Morgunblaðið - 20.08.1978, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. AGUST 1978
fHwgmiÞliifeifr
Útgefandi
Framkvaemdastjórí
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
M. Árvakur, Reykjavík.
Haraidur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson
Aóalstræti 6, sími 10100.
Aóalstræti 6, sími 22480.
Áskriftargjald 2000.00 kr. é ménuði innanlands.
í lausasölu 100 kr. eintakiö.
21. ágúst
Ásama tíma og Lúðvík
Jósepsson reynir
stjórnarmyndun á Islandi
(það er söguleg stund, segja
Lúðvík og Þjóðviljinn rétti-
lega) — er efnt til mótmæla
víða um lönd vegna þess, að
tíu ár eru liðin frá innrás
Sovétríkjanna og Varsjár-
bandalagslandanna í
Tékkóslóvakíu. Dagsins
verður minnzt með ýmsum
hætti hér á landi sem
annars staðar og fer vel á
því, að atburðirnir séu
rifjaðir upp, ekki sízt í því
skyni, að ungt fólk, sem
man þá óglöggt eða þekkir
þá einungis af afspurn, geti
áttað sig á því, sem fram
fór. Dubchec og félagar
hans, sem höfðu tekið við
stjórnartaumum í Tékkó-
slóvakíu, töldu óhætt að
losa þjóð sína úr fjötrum
alræðiskommúnismans og
veita henni meira svigrúm,
leiða hana út úr myrkri
stalínismans inn á dálitla
glætu frjálshyggjunnar. En
þetta mátti ekki.
Kremlverjar vissu, að ef
Tékkóslóvakía færðist í
frjálsræðisátt, þá væri voð-
inn vís. Það vissu einnig
önnur kommúnistaríki í
A-Evrópu og því tóku þau
þátt í alræmdri og glæp-
samlegri innrás Varsjár-
bandalagsins í Tékkó-
slóvakíu og sýndu þar með,
að Austur-Evrópuríkin eru
ekkert nema leppríki
Sovétríkjanna.
Rauðu einræðisherrarnir
í Kreml telja, að þeim sé
leyfilegt að hafa afskipti af
innanríkismálum allra
þeirra landa, sem lúta
marxískri stjórn. Þetta
ættu íslendingar einkum og
séf í lagi að íhuga á þessum
tímamótum. Rússar þóttust
hafa gert innrásina bæði í
Tékkóslóvakíu og Ungverja-
land á sínum tíma á þeim
forsendum að þar væru
sósíalískar ríkisstjórnir við
völd, og er því ástæða fyrir
íslendinga að gefa því
gaum, hvort forysta
marxistanna í Alþýðu-
bandalaginu um stjórnar-
myndun nú geti ekki kallað
á aukin afskipti Sovét-
ríkjanna af innanríkismál-
um Islands og jafnvel talið
þeim trú um, að íhlutun í
íslenzk málefni séu jafn
sjálfsögð undir marxískri
stjórnarforystu hér á landi
og í hvaða öðru
kommúnistaríki sem er.
Ekkert skal um þetta full-
yrt, en einungis bent á
þennan möguleika, enda er
hann ekki út í hött, þegar
höfð er hliðsjón af sögulegri
þróun þessarar válegu ald-
ar.
Dubchec og félagar hans
frömdu ekki annan glæp en
þann, að þeim kom til hugar
að leyfa fleiri flokka í
Tékkóslóvakíu en
kommúnistaflokkinn einan,
auka prent- og málfrelsi, og
þannig svigrúm skoðana-
skipta í landinu. Þetta
þoldu bergrisarnir í Kreml
ekki og drekktu frelsishug-
sjón Tékka í blóði, eins og
þeir höfðu áður gert í
A-Berlín, A-Þýzkalandi og
einnig í Ungverjalandi.
Dagurinn á morgun, 21.
ágúst, er því ekki aðeins
minningardagur um mikla
og vofeiflega atburði, held-
ur einnig — og ekki síður —
sorgardagur. ,
Nú eru þúsundir póli-
tískra fanga í
Tékkóslóvakíu eins og öðr-
um kommúnistaríkjum.
Sumir telja að um 6000
manns hafi verið handtekn-
ir þar af pólitískum ástæð-
um frá því Varsjárbanda-
lagsríkin undir forystu
Sovétríkjanna gerðu innrás
í landið, en aðrir telja, að
fangarnir séu mun fleiri. í
skýrslu, sem kölluð er Tíu
ára sovézk ógnarstjórn,
segir að 280 þús. Tékkar
hafi misst atvinnu sína frá
1. jan. 1970 til 31. des. 1973
vegna andstöðu við stjórn-
ina, en þessum ofsóknum
hefur síður en svo linnt
síðustu árin, heldur hafa
þær færzt í aukana.
