríkjun-
um en fluttist úr landi fyrir
fjórum árum, og fyrir þremur
mánuðum skelltu sovézk stjórn-
völd á hann síðustu hurðinni,
þegar þau sviptu hann sovézkum
ríkisborgararétti.
Fyrstu afskipti af stjórnmál-
um hafði Rostropovits fyrir
þrjátíu árum, þó með óbeinum
hætti væri. Þá var hann nem-
andi við tónlistarháskólann í
Moskvu og naut þar tilsagnar
tónskáldsins Sjostakovits. í
febrúar 1948 fordæmdi Sovét-
stjórnin Sjostakovits og Prokoff-
jeff fyrir „kreddubundið óeðli og
andlýðræðislegar tilhneigingar,
sem eru sovézku þjóðinni fram-
andi og samræmast ekki Iist-
rænu mati hennar", en raun-
veruleg merking þessa dómsorðs
var sú, að stjórnvöld gátu hvorki
liðið né viðurkennt tónlist, sem
þau skildu ekki sjálf. Sjostako-
vits var rekinn frá tónlistarhá-
skólanum, en Rostropovits fór
ekki að dæmi annarra nemenda
og skipti einfaldlega um kenn-
ara. Hann hætti námi við
skólann, bjó um tíma hjá
Prokoffjeff og naut tilsagnar
beggja þessara miklu tónskálda.
Um þrítugt hafi Slava
Rostropovits getið sér mikið
frægðarorð fyrir sellóleik í
Sovétríkjunum og víðar í
Evrópu. Hann hafði unnið til
tónlistarverðlauna í Prag og
Búdapest og í föðurlandinu var
hann kominn til æðstu metorða
á tónlistarsviðinu. A afreka-
skránni voru Leníns-verðlaunin,
tvenn verðlaun, sem kennd voru
við Stalín, og þar að auki hafði
hann fengið sæmdarheitið
„listamaður Sovétríkjanna", en
það er mesta viðurkenning, sem
veitt er þar í landi.
Lífið lék við Slava og Galínu
Rostropovits. Þau voru bæði
afburðalistamenn. Slava lék á
sellóið og stjórnaði hljómsveit-
um heima og heiman, en Galína
var í fremstu röð söngvara við
Bolshoi-óperuna og fór þar með
hvert aðalhlutverkið á fætur
öðru. Þau fóru saman í hljóm-
leikaferðir innanlands, þar sem
Galína söng og Slava annaðist
undirleik. Þau voru elskuð og
dáð af almenningi og böðuðu sig
í geislum náðarsólarinnar í
Kreml. I Moskvu höfðu þau til
umráða glæsilega íbúð og í
bænum Zjukovka, þar sem þæg-
ar og fylgispakar stórstjörnur á
sovézku menningarsviði búa við
fágætan munað, áttu þau dýr-
indis sumarhús — eða dacha.
Sem dæmi um veldið, sem á
þeim var á þessum árum, má
nefna að þau létu bæta þriðju
hæðinni ofan á bústaðinn,
byggðu bílskúr og gestahús, og
létu búa til sundlaug í garðinum,
auk þess sem þau áttu þrjá bíla,
þar af einn Mercedes Benz. Tvær
efnilegar dætur prýddu þennan
Rostropovits
unaðsreit, Olga, sem leikur á
selló, og Elín, píanóleikari.
Arið 1968 kom upp mál sem
gerði strik í reikninginn. Rit-
höfundurinn Alexander Soizhen-
itsyn var meðal vina Rostropo-
vits, en þegar þeir kynntust
höfðu stjórnvöld velþóknun á
Solzhenitsyn og Izvestia og
Pravda hylltu hann til skiptis og
kepptust um að kalla hann
„nýjan Tolstoy". Þegar tvö verka
hans, „Krabbadeildin" og „í
innsta hring“, komu út á Vestur-
löndum skipuðust veður í lofti,
og hann var snarlega stimplaður
sem „verkfæri afturhaldssinn-
aðra áróðursafla á Vesturlönd-
um“ í sovézkum fjölmiðlum.
Honum var synjað um leyfi til
að flytjast búferlum frá Ryazan
til Moskvu, og í vandræðum
sínum sneri hann sér til vinar
síns, Slava. Solzhenitsyn dvald-
ist í sumarbústaðnum næstu
fjögur árin, en það var langt í
frá að þetta væri sældartími. í
hvert skipti sem Solzhenitsyn
var getið í vestrænum fjölmiðl-
um herti Kreml-stjórnin tökin á
dacha-búum og beindi því árang-
urslaust til Rostropovits, að
hann vísaði gesti sínum á dyr.
í október 1970 voru Solzhenit-
syn veitt bókmenntaverðlaun
Nóbels, en við það magnaðist
ofsóknarherferð Sovétstjórnar-
innar stórlega. Brátt kom að því
að Rostropovits var nóg boðið.
Hann skrifaði stjórnvöldum opið
bréf til varnar Solzhenitsyn. Um
þennan atburð segir Rostropo-
vits nú, að þetta hafi verið sitt
mesta örlagaspor á lífsleiðinni.
Bréfið sendi hann fjórum so-
vézkum blöðum. Öll neituðu að
birta bréfið, en vestrænir frétta-
ritarar fengu afrit af því.
Aður en langt um leið var
Solzhenitsyn rekinn í útlegð, en
Rostropovits og konu hans var
refsað með öðrum hætti. Tón-
leikum þeirra var aflýst jafnóð-
um og þeir voru auglýstir, um
leið og tækifærum til að koma
fram opinberlega fækkaði. Þá
sjaldan Galína söng í
Rostropovits og Alexander Solzhenitsyn í Lincoln-safninu í Washington.