Morgunblaðið - 16.06.1978, Blaðsíða 18

50
MORGUNBLAÐIÐ, FOSTUDAGUR 16. JÚNÍ 1978
Bjöm Haraldsson:
Undanbrögð
og yfirklór
Veiína mánaöar fjarveru frá
heimaslóðum of? heimildum hefur
drejjist fyrir mér að svara „Tveim-
ur yfirlýsingum," sem birtust í
Tímanum 14. apríl s.l. en í
Morfjunhlaðinu nokkrum döfium
áður að sögn. Af tilviljun bar
þessar yfirlýsingar fyrir augu mér
í Reykjavík. Báðar eru þær hinn
furðulegasti samsetningur og láta-
læti og er helzt að skilja, að
samning þeirra hafi staðið yfir í
fulla sex mánuði, þó dagsetningar
bendi til styttri meðgöngutíma.
Tilefni yfirlýsinganna er Opið
bréf til byggingarnefndar dvalar-
heimilis aldraðra á Húsavík undir-
ritaö Steypustöðin Bjarg h/f
Húsavík, sem birtist samdægurs í
Tímanum og Morgunblaðinu 30.
sept. 1977.
■ Höfundar „Tveggja yfirlýsinga"
eru, hinnar fyrri Stefán Oskarsson
þáverandi formaður Steypustöðv-
arinnar Bjarg h/f, en síðari
yfirlýsinguna undirrita formaður
byggingarnefndar áðurnefnds
dvalarheimilis, Egill Olgeirsson og
framkvæmdastjóri byggingarinn-
ar Jón Ármann Árnason. Það eru
sem sagt höfundur opna bréfsins
annars vegar og viðtakendur
hinsvegar, sem eru höfuðpersónur
leiksins. I orði kveðnu sættast þeir
á málin, hæla hvorir öðrum fyrir
drengskap og vöndugheit en eru þó
með óþægilegar grunsemdir þrátt
fyrir það, hvorir í annars garð. Á
bak við ritsmíðar þessar er flókinn
feluleikur, sem ekki verður komist
hjá að upplýsa, því skal nú segja
söguna eins og hún gerðist.
Föstudaginn 15. júlí 1977 bar að
garði hjá mér tvo menn, mér að
góðu einu kunna Stefán Oskarsson
áðurnefndan formann Bjargs h/f
og Aðalstein Jónasson trésmíða-
meistara. Auðfundið var, að þeim
var nokkuð niðri fyrir. Þeir báðu
mig um viðtal og það var fúslega
veitt. Umræðuefni þeirra var
höfnun byggingarnefndar dvalar-
heimilisins á tilboði Bjargs h/f í
steypugerð fyrir dvalarheimilið
við fyrirhugaðan fyrsta áfanga
þess og hinsvegar samþykkt
nefndarinnar á tilboði steypu-
stöðvarinnar Varða h/f á Húsavík,
en bæði þessi fyrirtæki, Bjarg og
Varði höfðu samkvæmt útboði
nefndarinnar gert tilboð í umrætt
verk. Var tilboð Bjargs h/f að
upphæð kr. 12.985.000 en Varða
h/f kr. 13.675.400, mismunur kr.
690.400 Bjargi h/f í vil. Auk þess
hafði verkfræðiskrifstofa Norður-
lands, ráðgjafaraðili byggingar-
nefndar, að athuguðum tilboðum
beggja aðila og ástæðum þeirra til
að standa við þau, mælt með
tilboði Bjargs h/f.
Byggingarnefndin hafði hins-
vegar þann háttinn á að hafna
báðum tilboðunum, en ganga fáum
dögum síðar að tilboði Varða h/f
óbreyttu. Þetta gramdist þeim
Bjargs-mönnum, sem vonlegt var.
Rétt er að taka fram, að báðar
þessar steypustöðvar voru vel
þekktar, höfðu tekið að sér og
skilað með sóma stórum verkefn-
um.
Röksemdir byggingarnefndar
fyrir því tvennu að taka hærra
tilboðinu og ganga á snið við
fyrirmæli þess ráðgjafaraðila, sem
nefndinni hafði verið settur og í
þriðja lagi að grípa til frávísunar
sem skálkaskjóls, voru næsta
veigalitlar sem sé þær, að múrara-
meistari byggingarinnar full-
treysti þeim starfsmnnum Varða,
sem hagræddu steypu i mótum.