í Tékkóslóvakíu er einnig
fjöldi andófsmanna, sumir
heimsfrægir eins og rithöf-
undarnir Kohut og Vaculik
— en þess er ekki að vænta,
að allir minnist fórna
þeirra í baráttunni fyrir
frelsi og gegn alræði og
ofbeldi kommúnismans, því
að maðurinn, sem nú hefur
verið falin forysta um
stjórnarmyndun hér á
landi, lýsti því yfir fyrir
skömmu, eins og alþjóð er
kunnugt, að hann fylgist
ekki með réttarhöldum yfir
andófsmönnum og dómum,
sem þeir hljóta fyrir skoð-
anir sínar. Sumir þessara
manna eru dæmdir til
margra ára þrælabúðavist-
ar án þess formaður Al-
þýðubandalagsins láti sig
það skipta, ef marka má
hans eigin ummæli. Það er
hans vandamál og flokks
hans Og það er sorglegt.
Morgundagurinn, 21. ágúst,
á að minna okkur á eitt
öðru fremur: að treysta
öryggi lands og þjóðar í
samstarfi við vestræn lýð-
ræðisríki, slá skjaldborg um
frelsi okkar og framtíð.
Reykj aví kurbréf
Laugardagur 19. ágúst
Tilgangurinn
helgar meðalið
. Á morgun, mánudaginn 21. ágúst,
eru liðin tíu ár frá innrás
Sovétríkjanna og annarra Varsjár-
bandalagsríkja í Tékkóslóvakíu. í
tilefni af því er ástæða til að minna
á það, sem Ólafur Björnsson
prófessor segir um þróun mála þar í
nýútkominni bók sinni, Frjálshyggja
og alræðishyggja.
Eftirfarandi kafli heitir: Tilgang-
urinn helgar meðalið og er svohljóð-
andi:
„Eins og áður segir greinir það
frjálshyggju og alræðishyggju, að
frjálshyggjan byggir á þeirri lífsskoð-
un, að til þess að um samfélag
hamingjusamra einstaklinga geti
verið að ræða, verði einstaklingarnir
að hafa leyfi til þess að setja sér
markmið sín sjálfir og framfylgja
þeim innan marka þeirra leikreglna,
sem þjóðfélagið setur, þar sem
alræðishyggjan telur, að stjórnvöldin
hljóti að ákveða þau markmið, sem að
skuli stefnt, bæði fyrir einstaklinginn
og heildina, og beri hverjum þegni að
hegða sér i samræmi við þau settu
markmið. Leiðirnar til þess að fá
þegnana til þess að virða þessi
markmið stjórnvalda eru jöfnum
höndum áróður, fortölur og
þvingunaraðgerðir. Fyrri leiðin er
vissulega frá sjónarmiði stjórnvalda
æskilegri, en nægi hún ekki, verður
vitaskuld að fara þvingunarleiðina.
Það skiptir í þessu sambandi miklu
máli, hvort byggl er á þeirri forsendu,
að allir hafi líkar þarfir og líkar
skoðanir, eða hinu gagnstæða. Eftir
því sem þarfirnar eru líkari, þeim
mun auðveldara er að skipuleggja
samfélagið á grundvelli alræðis-
hyggju. Nú er ekki vafi á því, að í
raunveruleikanum er smekkur manna
og þarfir ólíkar, menn þrá til-
breytingu og vilja gjarnan að ein-
hverju leyti skera sig úr umhverfi
sínu á þann hátt að aðdáun veki. Frá
sjónarmiði frjálshyggju og ein-
staklingshyggju er slíkt talið æski-
legt, þar sem það geri Iífið í senn
litríkara og sé hvati til nýjunga og
framfara. Frá sjónarmiði alræðis-
hyggjunnar er þetta hins vegar
skaðlegt, þar sem það torveldar
framkvæmd þeirra markmiða, sem
stjórnvöld hafa sett. Ef menn því eru
ólíkir í eðli sínu, þarf að gera þá líka.
