Morgunblaðið - 16.06.1978, Blaðsíða 13

45
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 16. JÚNI 1978
Öðrum þjóðum finnst uppbygging
hernaðarmáttar Sovétríkjanna óhófleg.
Miklu meiri en nauðsynleg geti talizt til
varnar þeim og bandamönnum þeirra. I
rúm fimmtán ár hafa þeir stöðugt fylgt
eftir þessari stefnu að auka hermáttinn
og varið nánast fimmtán af hundraði
þjóðartekna til hervæðingar. Og enn er
enga stefnubreytingu að sjá.
Mannréttindabrot í landi þeirra brjóta
í bága við samninginn sem var gerður í
Helsinki og fyrir það hafa þeir hlotið
fordæmingu alls fólks, sem ann frelsi.
Þeir hafa sýnt með gerðum sínum að
sovézka kerfið þolir ekki hugmyndir sem
eru tjáðar opinskátt, hugmyndir um
þjóðholla stjórnarandstöðu og ferðafrelsi
fólks.
Sovétríkin reyna að flytja út einræðis-
og kúgunarstjórnarfar, sem leiðir til
lokaðs þjóðfélags. Þessi einkenni og
markmið valda Sovétríkjunum vand-
kvæðum. Utan múlbundinnar valdablokk-
ar sinnar eiga Rússar erfið pólitísk
samskipti við aðrar þjóðir. Menningar-
tengsl þeirra við aðra eru fá og ótraust.
Stjórnarform þeirra verður æ ógeðfelld-
ara í augum annarra þjóða svo að jafnvel
hópar marxlenínista líta ekki lengur á
Sovétríkin sem fyrirmynd. Það er orðið
mörgum þjóðum áhyggjuefni að Kúba er
að grafa undan ríkjahópi hlutlausra
ríkja, enda er Kúba augljóslega í nánu
bandalagi við Sovétríkin og háð þeim
efnahagslega og hefur þörf fyrir pólitíska
og hernaðarlega leiðsögn þeirra og
stefnumótun.
Þótt hagkerfi Sovétríkjanna sé hið
annað stærsta í heimi dregur óðum úr
hagvexti og lífskjör Rússa standast ekki
samjöfnuð við aðrar þjóðir, sem eru álíka
langt á veg komnar. Landbúnaðarfram-
leiðsla er ennþá alvarlegt vandamál í
Sovétríkjunum, svo að þegar uppskeran
er aðeins í meðallagi eða hún bregst verða
þeir að snúa sér til okkar eða annarra
þjóða til þess að fá matvæli.
Við erum í miklu betri aðstöðu. Enginn
skákar iðnaðarmætti okkar og fram-
leiðni. Geta okkar í vísindum og tækni er
meiri en allra annarra. Bandalög okkar
við aðrar frjálsar þjóðir eru traust og
styrkjast og hernaðargeta okkar er meiri
en allra annarra. Við erum umkringdir
vinveittum nágrönnum og víðáttumiklum
úthöfum. Þjóðfélagsbygging okkar er
traust og utanríkisstefna okkar nýtur
stuðnings almennings án tillits stjórn-
málaskoðana og það tryggir henni
samhengi. Við erum líka sterkir vegna
þess sem þjóð okkar er fulltrúi fyrir: Þess
raunhæfa möguleika hvers manns að búa
sér betra líf, lög- og hefðbundinnar
verndar gegn gerræðislegri valdbeitingu
ríkisstjórnar; réttar sérhvers ein-
staklings til þess að segja skoðun sína,
taka fullan þátt í stjórninni, eiga
hlutdeild í pólitísku valdi. Lífsskoðun
okkar grundvallast á frelsi einstaklings-
ins, sem er voldugust allra hugmynda, og
lýðræðislegar lífsvenjur okkar njóta
aðdáunar annarra þjóða, sem líkja eftir
þeim. Barátta okkar fyrir mannréttind-
um gerir það að verkum að straumurinn
er með okkur í heiminum. Þessi straumur
eflist og við eflumst með því að vera hluti
af honum.
