Morgunblaðið - 16.06.1978, Blaðsíða 15

47
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 16. JÚNÍ 1978
An lcelandicArtist
mínum dómi þarf að beita sér-
stöku hugmyndaflugi til að komast
í samband við verk Erros, og það
tekst Matthíasi furðu vel, enda
maðurinn skáld, eins og sagt var
um Einar heitinn Benediktsson, er
hann var að lýsa hæð Dettifoss
fyrir þeim í Noregi. Texti Matt-
híasar er lifandi og skemmtilegur,
gefur góða hugmynd um Erro á
köflum sem lifandi og iðandi af
áhuga á öllu miili himins og
jarðar. En ég hefði persónulega
viljað fá aðeins meira að vita um
daglegt líf Erros, vinnubrögð og
annað sem hlýtpr að hafa við borið
á jafn litríkri ævi og hann hefur
átt. En Matthías stillir þessu
skrifi mjög í hóf, og ef til vill er
það rétt hjá honum. Eg held, að
hér sé meira höfðað til erlendra
lesenda en íslenskra. Við hér á
ísiandi erum ætið meira spenntir
fyrir persónusögu en portrettum í
fáum dráttum, ef svo mætti
skilgreina þetta skrif. En mér
finnst Matthías komast mjög vel
frá jafn erfiðu verkefni og hér er
á ferð.
Bragi Ásgeirsson tekur nokkuð
öðruvísi á sínu verkefni. Hann er
hnitmiðaður í texta sínun og segir
frá námi Guðmundar Guðmunds-
sonar og hvernig nafnið Erro varð
til. Ennfremur gerir hann nokkra
grein fyrir stöðu Erros í heimslist-
inni og Erro sem listamanni. Þetta
er ekki langt mál, en gerir samt
sitt gagn.
Erro mun sjálfur hafa valið
verkin til birtingar í þessari bók.
Öll þau listaverk, sem bókina
prýða, eru prentuð í lit, og hefur
það tekist með ágætum, eftir því
sem ég fæ best séð. Öll vinna við
þessa útgáfu er sérlega vönduð og
er útgefendum til sóma. Enda mun
það ósvinna ein að gefa út lélega
gerðar listaverkabækur, því að
einfaldlega vill þær enginn eiga,
sem á annað borð gerir kröfur í
listum. Hönnun hefur öll farið
fram hérlendis, og verður ekki að
henni fundið, en prentun bókar-
innar var gerð í Bergamo á Ítalíu.
Nokkrar ljósmyndir eru í bókinni
af Erro og konum hans og
umhverfi. Þær eru prentaðar í
svart-hvítu og eru teknar af
erlendum ljósmyndurum utan ein,
er Sigurgeir Sigurjónsson hefur
tekið.
I stuttu máli sagt er þetta falleg
og ágæt bók. Hún er eiguleg og
ekki síður fyrir útlendinga en
okkur hér á íslandi, af þeirri
einföldu ástæðu, að Erro er
alþjóðlegur listamaður, sem er
hluti af hinum svokallaða Parísar-
skóia 1978, og er það meiri frami
en aðrir Islendingar hafa náð á
undanförnum áratugum.
Eitt vil ég aðeins minnast á enn
í sambandi við þessa útgáfu: Erro
eða Guðmundur Guðmundsson er
alinn upp austur á Kirkjubæjar-
klaustri, og fóstri hans var þar
Sigurgeir Lárusson á Klaustri.
Þessi fallega bók er tileinkuð
honum af listamanninum og segir
það sína sögu. Það er fengur að
þessari bók bæði á íslandi og
erlendis.
