Morgunblaðið - 03.09.1978, Qupperneq 12

44
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. SEPTEMBER 1978
Sigurður Jónsson:
Bogastrengurinn getur brost-
ið og hvar stöndum við þá?
FluKfélan íslands (nr. 2) var
stofnað 1. maí 1928, en aðal
hvatamaður að stofnun félagsins
var dr. Alexander Jóhannesson,
seinna prófessor ok rekJ.or Há-
skóla Íslands um langt árabil. Með
dr. Alexander um stofnun félans-
ins voru þeir Pétur Halldórsson
síðar borjíarstjóri í Reykjavík, og
Páll Ejtííert Olason. Að minnsta
kosti skrifuðu þessir heiðursmenn
undir hlutabréf félafísins ásamt
dr. Alexander.
Dr. Alexander stundaði nám við
þýzka háskóla, Oft kynntist að
sjálfsöfjðu mörftum Þjóðverjum á
námsárum sínum.
Eft held að einn þessara manna
hafi heitið Sieftert sem seinna varð
mikilsmetinn ntaður í fluftmálum
Þjóðverja. Hann mun hafa komið
að máli við dr. Alexander ein-
hverntíma á árunum fyrir 1928, og
haft orð á því, að koma yrði á
flufisamfíönftum á íslandi.
Eins ofi allir vita var fierð
tilraun til þess að koma á iot
flufísamfiönfium hér á landi með
stofnun Flufífélafis Islands, hinu
fyrsta árið 1919, en það félafi hætti
störfum árið eftir, 1920.
Flunfélatíið hans dr. Alexanders
fékk til liðs við sif{ þýzka fluf{-
félafiið Deutsche Lufthansa, sem
stofnað hafði verið árið 1927
eifiinlefia upp úr öðru flugfélagi
sem hét Aero Lloyd að mifi minnir.
Þetta þýzka flufifélafi sendi svo
hinfíað eina fluf{vél af gerðinni
JIJNKERS P13, sjóflufívél, sem
flaufí hér um sumarið 1928.
A þeim tíma voru að sjálfsöfíðu
enfiir flufivellir á Islandi, Of{ varð
því að notast við sjóflufívélar. Lent
var á ýmsum stöðum á landinu,
inni á fjörðum, o}{ éfí hald að þá
hafi í fyrsta sinni verið lent í
Vestmannaeyjum, en sjór er þar
oft úfinn ofi mjöfi óhæfit um til
lendinfíar. Auk þess voru svo
flojiin „HRINGFLUG", sem voru
afar vinsæl, en á þann hátt var
hæfit að fíefa mörfium kost á að
kynnást flufiinu fyrir tiltölulefta
lítið fíjald. Hrinfiflufi í 12—15
mínútur held éfí að hafi kostað
20.00 krónur.
Með flufivélinni komu þrír Þjóð-
verjar, SIMON flufimaður, WIND
vélamaður, of{ til þess að hafa
umsjón með flufíinu var hér
Hauptmann WALTER. Veðurstofa
íslands undir stjórn dr. Þorkels
Þorkelssonar var þá svo til ný-
stofnuð ofi sá flufiinu fyrir nauð-
synlefium veðurfrefínum.
F'lufivélin tók 4 farþega sem sátu
í klefa, þeir fremri í leðursætum,
öfi þeir aftari á ieðurbekk. Flufi-
tnaður o}{ vélamaður, sem þótti
nauðsynlefit að flyfii með, sátu í
opnum flunmannsklefa, klæddir
flufíbúninfium, en kalt var oft, ofí
áttu sumir flufimenn klofhá leður-
stÍKvél sem að sjálfsöfíðu komu sér
mjöfi vel. Voru þetta nokkurskonar
„fieimfarar" þeirra tíma.
Því miður reyndist flufivélin
ekki allt of vel. Hún var af eldri
fierð F13 flufivéla, ofí með allt of
afllítinn hreyfil. Ég held að hann
hafi verið af fierðinni BMW 4,
eitthvað um 200 hestöfl.