Þetta er í rauninni það, sem felst í
því, þegar bæði hægri og vinstri
sinnaðir alræðishyggjumenn tala um
nauðsyn þess að skapa „nýja mann-
gerð“, sem hafi þær skoðanir, smekk
og þarfir, sem stjórnvöld telja
æskilegar. Leiðir til þess að slíkt megi
takast er umfram allt einhliða áróður
fyrir stefnu stjórnvalda jafnhliða
banni við því, að aðrar skoðanir eða
viðhorf séu boðuð almenningi. Orðað
á annan veg: Kerfið gerir nauðsyn-
legt, að afnumin séu með öllu hin
lýðræðislegu mannréttindi, svo sem
samtakafrelsi, tjáningarfrelsi og
fundafrelsi. Það er nauðsynlegt
þjóðfélagsskipun, sem byggir á efna-
hagslegu og stjórnarfarslegu alræði,
að þegnarnir aðhyllist þau markmið,
sem stjórnvöld hafa ákveðið, að
framfylgt skuli, en til þess að tryggja
það, er afnám ofangreindra mann-
féttinda nauðsynlegt. Fyrst þegar
tekizt -hefur að „heilaþvo" þegnana
þannig, að þeir hugsi allir á einn veg
og þann sem stjórnvöld-óska, svo sem
lýst er í verkum skáldanna Aldous
Huxleys, Fagra nýja veröld (Brave
New World), og George Orwells, 1984,
er alræðið orðið fast í sessi. En
langan tíma tekur slíkt, eins og
andófið í Austur-Evrópuríkjunum
sýnir í dag, ef það er þá möguíegt að
gera mannfólkið þannig að einlitum
múg.
Hér er um erfitt og e.t.v. óleysan-
legt viðfangsefni að ræða fyrir
stjórnvöld alræðisríkja. Árangurs er
því aðeins að vænta, að öll tiltæk
meðul séu notuð án tillits til þess
hvaða afstöðu menn kunna að hafa til
slíkra meðala frá siðgæðislegu
sjónarmiði. Hið gamta kjörorð
Jesúítanna „Tilgangurinn helgar
meðalið", verður óhjákvæmilega leik-
regla stjórnvalda, þar sem alræði
ríkir.
Menn geta fordæmt þetta frá
sjónarmiði réttar og siðgaeðis, en hitt
er á misskilningi byggt, að það sé
eingöngu vegna mannvonzku valdhaf-
anna, að bardagaaðferðir, sem brjóta
í bág við siðferðiskennd almennings í
hinum vestrænu lýðræðisríkjum,
þykja nauðsynlegar í alræðisríkjun-
um. Ef þeim er ekki beitt, er tilveru
alræðisins stofnað í hættu.
I þessu sambandi má nefna sem
dæmi innrás Varsjárbandalags-
ríkjanna í Tékkóslóvakíu sumarið
1968. Kommúnistaflokkar Vest-
ur-Evrópu, sem þó höfðu yfirleitt lagt
blessun sína yfir einræðisstjórnarfar
Austur-Evrópuríkjanna, treystust
ekki til þess að styðja innrásina. Ef
til vill er hér að nokkru um að ræða
„stjórnmálakænsku", þar sem al-
menningur á Vesturlöndum fordæmdi
innrásina mjög, en telja má þó víst,
að skilningsskortur á því, hvað
kerfinu er nauðsynlegt, hafi þar
mestu ráðið. Umbætur þær, sem
Dubchek og stjórn hans beittu sér
fyrir, voru tvíþættar. í fyrsta lagi, svo
sem áður hefir verið á minnzt,
breytingar á hagkerfinu í átt til meiri
valddreifingar og virkari markaðs-
búskapar. I öðru lagi róttækar
breytingar á stjórnkerfinu, þannig að
nú skyldi afnema ritskoðun og leyfa
starfsemi fleiri stjórnmálaflokka.
Fyrra atriðið hefði aldrei orðið tilefni
til innrásar, því sams konar breyt-
ingar á hagkerfi Ungverjalands hafa
verið látnar óátaldar af Sovétstjórn-
inni. En síðara atriðið gerði hún sér
Ijóst, að myndi stofna í hættu
sósíalismanum, ekki eingöngu í
Tékkóslóvakíu, heldur einnig í öðrum
Austur-Evrópulöndum og sennilega í
Sovétríkjunum sjálfum. Ef ritskoðun
hefði verið aflétt í Tékkóslóvakíu og
aflétt banni við myndun óháðra
stjórnmálaflokka,hefðu þá ekki komið
fram kröfur um það sama í Póllandi,
Austur-Þýzkalandi og jafnvel í Sovét-
ríkjunum? En frjáls gagnrýni á
stefnu stjórnvalda í efnahagsmálum,
stjórnmálum og menningarmálum
myndu stofna öllu vali^kerfi
kommúnismans í þá hættu, að engin
von er til þess, að stjórnvöld þeirra
ríkja, er hlut eiga að máli, sætti sig
við slíkt.