Hann var fyrrum samstarfsmaður
þeirra, en þá, sem verkið ynnu hjá
Bjargi h/f, þekkti hann ekki og
gæti því ekki treyst þeim. Var
þetta nánast barnaleg viðbára.
Stefán Óskarsson fór fram á það
við mig, að ég skrifaði blaðagrein
um viðskipti byggingarnefndar
dvalarheinilisins og Bjargs h/f.
Hann hafði meðferðis gögn, sem
virtust sanna sögu þeirra. Aðal-
steinn studdi eindregið ósk
Stefáns. Ég benti þeim á, að þó ég
gæti ekki betur séð en þeirra
málstaður væri betri en nefndar-
innar, mundi grein um viðureign-
ina ekki svara neinum tilgangi, því
yrði ekki kippt til baka, að Varði
h/f væri kominn langt inn í verkið
og ég væri ekki spenntur fyrir
árangurslausum blaðaskrifum,
sem leitt gætu til óvildar. Ég
neitaði þó ekki beiðni þeirra að
sinni, lofaði að athuga málið í
næði og láta fljótlega frá mér
heyra.
Ástæðan fyrir því, að ég var
beðinn að hefna fyrir þennan
órétt, vissi ég að var sú, að margir
iitu svo á, að ég hefði með
endurteknum skrifum um mál
dvalarheimilisins í blaðinu Degi
nokkru áður, brýningum til bæjar-
stjórnar Húsavíkur og þeirra
sveitarfélaga, sem eðlilegt gat
talizt, að vildu verða fjárhagslega
ábyrgir aðilar að Dvalarheimili á
Húsavík, hefði ég flýtt fyrir því, að
dvalarheimilismálið kom loks
niður a jörðina.
Þegar gestir mínir urðu að
viðurkenna, að þeir hefðu með því
að hika fyrir óréttinum, tapað
réttinum endanlega, brugðu þeir á
annað hjal. Þeir töldu óviðeigandi
að framkvæmdastjórinn gerðist
sjálfur stærsti verktakinn við
bygginguna. Trésmíðaverkstæði
hans væri nú falið timburverkið
án þess það væri boðið út.
ítrckaóar tilraunir hefðu verið
gorðar til að fá það upplýst. hvort
fyrirfram samningur hefði verið
gerður við framkvæmdastjórann
eða hvort hann fengi greiðslur
eftir reikningi sömdum og sam-
þvkktum af honum sjálfum eftirá
ásamt formanni byggingarnefnd-
ar. Þá gátu þeir um sögusagnir
manna millum að fyrirtæki á
Húsavík, sem verzlaði með raf-
magnsvörur og formaður bygging-
arnefndar væri tæknilegur for-
svarsmaður fyrir, mundi vera búið
að fá loforð fyrir því að selja til
byggingarinnar allar rafmagns-
vörur, sem til þyrfti einnig án
útboðs. Ég gat ekki neitað því að
hafa heyrt þessar sögusagnir
síðustu mánuðina í ýmsum útgáf-
um, sérstaklega á Húsavík, en
álitið, að byggt mundi vera á
traustum samningum. Ég endur-
tók það ioforð að íhuga málið í
næði og láta frá mér heyra, með
það fóru þeir.
Ég komst að þeirri niðurstöðu,
að byggingarnefnd dvalarheimilis-
ins hefði mistekist valið milli
steypustöðvanna. Hinsvegar væru
sögur um það, að fyrirliðar bygg-
ingarnefndar hafðu valið hvorr
annan sem stórverktaka ósannað-
ar og að þó svo væri, kæmi til
mála, að ekkert væri ámælisvert.
Ég komst einnig að þeirri niður-
stöðu að umrædd gagnrýni væri
málefninu og þeim mönnum, sem
kallaðir hefðu verið til forystu
fyrir dvalarheimilið, það meinleg,
að þeim væri greiði gerður með því
að gefa þeim tækifæri til að koma
með sínar skýringar. Ég hafði ekki
áhuga fyrir því að blanda mér
persónulega inn í málið, en tók það
ráð að semja uppkast að grein um
málið í anda hjálparbeiðenda. Það
atriði, sem þeir Bjargsmenn lögðu
þyngsta áherzlu á var þeirra eigið
mál, gat naumast talist varða
almenning. Kröfur Stefáns Ósk-
arssonar byggingameistara og
oddvita Reykjahrepps um vitn-
eskju um verktakaaðild fram-
kvæmdarstjóra og formanns bygg-
ingarnefndar komu hinsvegar
fram svo afdráttarlausar, að hann
var að mínu áliti manna bezt
fallinn til að bera þær fram.