Hreyfillinn var vatnskældur og
vildi oft sjóða á honum við flufitak
í lofini. Sjóflufivélar eru mjöfi
háðar veðri ofi vindi, ofi áttu oft
erfitt með að taka sig á loft ef logn
var. Einnifi voru þær vandræða-
gripir ef einhver alda var, svo ég
tali nú ekki um ef undiralda var.
Eitt óhapp kom fyrir þetta
sumar. Flugvélin, sem skýrð hafði
verið SÚLAN, var að koma úr
fyrstu flugferð til Akureyrar, með
þá dr. Alexander og WALTER
innanborðs, þegar hreyfilöxullinn
brotnaði allt í einu, og hann ásamt
loftskrúfunni þaut út í veður og
vind. Flugvélin var þá stödd yfir
Mýrunum ofarlega. Flugmaðurinn
SIMON lenti flugvélinni þó örugg-
lega á Akraósi, tókst lendingin vel
eins og oft er sagt þegar verið er
að vígja nýjan flugvöll nú.
Flugmennirnir stukku síðan í
land, eftir að dr. Alexander hafði
snarað sér úr fötunum og synt með
kaðal í land. Þarna er mikill
straumur og hefði getað farið illa
ef snarræði dr. Alexanders hefði
ekki komið til. Flugmennirnir
komust loks við illan leik að
Ökrum,
Flugvélin var síðan dregin til
Reykjavíkur af hafnarbátnum í
Reykjavík. Nýr hreyfill var settur
í flugvélina og hún hóf flug á ný.
Um sumarið var að frumkvæði
dr. Alexanders í fyrsta sinn gáð að
síld úr flugvél, hið fyrsta síldar-
flug í heiminum. Síðar var svo lagt
gjald á hvert mál síldar 0.10 aurar
til þess að standast kostnaðinn við
síldarleitina, en þá fengust ekki
nema 4.50 kr. fyrir hvert mál
síldar.
Ekki veit ég hver kostnaðurinn
við flugið varð þetta sumar, og
ekki veit ég nákvæmlega hver
greiddi hann, en sjálfsagt hefur
Lufthansa borið hita og þunga
þessara tilrauna.
Flugvélin var svo send aftur til
Þýzkalands, að afloknu þessu
sumarflugi.
Allt þetta var ákaflega „spenn-
andi“, og litið var til þessara þýzku
flugkappa sem hálfguða. Það hafði
að vísu verið flogið 10 árum áður
með Avro flugvélinni, en nú var
hægt að fljúga út á- land, og
tilraunin frá 1919 að mestu
gleymd. Litið var á dr. Alexander
sem einhverskonar „flugpabba"
sem öllu gat komið í kring. Það var
þá þegar farið að tala um að
Islendingar færu utan að læra
flug, og til þess að nema flugvél-
virkjun. Eins og einn háðfuglinn
orti því Alexander því ordna
þarf að innfæddur fái slíkt starf".
Að sjálfsögðu áleit dr. Alex-
ander að áframhald yrði á fluginu
næ*ta ár, og svo áfram. Því var
það að einhverntíma • í
ágúst—september 1928 birtist
auglýsing frá samgöngumálaráðu-
neytinu, þar sem boðinn var
styrkur til flugnáms, og þrír
styrkir til náms í flugvélvirkjun.
Þetta voru býsna góðir styrkir t.d.
var styrkurinn til flugnáms
8000.00 kr. sem var mikið fé í þá
daga (gullkrónur), en styrkurinn
til flugvirkjanáms var allmikiu
lægri, enda gert ráð fyrir styttra
námi.
Flugmannsstyrkurinn var bund-
inn því skilyrði að viðkomandi
starfaði á Islandi að námi loknu,
og eíns var með styrki flugvirkj-
anna. Gert var ráð fyrir að sá er
hlyti flugmannsstyrkinn yrði til-
búinn að fljúga á Islandi um vorið
1930 (Alþingishátíðarárið), en
flugvirkjarnir yrðu tilbúnir fyrir
flugið um sumarið 1929.