Sem annað dæmi má nefna það,
sem torskilið hefir verið mörgum
sósíalistum á Vesturlöndum, sem ekki
átta' sig á þeim mun, sem er á
alræðishyggjunni og hugmyndafræði
„borgaralegs" lýðræðis, en það er sá
háttur sovézkra stjórnvalda í seinni
tíð, að ráðstafa þeim, sem gerzt hafa
andófsmenn, á geðveikrahæíi. Á
Stalín-tímunum mun slíkt ekki hafa
tíðkazt nema þá mjög takmarkað, því
að andófsmenn voru þá annaðhvort
teknir af lífi eða haldið ævilangt í
fangabúðum. Hvort það er veikleika
eða styrkleikamerki, að gripið hefir
verið þannig til nokkru mildari
refsiaðgerða, skal ósagt látið. En það
er nokkur kaldhæðni, að hugmyndir
þeirra Huxleys og Orwells um með-
höndlun andófsmanna í alræðisþjóð-
félagi sem geðsjúklinga, sem settar
voru fram fyrir 30—40 árum, skuli
svo alllöngu síðar hafa komið til
framkvæmda í Sovétríkjunum. En í
sjálfu sér er rökrænt að álykta hem
svo í þjóðskipulagi, sem byggist á því,
að allir fylgi stefnu stjórnvalda í
blindni, að þeir, sem ekki geri það, séu
andlega afbrigðilegir og þurfi því
meðhöndlun sem sálsjúklingar.
Það er þannig skipulagið, en ekki
mannvonzka stjórnendanna, sem
gerir nauðsynlegt, að beitt sé aðferð-
um, sem mjög brjóta í bága við
ríkjandi siðgæðishugmyndir í
borgaralegum þjóðfélögum.
Þar með er auðvitað ekki sagt, að
stjórnendur alræðisríkjanna séu ein-
hverjir heiðursmenn hvað þá englar.
Einn kafli bókar Hayeks, Leiðin til
ánauðar, ber fyrirsögnina „Why the
worst get to the top“ (Hvers vegna
verstu mennirnir komast á toppinn).
Leiðir hann þar rök að því, að í
alræðisríkjum verði það jafnan hinir
verstu menn, sem skipi æðstu valda-
stólana. Þetta leiðir einfaldlega af því
að alræðisskipulagið krefst þess, að
tækjum þeim, sem nauðsynlegt er að
beita því til viðhalds, sé beitt af
fullkominni hörku, og hlýtur því að
vera brýnt, að aðalmennirnir séu sem
lausastir við þann eiginleika, sem
kallast samvizka. Það hefði ekki verið
hægt að notast við nein ljúfmenni eða
sérstaka drengskaparmenn sem yfir-
menn, og e.t.v. varla sem undirmenn
heldur, í útrýmingarbúðum nazista
(vissulega er enginn vísindalegur
mælikvarði til á það, hvort maður eigi
að teljast góður eða vondur. En telja
verður, að það sé í samræmi við
almennan skilning á merkingu þess-
ara orða, að menn án samvizku og
siðgæðiskenndar séu ekki góðir
menn).
Það er dálítið eftirtektarvert, að
sami mælikvarði virðist á það lagður
í vinstra og hægra alræði, hvers
konar menn séu hæfastir til forystu.
Göbbels dregur i dagbók sinni enga
dul á aðdáun sina á Stalín og segir
meðal annars, að ef Þjóðverjum
auðnist að sigra Sovétríkin, þá sé
Stalín einmitt rétti maðurinn til að
stjórna þar í umboði Þjóðverja, ef
slíks væri kostur.
En í rauninni þarf engan að undra
þetta. Án tillits til þess hvort alræði
er boðað í nafni einhverra trúar-
bragða, þjóðernisstefnu eða stétta-
baráttu, þá eru það vitaskuld ávallt
sömu aðferðirnar — aðferðir ógnar-
stjórnar — sem við eiga til þess að
knýja þegnana til skilyrðislausrar
Stalin
hlýðni við stjórnvöldin. Trúvillinga-
dómstólar miðaldakirkjunnar, fanga-
búðir nazista og vistun andófsmanna
í Sovétríkjunum á geðveikrabælum
eru því í rauninni allt greinar á sama
meiði.“
•• *
Oryggi Islands
og sigur
Alþýðuflokksins
Þegar kosningaúrslit lágu fyrir í
síðustu alþingiskosningum og í ljós
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. AGUST 1978 J 5
„fíhnst eihkenniegt, efaHtíeinuerkominkyn-
skíðsemá erfítt med að orða hugsanir sinar "
Halldór Laxness vió vinnuborö sitt á Gljúfrasteini.