Vaxandi efnahagsmáttur okkar er
annar þáttur, sem líka gæti haft áhrif
öðrum til gagns. Þjóðartekjur okkar eru
meiri en allra hinna níu aðildarlanda
Efnahagsbandalagsins og tvöfalt meiri en
Sovétríkjanna. Þar að auki erum við að
læra hvernig við getum notað auðlindir
okkar af meiri skynsemi og komið af stað
nýju samspili milli þjóðarinnar og
umhverfisins. Athugun á hernaðarmætti
Bandaríkjanna gefur einnig ástæðu til
bjartsýni. Við vitum að hvorki Bandarík-
in né Sovétríkin geta gert kjarnorkuárás
hvor á önnur án þess að verða fyrir
tortímingarárás, sem mundi gereyða
árásaraðilanum. Þótt Rússar eigi fleiri
skotpalla, hafi meiri skotkraft, og öflugri
loftvarnir eiga Bandaríkjamenn fleiri
kjarnaodda, ráða yfirleitt yfir meiri
nákvæmni, fleiri þungum sprengjuflug-
vélum, jafnari kjarnorkuliðsafla, betri
kjarnorkubátum og meiri getu á sviði
hernaðar gegn kafbátum.
Annar nýr Salt-samningur verður til
þess að þjóðirnar standa jafnfætis en
hámarkstala eldflaugaskotpalla og eld-
flauga með mörgum kjarnaoddum verður
ákveðin lægri. Við gerum ráð fyrir þriðja
Salt-samningnum þar sem kveðið verði á
um jafnvel enn frekari gagnkvæman
samdrátt kjarnorkuvopna. Þar sem
jafnvægi er í aðalatriðum að nást
kjarnorkuvopnastyrk er venjulegur her-
styrkur farinrr að skipta meira máli.
Sannleikurinn er sá að hernaðarmáttur
Bandaríkjanna og bandamanna okkar er
nógu mikill til þess að mæta allri
fyrirsjáanlegri ógnun. Hugsazt getur að
hvor aðili um sig ýki hernaðargetu hins.
Nákvæm skilgreining er mikilvægur
grundvöllur ákvarðana i framtíðinni ef
mat á mætti Rússa og vanmat á mætti
Bandaríkjanna ýtir undir árangur af
áróðurstilraunum Rússa. Tii dæmis var
gengið fram hjá þeirri staðreynd í
nýlegum æsifréttum um tillögur um
útgjöld til bandaríska sjóhersins, að
útgjöld til landvarna eru nú meiri en
nokkru sinni í sögu okkar og langmestur
hluti þeirra fer til sjóhersins.
Látum engan vera í vafa um mátt
okkar nú og framvegis. Þetta stutta
yfirlit sýnir að við þurfum ekki að hafa
of miklar áhyggjur af samkeppnishæfni
okkar og hæfni okkar til að ná árangri.
Vissulega er engin ástæða til að óttast.
Heilbrigðri sjálfsgagnrýni og frjálsum
umræðum, sem eru nauðsynlegar í
lýðræðisríki, ætti aldrei að rugla saman
við veikleika, örvæntingu eða óljósan
tilgang.
Hver eru grundvallaratriðin í stefnu
Bandaríkjanna gagnvart Sovétríkjunum?
Við viljum viðhalda jafnmiklum kjarn-
orkustyrk, því að við teljum að á meðan
ekki verður kjarnorkuafvopnun í heimin-
um valdi slíkt jafnvægi minnstri hættu
og tryggi bezt stöðugt ástand í heiminum.
Við höldum áfram að veita fé til
hermála innan skynsamlegra marka í því
augnamiði að efla NATO, auka hreyfan-
legan liðsafla okkar og viðhalda óbreytt-
um styrk á Kyrrahafi.