Formaður steypustöðvarinnar
Bjargs h/f var rétti maðurinn.
Næst þegar ég átti ferð til
Húsavíkur 26. júlí afhenti ég
fylgdarmanhi Stefáns Óskarsson-
ar, Aðalsteini Jónassyni uppkastið
með þeim skilaboðum til Stefáns,
að hann mætti nota það að öllu
leyti eða að hluta eftir því, sem
honum hentaði. Þessari orðsend-
ingu kveðst Aðalsteinn hafa skilað
greinilega til Stefáns ásamt upp-
kastinu. Svo vel hafði mér tekist
að ná anda Stefáns Óskarssonar
hinn 15. júlí, að uppkastið kom að
mér virðist óbreytt fram í Opnu
bréfi til byggingarnefndar eins og
áður er getið. Mér kom því ekki til
hugar, að hér gætu leynst maðkar
í mysunni.
Það eru bráðum 58 ár liðin síðan
mín fysta blaðagrein var prentuð
og flest þessi ár hef ég eitthvað
skrifað í blöð og tímarit og mörg
árin nokkrar greinar. Nafn mitt
hef ég sett undir þær allar án
tillits til þess, hvort þær mundu
verða vinsælar eða ekki. Sú ásökun
í síðari yfirlýsingunni að ég feli
nafn mitt finnst mér því út í hött.
Ég hef eins og flestir menn löngun
til að gera bón þeirra, sem til mín
leita. Hvað ritmennsku viðkemur
hafa ekki verið svo lítil brögð að
slíkri hjálp gegnum árin. Ég hef
hjálpað fólki bæði við að semja
ræður, ritgerðir og fleira og
undantekningarlaust hlotið þakk-
ir fyrir. Samskonar hjálpar hef ég
oft notið hjá öðrum. Þetta eru
jákvæð samskipti, sem örva til
þroska og dáða. Þeim sem hjálpina
veitir ber að þegja yfir henni.
Þiggjandinn er sjálfráður um hvað
hann gerir.
Auðvitað kom mér ekki til
hugar, að uppkast handa Stefáni
Óskarssyni yrði leyndarmál. Það
mundi vísast koma fyrir augu
allra félaganna í Bjargi h/f, slíkt
var sjálfsagt frá minni hálfu.
Yfirlýsing Stefáns Óskarssonar
í Morgunblaðinu snemma í apríl
s.l. hefst á þessa leið: „í dagblöðum
okkar birtist grein þann 30. sept.
s.l. með undirskriftinni „Steypu-
stöðin Bjarg h/f Húsavík. Þar sem
ég er nú í forsvari fyrir félag þetta
tel ég mig tilneyddan að bæta ögn
við hana og svara henni að nokkru
leyti." Hann kinokar sér við að
nefna heiti greinarinnar. Ósjálf-
rátt dettur manni í hug ær, sem
finnur og þekkir undanvillt lamb
sitt en vill ekki kannast við það.
Hinsvegar áræðir hann að
minnast á undirskriftina sem
ókunnugt fyrirbæri, þó sjálfur
hafi valið og gengið frá henni.
Hvað hefur komið fyrir Stefán?
Hann talar eins og sú ritsmíð, sem
hann bað mig að semja, tók við og
undirritaði, komi honum á óvart.
Hann sjálfur valdi henni þó
fyrirsögn, beindi henni til tveggja
fjölmiðla, lét sér ekki minna
nægja en stærstu dagblöðin fyrir
ritsmíðina. Jú, það kemur í ljós,
fyrir hverju hann er að vinna. I
yfirlýsingu foringja byggingar-
nefndar þakka þeir fyrir þann
drengskap Stefáns við sig að
snúast við opna bréfinu eins og
hann gerir. En það viðhorf eins og
þeir segja orðrétt: „undirstrikar
það álit okkar, að hann sé ekki
höfundur greinarinnar frá 30.
september s.l.“ Þó má hamingjan
vita, þeir eru ekki vissir. En Stefán
gerir miklu meira fyrir þá heldur
en þó hann hefði afneitað opnu
bréfi. Hann veitist gegn sínu eigin j
félagi Bjargi h/f, þvær hendur [
sínar af allri aðild að tilboði þess
í steypuverk dvalarheimilisins.