Söguævi
SÖGUFÉLAGIÐ heldur upp á
sextugsafmæii fyrrverandi forseta
síns með útgáfu þessa rits honum
til heiðurs. Á fornum slóðum og
nýjum flytur sýnishorn þess sem
Björn Þorsteinsson hefur skrifað
um ævina. Fyrst eru
sagnfræðiþættir, síðan Um bæk-
ur. þá Söfn og sagnfræðingar og
loks afmælis- og minningargrein-
ar. Bókin hefst á hugleiðingum um
Jón Gerreksson, Glæpur án refs-
ingar. Þeir, sem lært hafa það eitt
um nefndan biskup í íslandssög-
unni að honum hafi verið steypt í
poka og síðan drekkt í Brúará,
hyllast til að álíta að þar hafi farið
pokaprestur í orðsins fyllsta skiln-
ingi, misheppnaður maður á
biskupsstóli svo ekki sé meira
sagt. Björn Þorsteinsson lítur á
atburðinn frá öðru sjónarhorni.
Hann segir að »Jón Gerreksson
virðist alls ekki hafa verið óvin-
sæll af alþýðu manna í nærliggj-
andi sveitum Skálholts.* Sam-
kvæmt niðurstöðum Björns hefur
bæði hingaðkoma Jóns biskups og
aftaka hans hér verið liður í
pólitísku tafli síns tíma: »Aðförin
að Jóni Gerrekssyni í Skálholti í
maí 1433 hefur verið pólitísk
aðgerð runnin undan rifjum Eng-
lendinga og sama eðlis og hernað-
ur þeirra á íslandi 1425, er þeir
smöluðu helstu umboðsmönnum
konungs um borð í skip sín og
fluttu utan.« Hér er sagnfræðing-
urinn heima því enska öldin er
gengin í garð eða svo enn sé vitnað
til þáttarins: »Um 1415 breyttist
Norður-Atlantshaf úr norsku yfir-
ráðasvæði í enskt.« Ýmis straum-
hvörf eru að verða hér á norður-
slóðum. Þegar norðmenn eru úr
sögunni eflast ekki aðeins umsvif
englendinga heldur líka dana. Það
eru þeir tveir sem takast á um
landið. Vettvangur sögunnar hefur
færst út af fastalandinu — á haf
út eða inn á stjórnarskrifstofur
Björn Þorsteinsson
erlendis. Þannig hefur sagan
fjarlægst íslenska sagnaritara
þeirra tíma. Vanir að skrifa um
atburði sem gerast í landinu en
ekki baktjaldamakk þjóðhöfðingja
erlendis segja annálaritarar í
stuttu máli frá því sem hér gerist
í áheyrn og augsýn manna, biskupi
drekkt, svo dæmi sé tekið,
punktum og basta. Af því drógu
síðari tíma fræðimenn þá ályktun
að fátt hefði gerst hér sem í
frásögur hefði verið færandi. Eln
það var nú öðru nær. Með rann-
sóknum sínum á »ensku öldinni«
varpaði Björn Þorsteinsson ljósi
yfir það sem áður var í skugga
falið. Var ekki ófyrirsynju að hann
viðaði að sér erlendis drjúgum
hluta þeirra heimilda sem síðar
urðu uppistaðan í rannsóknum
hans.
Mig langar líka að nefna þáttinn
Stærsti kaupstaður hérlendis á
14. öld. Sá kaupstaður var í
Hvalfirði en þar »virðist hafa
verið aðalkaupstaður landsins frá
því um 1380 og fram um svarta
dauða.« í kennslubókum í íslands-
sögu hefur Hvalfjarðar verið að
fáu getið nema hvað sagt hefur
verið að þangað hafi svarti dauði
borist erlendis frá. Heim við það
kemur að »Skálhyltingar hafa sótt
mjög verslun til Hvalfjarðar, og
urðu þeir fyrstu fórnarlömb svarta
dauða.« I nefndum þætti segir að
á fjórtándu öld hafi sú breyting
orðið að »sjávarafli varð mörgum
jarðeigendum auðsuppspretta, en
landbúnaður fjárfesting, og hefur
svo haldist fram á þennan dag.