„ÉG ER ekki nógu góður að tala
um daginn og veginn,“ sagði
Laxness, þegar blm. Morgun-
blaðsins var setztur niður í
vinnuherbergi hans á Gljúfra-
steini. „Enda er nóg af slíku í
blöðunum. Ég hef reyndar sjálf-
ur skrifað eitthvað um bjórinn
í Velvakandaþáttinn ykkar. Sérð
þú um það?“
Halldór Laxness er núna að
skrifa framhald bókanna I
túninu heima og Úngur ég var.
Hann leiðrétti, þegar blaðamað-
urinn kallaði þær endurminn-
ingar:
„Þetta eru ekki einfaldar
endurminningar, heldur skáld-
saga. íslendingar kalla þetta
ævisögu hjá mér, en svo er ekki.
Þetta eru skáldsögur í ritgerðar-
formi. Á dönsku er þetta kallað
essay-róman. Að efninu til er
meira af ritgerð en ævisögu í
þessu. Allar bækurnar þrjár eru
bundnar sögupersónu sem er
undir tvítugu. Það leiðir af
sjálfu sér að slíkur maður er
ekki mikið ævisöguefni. Eftir
tvítugt er ég farinn að hugsa
öðruvísi og lifa öðruvísi."
Blm. spurði Laxness um mis-
mun á þessum liðna tíma og
þeim sem nú stendur yfir.
„Öll tækni hefur breytzt,"
sagði hann. „En þau andlegu og
menningarlegu efni sem ég hef
áhuga á eru hin sömu.“
Blaðamaður vildi ræða meira
um ungt fólk, en Laxness sagðist
engan allsherjardóm geta fellt
yfir því eins og stundum væri
gert í blöðunum. „Ég kann
ágætlega við ungt fólk nú á
tímum. Ég þekki ekkert eintak
sem ég mundi fleygja burt. Ef
eitthvert eintak er ekki í lagi
getur samt áreiðanlega einhver
haft gagn af því. Einn af mínum
beztu vinum, Erlendur í Unu-
húsi, sagði einmitt: „Ég þoli ekki
að talað sé illa um ungt fólk.“
Laxness minntist á góða og
slæma blaðamennsku, nefndi
dæmi um góð og slæm viðtöl, og
lét á sér skiljast að menn sem
skrifuðu í blöðin virtust oft hafa
ákaflega lítið málssvið. „Ég hef
oft velt því fyrir mér, hvernig
hægt er að skrifa með svo litlum
orðaforða og miklu öryggisleysi;
vera má aö þetta fátæklega
málfar tilheyri okkar tíma.
Margir ungir rithöfundar núna
virðast einnig mjög lítið hafa
kynt sér fyrirrennara sína hvað
snertir málsmeðferð. Við höfum
í þessu landi mjög sterkar
ritvenjur. Mér finnst einkenni-
legt, ef allt í einu er komin upp
kynslóð sem á mjög erfitt með
að orða hugsanir sínar; á jafnvel
ekki orð yfir einföldustu hluti,
nokkurs konar útlendingar."
Laxness nefndi ýmis dæmi um
slíkt.
Er blm. Morgunblaðsins
kvaddi Halldór Laxness á
Gljúfrasteini spurði hann, hvort
skáldið gengi mikið um götur
Reykjavíkur.
„Herra trúr!“ svaraði skáldið.
„Er nokkur maður sem gerir
slíkt? Mér myndi aldrei detta í
hug að ganga í Reykjavík."
Stuttspjal/ vid Halldór Laxness, sem er adskrifa framhaldbókqnna ítúninuheima og Úngur ég var
kom, að Alþýðuflokkurinn hafði
unnið mikinn sigur, lýsti Benedikt
Gröndal, formaður flokksins, því yfir,
að hvorki hann né flokkur hans
mundi verzla með öryggi landsins
fyrir ráðherrastóla og tók því vænt-
anlega af allan vafa um það, að
Alþýðuflokkurinn væri ekki heill í
öryggis- og varnarmálum þjóðarinn-
ar. Morgunblaðið hafði lagt spurning-
ar fyrir formenn þingflokkanna um
öryggis- og varnarmál, áður en
kosningarnar fóru fram, og vegna
afstöðu launþegafulltrúa Alþýðu-
flokksins í 1. maí-nefndinni, þar sem
þess var krafizt, að varnarliðið færi
úr landi, og yfirlýsingar nokkurra
ungra jafnaðarmanna, þótti blaðinu
ástæða til þess, að menn væru vel á
verði og veittu Alþýðuflokknum og
forystu hans það aðhald í varnar- og
öryggismálum, sem nauðsynlegt væri.