Við og bandamenn okkar munum og
viljum geta mætt hverri fyrirsjáanlegri
ógnun við öryggi okkar af völdum
gereyðingarvopna eða venjulegs her-
styrks. Bandaríkjamenn eru fullfærir um
að hafa í heiðri þessa skuldbindingu án
of mikilla fórna þjóðarinnar. Við munum
styðja alheimssamtök og samtök ríkja-
hópa, sem hafa það á stefnuskrá sinni að
auka alþjóðaskilning, svo sem Sameinuðu
þjóðirnar, Samtök Afríkuríkja og Eining-
arsamtök Afríku.
I Afríku viljum við og afrískir vinir
okkar að álfan sé laus við utanaðkomandi
yfirdrottnun, kynþáttamisrétti, átök,
fátækt, hungur og sjúkdóma. Við vitum
að bezta leiðin að þþessum markmiðum
er að fylgja jákvæðri stefnu, þar sem
tekið er tillit til veruleikans í Afríku og
óska íbúanna. Stöðug og vaxandi hernað-
arleg afskipti Sovétríkjanna og Kúbu í
Afríku gætu eyðilagt þessa framtíðarsýn.
Við höfum þungar áhyggjur af þessari
ógnun við frið í álfunni og sjálfstæði
ríkjanna þar sem þessar eriendu her-
sveitir virðast staðsettar til frambúðar.
Þess vegna mun ég og bandaríska
þjóðin styðja tilraunir Afríkumanna til
að halda í skefjum innrás eins og þeirri
sem var gerð í Zaire fyrir skemmstu.
Ég skora aftur á ailar aðrar þjóðir að
ganga til liðs við okkur og leggja áherzlu
á það í aðstoð sinni við Afríku að vinna
að friði í stað þess að senda stríðsvopn.
Sovétríkin ættu að taka þátt í því með
okkur að reyna að stuðla að friðsamflegri
og skjótri myndun meirihlutastjórnar í
Rhódesíu og Namibíu. Við skulum styðja
tilraunir til friðsamlegrar lausnar átak-
anna í Eritreu og Angóla. Við skulum
ekki sundra Afríku og reyna að drottna
yfir henni. Við skulum heldur hjálpa
þessum þjóðum að nýta möguleika sína.
Við munum leita eftir friði, betri
samskiptum og skilningi, menningarleg-
um og vísindalegum samskiptum og
aukinni verzlun við Sovétríkin og aðrar
þjóðir. Við munum reyna að koma í veg
fyrir útbreiðslu kjarnorkuvopna til þjóða,
sem nú ráða ékki yfir slíkum voþnum.
Við munum halda áfram baráttu okkar
fyrir sanngjörnum Salt samningi. Okkur
er það ljóst að enginn hugmyndafræðileg-
ur sigur næst með notkun kjarnorku-
vopna. Okkur langar ekkert til þess að
tengja nýjan Salt samning á milli okkar
né þröngva fram sérstökum skilyrðum. í
lýðræðisríki, þar sem almenningsálitið er
óaðskilnanlegur þáttur i mótun og
framkvæmd utanríkisstefnunnar, viður-
kennum við að viðsjár, hvass skoðana-
ágreiningur eða ógnanir við friðinn muni
torvelda leitina að samningi. Þetta er
ekki eins og við viljum hafa það en
viðurkenning á staðreynd.
Sovétríkin geta valið á milli árekstra
eða samvinnu. Bandaríkin geta mætt
hvoru tveggja.
Þó kysum við samvinnu í mynd
detente-stefnunnar, sem krefst óneitan-
lega aukinnar stillingar af beggja hálfu,
gagnkvæms vilja til að leysa deilur með
samningum í stað ofbeldis, gagnkvæms
vilja til friðsamlegrar samkeppni en ekki
hernaðarlegrar. Sé þessu ekki framfylgt
verður grafið undan detente og því geri
ég mér vonir um að enginn vanmeti þann
ugg, sem ég hef látið hér í ljós í dag.
