Morgunblaðið - 16.06.1978, Blaðsíða 6

38
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 16. JÚNÍ 1978
Tæptá
ýmsum atriðum
Um sýningu Kristjáns Davíðssonar
Kristján Davíðsson. sem sýndi
um langt skeið á tveggja eða
þriggja ára fresti, en hefur ekki
haldið sýningu opinberlega undan-
farin sjö ár, treður nú upp með
glæsilega sýnignu í tilefni iista-
hátíðar. Er þetta raunar framlag
Félags íslenzkra myndlistarmanna
til listahátíðar sem bauð þessum
nafnkennda iistamanni að sýna í
húsnæði félagsins að Laugarnes-
vegi 112. Framtakið er af beggja
hálfu hið ágætasta og væntanlega
tekur félagið einnig þátt í lista-
hátíðum framtíðarinnar með ein-
hverjum hætti.
Kristján hefur valið að „tæpa á
ýmsum atriðum“ frá listferli
sínum allt frá fyrstu tilraunum er
hann var 17 ára áð aldri og fram
á þennan dag. Þetta er þó langt frá
því að vera yfirlitssýning af
tæmandi gerð, enda þyrfti
Kristján þá vafalítið Kjarvalsstaði
alla, því að hann hefur verið frjór
og afkastamikill myndlistarmaður
um dagana.
Eins og kunnugt er, þá var
Kristján einn af septembersýning-
armönnunum svo nefndu og þar í
fremstu víglínu — þótti einna
djarftækastur og „afkárlegastur"
þeirra svo sem þá var kveðið að
..Pípugeymsla" 1957 (52).
Listamcnnirnir Kristján Davíðsson og Erró ræðast við á sýningu
Kristjáns. sem er í FÍM salnum að Laugarnesvegi 112.
orði. Þótt nú séu þrír áratugir
liðnir síðan þeir komu fyrst fram
og ollu gífurlegri hneykslan, þykir
sú tegund myndlistár er Kristján
iðkar í dag næsta fornleg í augum
ýmissa fulltrúa ungu kynslóðar-
innar, en hins vegar nútímaleg
fyrir sjónum hinna eldri, og er það
vafalítið í ljósi mælistiku tímans.
Ég minnist þess að hafa lesið í
listdómi fyrir löngu, er einn
starfsbróðir hans og samherji reit
í Þjóðviljann, að Kristján teldist
„vandræðabarnið" í íslenzkri
nútíma myndlist. — Var hér
vafalítið átt við að hann færi sínar
eigin götur og beygði sig ekki
undir sámeiginlegt myndmál, er
hér var iðkað á þeim árum. En það
er vart hægt að hugsa sér hærra
lof til handa myndlistarmanni frá
þeim þröngu og óbilgjörnu tímum
er kalda stríðið geisaði, ekki
einungis milli heimsveldanna
heldur einnig í listheiminum — og
því eðlilegt að menn tækju einarð-
lega afstöðu til mála, ella töldust
Hákon Bjarnason: Skógrækt
Gróðurskilyrði
Uppruni íslenzku
flórunnar
Fyrir 16 árum kom út bók á
ensku eftir Steindór Steindórsson
frá Hlöðum, sem fjallaði um
uppruna og aldur íslensku fiór-
unnar. Bókin vakti ekki mikla
athygli almennings, en hins vegar
varð hún náttúrufræðingum góður
lestur. Höfundur færði sterk rök
fyrir því, að mikill hluti hinna
íslensku plöntutegunda hefði lifað
ísaldirnar af í landinu, svo og að
allmargar tegundir hafi slæðst
hingað með mönnum og húsdýrum
þeirra. Kenningar Steindórs um að
ýmsar plöntur hafi getað lifað
ísaldirnar af eru hliðstæðar skoð-
unum norskra plöntufræðinga, en
með athugun á útbreiðslu margra
tegunda hér á landi gat Steindór
fært rök fyrir því, að hér hefðu
verið jökullaus svæði á nokkrum
stöðum, þar sem harðgerar plönt-
ur hafi dregið fram lífið.
Aður en Steindór setti þessa
kenningu fram voru flestir
náttúrufræðingar á þeirri skoðun,
að jöklar hefðu þakið allt landið á
jökultímunum með síbreða eða
íshellu, þar sem engri lífveru var
vært. Því var talið að allar plöntur
hefðu numið hér land eftir að ísöld
lauk fyrir um það bil 10.000 árum.