Það aðhald fékk Alþýðuflokkurinn
fyrir kosningar og fyrsta yfirlýsing,
sem formaður hans gaf eftir kosning-
ar, hneig í þá átt, að við varnarskuld-
bindingar landsins skyldi staðið og
Alþýðuflokkurinn mundi ekki bregð-
ast þeirri fjöldahreyfingu, sem kaus
hann í alþingiskosningum, ekki sízt
vegna margyfirlýstrar stefnu forystu
flokksins í varnarmálum. Forystu-
menn Alþýðuflokksins bentu jafnan
á, þegar rætt var um yfirlýsingar
Sambands ungra jafnaðarmanna í
einkasamtölum, að samtök þessi væru
afar fámenn og krafa þeirra um
öryggisleysi landsins væri örfárra
manna verk og tæki flokksforystan
ekki mark á henni, enda væri yfirlýst
stefna flokksins mörkuð af öðrum
aðilum og hún færi í þá átt, að
varnarliðið skyldi vera á íslandi, eins
og ástatt væri, og ísland eiga áfram
aðild að Atlantshafsbandalaginu. Við
það yrði staðið. Formaður Alþýðu-
flokksins gekk jafnvel svo langt að
vitna i nýleg ummæli Títós þess efnis,
að heimsstyrjöld gæti nú verið
yfirvofandi, eins og ástandið væri í
Afríku og Mið-Austurlöndum.
Þegar Morgunblaðið veitti Alþýðu-
flokknum aðhald í varnarmálunum
fyrir kosningarnar, skrifaði Benedikt
Gröndal, formaður flokksins, forystu-
grein í Alþýðublaðið, laugardaginn
17. júní sl. undir fyrirsögninni:
Alþýðuflokkurinn verslar ekki með
öryggi landsins fyrir ráðherrastóla —
og er undrandi á því, að Morgunblaðið
skyldi draga i efa eitt andartak, að
öryggismál íslands og varnarsam-
starf við vestræn ríki yrðu í hættu,
ef Alþýðuflokkurinn kæmist til valda
og álíiifa. Enginn vafi er á því, að
yfirlýsingar Alþýðuflokksins og
forystumanna hans þessa efnis fyrir
kosningar náðu til þúsunda manna,
sem hefðu ekki stutt hann í kosning-
um, ef þeir hefðu talið, að Alþýðu-
flokkurinn mundi bregðast í varnar-
málum. Verulegur fjöldi fólks, sem
stutt hefur Sjálfstæðisflokkinn, m.a.
og ekki sízt vegna hiklausrar afstöðu
hans í varnarmálum, léði Alþýðu-
flokknum þessu sinni atkvæði sitt
vegna fyrrnefndra yfirlýsinga for-
ystumanna flokksins. Því má bæta
við, að Vilmundur Gylfason var
spurður í þaula um varnar- og
öryggismál í útvarpssamtali ekki
löngu fyrir borgarstjórnarkosning-
arnar og svaraði hann þá eins og
gallharður sjálfstæðismaður og mátti
ekki á milli sjá, hvort hann væri að
túlka stefnu Alþýðuflokksins eða
Sjálfstæðisf.okksins í varnar- og
öryggismálum. Morgunblaðsgervið
fór Vilmundi vel í útvarpinu — og
Göhbels
hefur sjálfsagt aukið útbreiðslu
blaðsins stórlega!
Fyrrnefnd atriði hafa nú leitt til
þess, að fólk hefur treyst Alþýðu-
flokknum og veitt honum sterkari
stöðu í stjórnmálum Islands en að
öðrum kosti. En'ginn vafi er á því, að
Sjálfstæðisflokkurinn hefði haldið
fylgi fjölda manna, sem vilja ekki
breytingar á varnarstefnu landsins,
ef fyrrgreindar yfirlýsingar krata
hefðu ekki legið fyrir, þeir báru ekki
í brjósti ótta við það, að Alþýðuflokk-
urinn mundi bregðast í varnarmálun-
um, enda er lítil ástæða til að óttast
það lengur eftir þær skýlausu yfirlýs-
ingar, serti viðstöðulaust hefur verið
hamrað á — og þá ekki sízt
yfirlýsingar foÁnanns flokksins eftir
hinn mikla kosningasigur Alþýðu-
flokksins í þingkosningunum.