Samkeppni án hófstillingar og án
sameiginlegra leikreglna mun hafa í för
með sér enn alvarlegri spennu og það
mun koma niður á samskiptum okkar í
heild. Þess óska ég ekki . . . Ekki trúi ég
að Brésjnev óski þess heldur... Því vel
ég þessa stund til að tala opinskátt og tel
að tími sé til kominn að horfast í augu
við vandamálið.
Ef saman fer nægur máttur Bandaríkj-
anna, hljóðlát stilling í beitingu hans, sú
afstaða að neita að trúa því að stríð sé
óumflýjanlegt, og ef þrotlaust er leitað að
friðsamlegri kostum, má vera að við
getum að lokum leitt samfélag þjóðanna
til tryggari og bjartari framtíðar.
Þið og ég farið héðan í dag til að gegna
þeirri sameiginlegu skyldu okkar að verja
lífshagsmuni þjóðarinnar með friðsam-
legum ráðum ef hægt er og með
ákveðnum aðgerðum ef nauðsynlegt
reynist. Til þess að ná þessu markmiði
mun þjóð okkar þarfnast einmitt þeirra
eiginleika, sem þið miðskipsmenn hafið
tileinkað ykkur svo vel, hugrekkis,
fórnarlundar, hugsjóna og sjálfsaga.
Þetta er ástæðan fyrir því að þjóðin
væntir svo mikils af ykkur og að þið hafið
svo margt að gefa.
Við förum héðan hljóðir vegna þessarar
ábyrgðar, en í trú á styrk okkar. Við
göngum fram í þeirri vissu, að markmið
þjóðarinnar, friður, öryggi, frelsi sjálfum
okkar og öðrum til handa muni sigra að
lokum.
Ég kveð ykkur með árnaðaróskum og
bið þess að bæði þið og ég reynist
verðugir þess verkefnis, sem bíður okkur
og þjóðarinnar, sem við höfum svarið að
þjóna.
Flugfélag
Austur-
lands fær
flugvél
Etfislstörtuni. 11. júní.
FLUGFÉLAG Austurlands fékk í
dag Piper Navajo 7 manna
flugvél, sem fengin er með
kaupleigusamningi frá Svíþjóð.
Vélin er 10 ára og er kaupverðið
25 milljónir króna.
Þessi vél verður mest notuð í
leigu- og sjúkraflug, en hún er
hraðfleyg mjög, er til dæmis
aðeins röska klukkustund að
fljúga milli Eigilsstaða og Reykja-
víkur.
Islander flugvél félagsins verður
áfram notuð, fyrst og fremst í
áætlunarferðum innan fjórðungs-
ins.
Stjórn Flugfélags Austurlands
skipa: Einar Helgason, Bergur
Sigurbjörnsson, Jóhann D. Jóns-
son, Kristinn Jóhannsson og Guð-
mundur Sigurðsson, sem er fram-
kvæmdastjóri félagsins.
Fréttaritari.
Bókin Frjálshyggja og alræöishyggja er
hlutlæg skilgreining á tveimur megin-
stefnum stjórnmálanna fyrr og síöar —
annars vegar hvort einstaklingurinn eigi
aö ákveöa sjálfur markmiö sín, orö og
athafnir, eöa hvort ríkisvald og stjórn-
endur eigi aö ákveöa þaö fyrir hann.
Gerö er grein fyrir fræöilegum grund-
velli þessara andstæöu stefna og hvaöa
þjóöfélagslegum forsendum þær hljóta
aö byggja á hvor fyrir sig.
Aö lokum er gerö nokkur úttekt á
íslenzku þjóöfélagi á okkar dögum á
grundvelli þeirra niöurstaöna, sem
komizt er aö í bókinni.
„Bókin er skrifuö í þeirri von“ segir
höfundur formála, „aö þau sjónarmiö,
sem þar eru sett fram, geti stuölaö aö
málefnalegri umræöum um grundvallar-
atriöi efnahags- og félagsmála en nú
tíökast á vettvangi íslenzkra stjórnmála.“
Almenna bókafélagið
Austurstræti 18. Bolholti 6.
simi 19707 simi 32620