Talið var, að hingað væru komnar
þær plöntur, sem hæfðu veðurfari
Islands, og því mætti dæma
gróðurskilyrði landsins af þeim
plöntum, sem hér yxu á sama hátt
og gert er annars staðar. Komið
hafði í ljós, að gróðurfélög hér
voru svipuð því sem er á nyrstu
skögum Noregs, norðan við furu-
skógana. Atti þetta meðal annars
að sanna, að barrtré gætu ekki
þrifist á íslandi. Flnda var þetta
almenn trú manna á landi hér
kringum 1930, en það ár var
Skógræktarfélag íslands stofnað.
Síst er að furða þótt útlit
íslensku flórunnar beri hánorræn-
an svip og að margar plöntur
okkar eru bæði litlar og kyrkings-
legar þegar þær eiga ættir að telja
til plantna, sem voru svo nægju-
samar að þær gátu hjarað ís-
aldirnar af á íslausum stöðum við
strendur landsins. Þá hafa sumur
verið bæði skemmri og kaldari en
nú á dögum, og því liggur beint við
að ætla að hér megi nú rækta
ýmsar tegundir plantna, ef þær
eru aðeins sóttar til staða, sem
hafa svipað veðurfar á sumrum
eins og hér er nú.
Kenning eða skoðanir Steindórs
Steindórssonar segja okkur skýrt,
að við getum ekki dæmt um
gróðurskilyrði landsins af frum-
gróðri þess, og því verðum við að
komast að þeim eftir öðrum
leiðum.
Innflutningur
plantna
Með því að.flytja inn tré, jurtir
og grös frá ýmsum öðrum löndum
og fylgjast með þroska þeirra
árum saman, eins og gert var áður,
fáum við smám saman nokkr^
hugmynd um gróðurskilyrði lands-
ins. En slík aðferð tekur langan
tíma og er meira og minna
handahófskennd. Fyrir því var sá
háttur tekinn upp af Skógrækt
ríkisins fyrir mörgum árum að
leita eftir trjám, runnum og
raunar fleiri plöntutegundum á
þeim stöðum heims, þar sem ætla
mætti að veðurfar væri ekki
ósvipað því, sem hér gerist. Síðar
hefur svo þessum tegundum veriö
dreift víða um land og má nú sums
staðar fara að mæla og vega
hvernig til hefur tekist.
Tré eru einkar vel fallin til að
gera mælingar á, því sjá má af
árhringjum stofnanna hvað hin
ýmsu tré hafa bætt miklu viðar-
magni við sig á hverju einasta ári.
Þá má og líka nokkuð ráða af
hæðarvexti þeirra frá ári til árs.
Ennfremur má líka mæla og
reikna út viðarauka þann, sem vex
á hverjum hektara lands á ári. Og
út frá því má svo mæla arðsemina
af skógrækt með nákvæmni.
Með sérstöku áhaldi má mæla
breidd árhringja svo að ekki skeiki
nema örlitlu broti úr millimetra,
og af henni má svo ráða hvernig
sumrin hafa verið og hversu trén
hafi nýtt sér sumarhitann.
Reynsla af
innflutningi
trjátegunda
1 elstu skógateigum okkar eru til
tré, sem eru komin nokkuð yfir 70
ár, en þessir reitir eru mjög fáir.
Hins vegar er til fjöldi reita, sem
ér á aldrinum 20 til 35 ára, og
samanburður á þeim gæti reynst
mjög fróðlegur og gagnlegur.
Hingað til lands hafa verið fluttar
yfir 40 tegundir barrviða og um 30
tegundir lauftrjáa, og hefur þeim
verið safnað á nærri 500 stöðum
víðsvegar um heim, aðallega á
norðlægum slóðum, en einnig
hefur fræsöfnun farið fram hátt
til fjalla en á suðlægum stöðum.
Slíkt fræ hefur gefist betur til
ræktunar um norðaustanvert
landið en flest annað.