íslendingar hafa sótt gull í greipar
ægis, eri skrimt af landbúnaði.«
Ekki er mikið um vísindalega
kappræðu í bókinni en þó gustar
af skrifum Björns þar sem hann
andmælir kenningum Barða Guð-
mundssonar um uppruna íslend-
inga.
Síðari hluti bókarinnar er eins
og áður segir mannaminni, hug-
leiöingar um einstaklinga, skrifað-
ar af tilefni. Endar bókin á
Helluminningum en á Hellu á
Rangárvöllum ólst höfundur upp
að nokkru leyti. Faðir hans,
Þorsteinn Björnsson, fluttist norð-
an úr Húnavatnssýslu þangað
suður og gerðist fyrsti landnáms-
maður á Hellu — fyrsti kaupmað-
ur á þeim stað. Faðir Þorsteins, en
afi Björns, var svo aftur Björn
Eysteinsson sém lét eftir sig
einhverja gagnorðustu sjálfsævi-
sögu sem skrifuð hefur verið á
íslensku. Björn Þorsteinsson sá
um útgáfu hennar fyrir röskum
tuttugu árum. Hygg ég að útgáfa
þeirrar bókar og rannsóknirnar á
ensku öldinni séu þörfustu verk
sem hann hefur unnið um ævina.
Auk áðurnefnds efnis þessarar
bókar er þar langur listi með
»heillakveðjur«, ennfremur rakinn
starfsferill og ritaskrá Björns
Þorsteinssonar. Kemur þar fram
að hann hefur /lagt gerva hönd á
margt, t.d. verið leiðsögumaður
ferðamanna en þannig má hann
hafa komið söguþekkingu sinni
hvað beinasta leið til hins almenna
manns — á réttum stöðum og
stundum!
Umsjón með útgáfu bókarinnar
önnuðust nokkrir félagar Björns í
Sögufélaginu.
Vesturlandskjördæmi
Framboösfundir frambjóöenda Vesturlands-
kjördæmis vegna Alþingiskosninganna veröa
haldnir sem hér segir:
Logaland, mánudaginn 19. júní kl. 21.00.
Borgarnes, þriöjudaginn 20. júní kl.
21.00.
Akranes, fimmtudaginn 22. júní kl. 21.00.
Útvarpað veröur frá fundinum í Borgarnesi,
á bylgjulengd 198.6 metrum eöa 1510 kH
(kílóhead), og frá Akranesi á bylgjulengd 212
metrum, eöa 1412 kH.
Frambjóöendur.
zz z”jD)zzzz
Sjálfboðaliðar
á kjördag
D-listann vantar fólk til margvíslegra sjálfboöa-
starfa á kjördag. Sérstaklega vantar fólk til
starfa sem fulltrúar listans í kjördeildum auk
margvíslegra annarra starfa.
Þeir sem vilja leggja D-listanum lið meö
starfskröftum sinum á kjördag, 25. júní
næstkomandi, hringi vinsamlegast í síma:
86216—82900.
Skráning sjálfboðaliða fer einnig fram á
skrifstofum hverfafélaganna.
Einstök Þjónusta fyrir
Stór-Reykjavík
Viö mælum flötinn og gerum fast verötilboö.
Þér komiö og veljiö geröina, viö mælum og
gefum yður upp endanlegt verö — án nokkurra
skuldbindinga.
Athugið aö þetta gildir bæöi um smáa og stóra
fleti.
Þér getiö valiö efni af 70 stórum rúllum eöa úr
200 mismunandi geröum af WESTON teppum.
Viö bjóöum mesta teppaúrval landsins í öllum
veröflokkum:
Stakar mottur í miklu úrvali:
Danskar — Enskar — Tékkneskar — Indverskar
Hringbraut 121 Sími 10600
EF ÞAÐ ER FRÉTT-
NÆMTÞÁERÞAÐÍ
MORGUNBLAÐINU