Segist þá ekki hafa verið kominn
í stjórn félagsins þegar það var
gert. Er ekki ljóst, hvað það kemur
málinu við. Honum finnst sitthvað
stangast á í sambandi við tilboðið
en segist láta öðrum eftir að
komast til botns í þeim málum.
Ókunnugir eru engu nær. En hann
lætur liggja að því, að hefði hann
verið í sporum ráðamanna dvalar-
heimilisins, þegar þeir urðu að
velja um tilboð Bjargs og Varða,
þá hefði hann valið eins og þeir
gerðu. Er naumast hægt að
bregðast greinilegar sínu félagi en
Stefán gerir. Hvort samband er á
milli yfirlýsingar Stefáns og þess,
að eftir stuttan spöl hefur hann
verið leystur frá formennsku hjá
Bjargi h/f, skal ósagt látið.
Óneitanlega hefur Stefán
Óskarsson látið undan síga frá því
sem var 15. júlí í fyrra sumar.
Samt sem áður er hann ekki alveg
af baki dottinn. Hann upplýsir í
sinni yfirlýsingu, hverjir séu
verktakar hjá dvalarheimilinu. Og
það stendur heima, timburverkið
er á hendi framkvæmdastjóra og
rafverktaki er skjólstæðingur for-
manns byggingarnefndar. Þetta
munu vera stærstu kaflar verks-
ins. Á verktökusamninga minnist
hann ekki. Það hefði átt fullt eins
vel við, að þessi fróðleikur kæmi
fram í yfirlýsingu
byggingarnefndar, líklega mistök
innan yfirlýsingagerðarinnar.
Hvað sem því líður, eftir að hafa
sagt frá þessu, gaukar Stefán
föðurlegri bendingu til fyrirmanna
byggingarnefndar svolátandi:
„Legg ég samt áherzlu á, að
fenginni eigin reynslu, að ekki er
æskilegt fyrir framkvæmdastjóra
verks sjálfan að hafa mikinn
atvinnurekstur á staðnum."
Þannig slær Stefán úr og í.
Hann smeygir því alveg fram af
sér „að bæta ögn við“ og „svarar"
eins og hann þó lofaði að gera í
upphafi máls síns. Að bæta viðsína
fyrri ritsmíð, er þó að sjálfsögðu
hægt, en að svara sjálfum sér, held
ég hljóti að vera sjaldgæft fyrir-
bæri og því afsakanlegt þó ekkert
verði úr. Því má gera ráð fyrir að
hann svona undir niðri haldi enn
tryggð við málflutning og skoðanir
Opins bréfs. Samt sem áður, miðað
við þann Stefán Óskarsson, sem
heimsótti mig þann 15. júlí í fyrra,
virðist Stefán í apríl s.l. vera
heilaþveginn eins og það er kallað,
að því er ráðið verður af yfir-
lýsingu hans. Sú breyting hefur
orðið á síðastliðnum vetri. I
sumum tilfellum er heilaþvottur
sjúkdómsfyrirbæri, sem stafar af
áhrifum frá öðrum persónum. I
öðrum getur hann orsakast af
hversdagslegum ástæðum svo sem
hagsmunalegum t.d. vistaskiptum
milli fyrirtækja, til fyrirtækis,
sem er í uppgangi frá öðru, sem
gengur miður eða milli stjórn-
málaflokka svo eitthvað sé nefnt.
Hér verður engum getum leitt að
ástæðum fyrir hughvörfum
Stefáns, til þess að gera það,
skortir mig hvorutveggja kunnug-
leika og áhuga. Ég vil aðeins óska
þess, að hann megi sem minnstan
skaða bíða af þeim sökum. Og ég
sé ekki, að kollegar hans í
yfirlýsingagerðinni hafi heldur
nokkuð áunnið í málinu, því undir
niðri berjast þeir við áleitinn grun
um aðild Stefáns að Opnu bréfi og
skammt er að bíða greinarloka,
þegar grunurinn verður að
óvefengjanlegri vissu. Þá segir
lítið „undirstrikað" álit.