Ég sótti um flugmannsstyrkinn
ásamt einum 25—30 öðrum, en
margir er sóttu um styrkinn
heltust úr lestinni vegna aldurs en
aldurshámarkið var að ég held 22
ár. Ég hlaut styrkinn, og hélt utan
þ. 3. okt. 1928 til Þýzkalands til
flugnáms.
Um sumarið 1928 hafði ég flogið
í fyrsta sinni hringflug ásamt
vinum mínum þeim Sverri Bern-
höft og Friðþjófi sál. Johnson. Við
áttum sumarbústað uppi við
Elliðakot og einn sunnudagsmorg-
un tókum við áhaldasjóð sumarbú-
staðarins traustataki og flugum
hringflug saman. Þetta varð að
sjálfsögðu kveikjan að flugáhuga
mínum, en ég var orðinn ákaflega
spenntur fyrir allri „mekanik",
bifreiðum o.þ.h. Þetta flug er mér
ákaflega minnisstætt. Simon flug-
maður hristi okkur til í flugvél-
inni, tók dýfur svo við losnuðum
við sætin, sem okkur þótti að
sjálfsögðu mjög gaman.
í Þýzkalandi dvaldi ég síðan þar
til um vorið 1930. Ég hitti dr.
Alexander í Berlin um haustið
1929, en um sumarið hafði Luft-
hansa sent til íslands tvær flug-
vélar af gerðinni JUNKERS F13,
og flugu þær til ýmissa staða á
landinu um sumarið. Vélamenn-
irnir, sem valdir höfðu verið um
haustið 1928, voru nú komnir
heim, höfðu lokið námi hjá Luft-
hansa í Staaken við Berlin, en þeir
voru: Gunnar núverandi forstjóri
og eigandi fvrirtækisins STÁL-
HÚSGÖGN, ' Björn sál. Olsen
félagi hans og meðeigandi að
Stálhúsgögnum, og Jóhann Þor-
láksson sál., sem seinna byggði
fyrsta diesel hreyfil sem byggður
var á Islandi. Hann starfaði þó
aðeins um sumarið 1929 hjá
flugfélaginu en snéri sér síðan að
sinni f.vrri iðn.
Með flugvélunum komu auk
WALTERS þeir SIMON flug-
maður aftur, NEUMANN flug-
maður og vélamaður að nafni
CHRISTIANSEN.
Tildrögin að því að ég sótti um
þennan st.vrk voru þau, að ég var
um þessar mundir sendisveinn í
Islandsbanka, en fannst ekki mikil
framtíð í því að gerast bankamað-
ur. „Mekanikkin" átti hug minn
allan. Gunnar Jónasson var að
hugsa um að setja upp reiðhjóla-
verkstæði, en Björn starfaði hjá
vélaverkstæði sem hét STEÐJI og
er til enn. Þegar flugvélin kom
1928 var hún sett saman á
Ellingsplaninu sem svo vr kallað,
beint upp af Steinbryggjunni. Þar
hjá var vélaverkstæðið STEÐJI.
Því var það að leitað var oft til
þeirra í Steðja um ýmsa aðstoð við
samsetningu flugvélarinnar og
viðgerðir og kynntust þeir Gunnar
og Björn Þjóðverjunum. Sóttu
síðan um styrkinn ásamt Jóhanni
Þorkelssyni, og héldu utan haustið
1928 eins og áður segir.
Eins og fyrr segir hitti ég dr.
Alexander í Berlín haustið 1929,
var hann í algerri óvissu um
flugið 1930, og mjög dauft í honum
hljóðið.
Ég hélt að sjálfsögðu áfram
námi mínu, og kom heim í
maímánuði 1930 nokkrum vikum
fyrir Alþingishátíðina.
Dr. Alexander var þá búinn að
útvega tvær flugvélar frá Luft-
hansa, aðra af gerðinni JUNKERS
F13 og var hún notuð, en hina af
gerðinni JUNKERS W33, sem var
ný frá Junkersverksmiðjunum.
F13 flugvélin kom á undan hinni
og um leið komu þeir Neumann
flugmaður og Walter sem átti að
stjórna fluginu eins og hin árin.