En í fyrrnefndum leiðara 17. júní
segir formaður Alþýðuflokksins m.a.:
„Það er furðulegt, að Geir Hallgríms-
son og Morgunblaðið hans skuli setja
af stað þann áróður, að Alþýðuflokkn-
um sé ekki að treysta í öryggismálum
Islands. I áratug unnu Sjálfstæðis-
flokkurinn og Alþýðuflokkurinn sam-
an í ríkisstjórn og gekk á ýmsu í
innanlandsmálum, en aldrei heyrðist
orð um að Ólafur Thors, Bjarni
Benediktsson eða Jóhann Hafstein
treystu ekki ráðherrum Alþýðu-
flokksins í utanríkis- og varnarmál-
um, þeim Guðmundi I. Guðmundssyni
og Emil Jónssyni. Það er furðulegt, að
Matthías Johannessen og Geir Hall-
grímsson skuli hafa látið undan
ómerkilegri mönnum og hafið þennan
áróður 1974 (þegar hann bar árangur)
og aftur nú (þegar hann mun ekki
bera árangur).
Tortryggni þessara manna hlýtur
að stafa af því, að þeir treysta ekki
lýðræði. Jafnaðarstefnan sameinar
undir sínum væng fólk með ýmsar
skoðanir, en í varnarmálunum hefur
sterkur meirihluti flokksþinga ráðið
stefnu Alþýðuflokksins hvert þingið á
fætur öðru síðan 1950.
Lýðræðislega mótuð stefna mikils
meirihluta á flokksþingum Alþýðu-
flokksins allt til þessa dags hefur
verið og er að enn leyfi staða
heimsmála ekki að varnarliðið hverfi
frá íslandi, landið verði varnarlaust.
Hlutleysið er vanhugsuð draumsýn,
sem dugir íslenzku þjóðinni ekki í
ólgusjó veruleikans. Varnarlaust
Island mundi í dag raska jafnvægi í
Norður-Atlantshafi og N-Evrópu, svo
að slökun (détente) mundi verða
stefnt í hættu, ef þjóð okkar stigi
slíkt skref.
Alþýðuflokkurinn telur. að varn-
arliðið verði að dveljast í landinu
enn um sinn og ekki séu fyrirsjáan-
legar í náinni framtíð þær breyting-
ar. sem raski þeirri staðreynd. Þess
vegna mun Alþýðuflokkurinn
standa -við þessa stefnu. Alþýðu-
flokkurinn telur að viðurkenning á
staðreyndum í þessum efnum og
tryggð við nágrannaríki okkar muni
ekki stofna þjóðerni eða tilveru
lslendinga í hættu heldur vernda frá
verri örlögum.
Af þessu leiðir, að Alþýðuflokkur-
inn mun ekki verzla með öryggi
íslands fyrir ráðherrastóla að loknum
þeim kosningum, sem framundan eru
né í annan tíma. Alþýðuflokkurinn
fylgir þeirri stefnu, sem hann telur,
að muni tryggja bezt öryggi íslenzku
þjóðarinnar og þar með frelsi hennar
til að ráða málum sínum og rækta
garð menningar sinnar og þjóðlífs."
Morgunblaðið vantreysti Alþýðu-
flokknum af gefnum tilefnum og
nefndi dæmi þess. Forystumenn Al-
þýðuflokksins tóku síðan af öll tvímæli
og vegna afstöðu Morgunblaðsins og
margvíslegra spurninga liggur nú að
kosningum loknum fyrir svart á
hvítu, hver er stefna Alþýðuflokksins
í varnar- og utanríkismálum, en
annars hefði hún ekki legið jafn skýr
fyrir, heldur hefði e.t.v. verið unnt „að
verzla" með öryggi landsins fyrir
ráðherrastóla. En fyllsta ástæða er til
að fagna skýlausum yfirlýsingum
Alþýðuflokksins og hiklausri stefnu
hans í varnar- og öryggismálum, enda
munu þúsundir manna, sem kusu
Alþýðuflokkinn nú í fyrsta skipti,
ekki una við annað en flokkurinn
haldi við margyfirlýsta stefnu sína
um þessi atriði.