Nú eru ekki allar þessar tegund-
ir sfeógartré, hér á meðal eru mörg
sem aðeins eru ræktanleg í görð-
um og til prýði. Sumar hafa heldur
ekki reynst nógu vel svo að
sjálfhætt hefur verið við ræktun
þeirra. En hér að auki hefur verið
flutt inn töluvert af víðitegundum
og runnum ásamt nokkrum öðrum
plöntutegundum, jurtum og grös-
um. Af þessum fjölda hafa 15
tegundir barrtrjáa og 17 tegundir
lauftrjáa reynst nægilega harðger-
ar til að vaxa á ýmsum stöðum hér
á landi og enn getur eitthvað bæst
við í þennan hóp. Flestar tegund-
anna eru í stöðugri ræktun eftir
því sem unnt er að afla fræ frá
hentugum stöðum.
A síðari árum hafa æ fleiri
trjátegundir borið þroskað fræ á
ýmsum stöðum hér á landi. Hefur
því verið safnað eftir föngum og
sáð. Elstu blágrenin hafa borið
fræ með fárra ára millibili undan-
farin 30 ár. Afkvæmi þeirra eru til
á ýmsum stöðum. Þá hefur brodd-
furan þroskað fræ á hverju ári í
tuttugu ár samfleytt. Sitkagreni
ber iðulega fræ, og er þess
skemmst að minnast að haustið
Ilákon Bjarnason
1976 var safnað um 30 kg af því
á Austurlandi. Ennfremur hefur
orðið vart við einstaka sjálfsána
plöntu. Stafafuran hefur líka borið
fræ, bæði mikið og vel þroskað.
Síberíska lerkið á Hallormsstað
sem nú er 40 ára, hefur einnig
borið fræ öðru hvoru og sjálfsánar
plöntur finnast nú orðið á hverju
ári, en þær stærtsu eru meira en
mannhæð. Fleiri tegundir mætti
telja, þar á meðal allar lauftjrá-
tegundirnar nema eina.
Þegar tré eru farin að bera fræ
á fárra ára fresti, hvað þá þegar
þau finnast sjálfsáin á ýmsum
stöðum, má fara að telja þau með
Innlendum plöntum. Þau hafa
öðlast borgararétt í íslensku
gróðurríki. En með tilkomu sinni
hafa þau líka fært okkur sönnun
þess, að gróðurskilyrði landsins
eru allmiklu betri en talið var áður
fyrr, þegar náttúrufræðingar okk-
ar vildu dæma þau eftir alinn-
lendu gróðurfari.
Nýting
sumarhitans.
Allir vita, að það er til einskis
að flytja hitabeltisgróður norður
eða suður fyrir hitabelti jarðar.
Sama máli gildir um að flytja
plöntur til Islands langt sunnan úr
löndum, t.d. frá Danmörku, svo að
þær nái sæmilegum þroska. I
flestum tilvikum eru slíkir flutn-
ingar unnir fyrir gýg. Háfjalla-
gróður er þó oft undantekning frá
þessu af skiljanlegum ástæðum.
Hitt er ekki öllum jafnljóst, að
árangurslítið er að flytja plöntur
af norðlægum slóðum og langt
suður á bóginn. Sú er samt raunin
á. t.d. þegar plöntur eru fluttar frá
íslandi suður til Danmerkur, svo
að dæmi sé nefnt. Þar veslast
flestar íslenskar plöntur upp á
fáum árum. Þær geta ekki nýtt sér
hlýrra veðurfar og lengra sumar.
Þessi staðreynd er að vísu ekki
án undantekninga fremur en aðrar
reglur. Yfirleitt verður samt að
fara skilyrðislaust eftir þessari
staðreynd þegar plöntutegundir
eru fluttar úr einu landi í annað.
En hún gefur líka tilefni til
annarra hugleiðinga. Þær plöntu-
tegundir, sem komust lífs af á
ísaldarskeiðum landsins, hljóta að
hafa búið við langtum verri
lífsskilyrði en þau, sem nú eru hér.
Nú njóta þær lengri sumra og
meiri hita yfir vaxtartímann,
svipað því og að þær hefðu verið
fluttar suður á bóginn um nokkrar
breiddargráður.
En þá vaknar sú spurning hvort
okkar innlendi gróður, sém vaxinn
er upp af ísaldarplöntum, geti
hagnýtt sér að fullu þann mismun,
sem er á sumarhitanum nú og
þeim sem var á ísaldarskeiðunum.
Hafa þær plöntur, sem fluttar eru
til landsins úr héruðum með
svipað veðurfar og hér er nú, meiri
vaxtarþrótt og mynda þær meira
þurrefni á hverja flatareiningu