Nú hafa spilin verið lögð á
borðið í sambandi við tilurð
hinnar hógværu blaðagreinar,
„Opið bréf til byggingarnefndar
dvalarheimilis aldraðra á Húsa-
vík.“ Sagt hefur verið frá upphafi
málsins. Þá frásögn mun enginn
hlutlaus lesandi rengja. Gamall
málsháttur segir: Sá veldur mestu,
sem upphafinu veldur. Ég þóttist
gera öðrum greiða með uppkast-
inu, bæði þeim Bjargs-mönnum,
sem báðust liðveizlu og ég taldi
órétti beitta og ekki síður
byggingarnefnd dvalarheimilisins,
sem orðið hafði fyrir ásökunum, er
erfitt var fyrir hana að ná tökum
á.
Ég sendi Stefáni og félögum
hans uppkastið að gjöf og það var
þegið. Auk þeirra ástæðna, sem
fram hafa verið færðar fyrir
gjöfinni, að Bjargs-menn höfðu af
eðlilegum ástæðum meiri áhuga
fyrir málinu en ég, var mín
perónulega afstaða sú, að ég bjó
við rénandi starfsþrek og gnægð
hugstæðari verkefna.
Nú, það er komið sem komið er.
Vissulega skal ég með glöðu geði
taka á móti afrækta lambinu, þó
mér þætti fyrirsögn greinarinnar
óþarfiega yfirlætisleg og birtingin
umsigsláandi. Stefán Óskarsson
virðist hafa brostið þrek til þess að
fylgja málstað síns félags, og
byggingarnefndinni hrapallega
mistekist með að nota sér fram-
boðna hjálp. Dylgjum foringjanna
um misferli mun ég ekki svara á
þessum vettvangi. Um sinn fá þeir
að njóta þess heiðurs, sem þeir
hafa kosið sér í því sambandi.
Niðurlagsorð Opins bréfs hafa
ruglað nefndina í ríminu. Vegna
sannleiks, sem í þeim fólst er
gremja nefndarinnar tilkomin.
Þau orð voru á þessa leið:
„Um aðra þætti byggingarverks-
ins en steinsteypuna er nokkuð á
huldu. Vitað er, að verkstæði
framkvæmdastjóra Dvalarheimil-
isins hefur séð og sér um tréverk-
ið, en með hvaða kjörum eða
samningum er ekki vitað. Þá er
ekki vitað hverjir selja eða sjá um
raflagnir í byggingunni en getið er
þess til að það sé eða verði
fyrirtæki það á Húsavík, sem
formaður byggingarnefndar er
tæknilégur forsvarsmaður fyrir.
Bygging dvalarheimilis aldraðra
er mál almennings í fleiri en
einum skilningi. Sérhver héraðs-
búi hefur gert það að sínu
persónulega áhugamáli. Hann
leggur í það fé og hann getur búist
við að með tíð og tíma verði það
hans hinzti griðastaður eða hans
nánustu. Það er álit okkar að þeir
ágætu menn, sem til þess hafa
verið kjörnir að koma á fót hinni
vinsælu stofnun geri rétt í því
sjálfra sín og málefnisins vegna að
veita almenningi nokkra fræðslu
um framvindu stofnunarinnar, þar
á meðal þau atriði, sem hér hafa
verið gerð að umræðuefni.
Steypustöðin Bjarg h/f.
Húsavík."
Við þessum kafla Opins bréfs
hefur svar forystumanna
byggingarnefndar mistekist. Þeir
hafa fengið að sjá hjá Stefáni
uppkastið frá mér og bitið sig í það
að sanna upp á mig að hafa stolið
nafni Bjargs h/f undir Opið bréf
og birt það. Þessi von er nú að
engu orðin. En meðan vonin villti
um fyrir þeim luku þeir sinni
yfirlýsingu með svolátandi svari:
„Ábyrgðin á skrifunum var hins
vegar ótvíræð svo lengi sem þau
stóðu athugasemdalaus af hendi
stjórnar Bjargs h/f.“ Hvernig
duga svo athugasemdir Stefáns?
Þeir halda áfram: „Hver tilgangur
þessara skrifa hefur verið, er ekki
gott að segja með vissu, en ljóst er
að þau stuðla ekki að sameiningu
og samstöðu héraðsbúa um þessa
byggingaframkvæmd, en vekja
hins vegar tortryggni í garð þeirra
sem að framkvæmdinni standa.
Það skal þó upplýst að engin leynd
hvílir yfir henni og til marks um
Framhald á bls. 62.