Sjálfstæðisflokkurinn og Alþýðu-
flokkurinn áttu samleið í öryggismál-
um 1949 undir stjórnarforystu
Stefáns Jóh. Stefánssonar, formanns
Alþýðuflokksins, og hafa oftast átt
samleið síðan, en Morgunblaðið leyfði
sér að benda á, að nokkur undanbrögð
hefðu verið á þessari samstöðu
flokkanna, t.a.m. þegar Alþýðuflokk-
urinn var búinn að semja um það í
vinstri stjórn Hermanns Jónassonar,
að varnarliðið skyldi fara og svo þær
einstöku raddir, sem dæmi hefur
verið nefnt um hér að framan. En skv.
yfirlýsingum forystumanna Alþýðu-
flokksins nú heyra slík hliðarspor
fortíðinni til. Alþýðuflokksmenn vita
jafnvel og aðrir, að ef svo væri ekki,
þá hryndi fylgið af þeim við næstu
kosningar, svo margir sem treystu
þeim fyrir varnar- og öryggismálun-
um.
I kosningunum 1974 hlutu þeir
flokkar, sem tryggja vilja öryggi
íslands, Sjálfstæðisflokkur og
Alþýðuflokkur, um 50% atkvæða, en
þeir flokkar, sem lýstu yfir andstöðu
við þá skipan öryggismála, sem verið
hefur, Alþýðubandalag og Samtök
frjálslyndra, hlutu um 30% atkvæða,
og Framsóknarflokkurinn, sem hefur
ekki haft skýlausa stefnu í utanríkis-
málum talsvert minna. Framsóknar-
flokkurinn hefur lýst því yfir, að
varnarliðið ætti að fara af landinu
sem fyrst, þó að ísland ætti áfram
aðild að Atlantshafsbandalaginu og í
síðari vinstri stjórninni, 1971—74,
gerðu framsóknarmenn samning við
kommúnista og Samtökin um það, að
varnarliðið hyrfi úr landi. En það
varð þó ekki vegna stórsigurs Sjálf-
stæðisflokksins í kosningunum 1974,
þegar flokkurinn fékk nær 43%
atkvæða, ekki sízt vegna þeirrar
ákvörðunar vinstri stjórnarinnar að
láta varnarliðið hverfa úr landi og
mynda þannig hættulegt tómarúm á
N-Atlantshafi, sem Sovétríkin mundu
fylla á skömmum tíma, eins og allir
vita, og ýmsir sérfræðingar telja að
gæti haft heimsstyrjöld í för með sér.
Þannig höfðu þeir flokkar, sem gátu
hugsað sér gjörbreytingar á öryggis-
málum þjóðarinnar, miklu sterkari
stöðu eftir kosningarnar 1971 en nú.
Sjálfstæðisflokkur og Alþýðuflokkur,
sem hafa fastmótaða stefnu í þessum
málum og eru ákveðnir í því að horfa
raunsæjum augum á heimsmálin og
una enn um skeið við þá illu nauðsyn
að hafa varnarliðið í landinu, hafa nú
nær 60% af kjörfylginu á bak við sig.
Eini flokkurinn, sem nú er á þingi og
hefur lýst eindreginni andstöðu við
varnarliðið, Alþýðubandalagið, hefur
aðeins um 23% atkvæða, Samtökin
þurrkuðust út og Framsóknarflokkur-
inn fór niður í 16,7%. Þannig hafa
þeir flokkar á þingi, sem nú geta
hugsað sér að láta varnarliðið fara af
landi brott, einungis rétt innan við
40% af atkvæðamagninu á bak við sig
og er það mikil breyting frá því sem
verið hefur.
Þetta er kannski merkasta niður-
staða kosninganna, þegar á allt er
litið. Það er í raun og veru ekki hægt
að mynda vinstri stjórn með þeim
hætti, að varnarliðið verði rekið úr
landi, eins og átti að gera 1971 og á
tímum ríkisstjórnar Hermanns
Jónassonar. En til stjórnar hans og
aðildar Alþýðuflokksins að hræðslu-
bandalaginu mátti rekja „tortryggni"
Morgunblaðsins í garð Alþýðuflokks-
forystunnar. Blaðið vonar, að Alþýðu-
flokkurinn beri gæfu til þess að
standa við stefnu sína og eyða
tortryggninni.
Það eru síður en svo „ómerkilegir
menn“ sem ala þessa tortryggni i
brjósti, ef hliðsjón er höfð af
sögulegum staðreyndum.