Ég átti svo að fljúga hinni
flugvélinni, í stað Simons.
Við Neumann flugum svo saman
nokkurn tíma, og var það afar góð
æfing fyrir mig, þar til W33
flugvélin kom og hann tók við
henni. Ég fór svo mitt fyrsta flug
á íslandi annan Alþingishátíðar-
daginn til Þingvalla, fjórar ferðir.
Daginn eftir flaug ég alls 7 ferðir
til Þingvalla.
Walter hinn þýzki stjórnaði
fluginu, og þegar ég tók við F13
flugvélinni vildi hann að ég flygi
nokkrar ferðir fyrst, áður en ég
fl.vgi með farþega. Við Gunnar og
Björn vorum uppi á skrifstofu
flugfélagsins, þegar Walter allt í
einu sagði: „nú er bezt að þér
fljúgið Jónsson, hver vill fljúga
með honurn?" Gunnar og Björn
litu hvor á annan, þar til Gunnar
sagði, „ég skal fljúga". Þetta þótti
mér ákaflega vænt um, því við
Gunnar erum Eyrbekkingar, og
þannig atvikaðist það, að tveir
Eyrbekkingar mynduðu fyrstu
íslenzku flugáhöfnina. Walter stóð
svo á hafnarhausnum, keðjureykti
og fylgdist með öllu saman.
Um sumarið var reynt að halda
uppi reglubundnum flugferðum til
hinna ýmsu byggðarlaga, að mig
minnir 4 ferðir í viku til Akureyr-
ar, tvær til ísafjarðar, og reynt
var að halda uppi flugferðum til
Austfjarða, um Akureyri. Senni-
lega höfum við verið of bjartsýnir
og reynt að teygja flugið um of um
allt landið. Dr. Alexander hét á
ýms bæjarfélög að koma á flug-
ferðum til þeirra ef þau leggðu
fram eitthvert hlutafé til félags-
ins.
Við flugum um sumarið 1930
austur á fjörðu, og reyndum að
vekja áhuga hjá bæjarfélögunum
þar á að láta eitthvert hlutafé af
hendi rakna til félagsins. Kom það
f.vrir að dr. Alexander hélt fund
með helmingi bæjarátjórnarinnar
á meðan ég flaug með hinn í
hringflug yfir bæinn. Var síðan
skipt um menn og flogið með hinn
hópinn, á meðan dr. Alexander
fullvissaði hinn helming bæjar-
stjórnarinnar um ágæti flugsam-
gangnanna. Þetta lékum við t.d. á
Norðfirði og Seyðisfirði.
Ekki kom nú samt mikið út úr
þessu. Ég held að bæjarfélögin
hafi sett svo sem 2—300 krónur í
hlutafé félagsins, meira var það nú
ekki.
Smá óhapp kom fyrir um
sumarið 1930 hjá mér. Ég lenti á
Ólafsfirði, en þar var nokkur
undiralda. Flotholtin sem voru af
gamalli gerð, og auk þess gömul,
brotnuðu í lendingunni, en ekkert
slys varð. Flugvélin var síðan
dregin til Akureyrar, og send með
skipi til Reykjavíkur þar sem
viðgerð fór fram. Neumann varð
fyrir því óhappi að stífurnar sem
héldu flotholtunum við búk flug-
vélarinnar biluðu en ekkert slys
varð af þessu. Þetta var í hring-
flugi á ytri höfninni í Reykjavík.
Um sumarið 1930 kom heim
Björn Eiríksson sem lært hafði að
fljúga í Bandaríkjunum. Hann fór
svo utan til Danmerkur og lærði
að fljúga sjóflugvélum hjá danska
flotanum. Hann kom heim um
vorið 1931. Við Björn flugum
saman um vorið og átti hann að
taka við Veiðibjöllunni en ég
Súlunni, eftir vetrarviðgerð.
Annars var þetta flug hjá okkur
Þeir þrír sem eftir eru af flugliöum Flugfélags íslands nr. 2, frá v.: Björn
Eiríksson flugmaður, Sigurður Jónsson flugmaöur og Gunnar Jónasson
vélamaður. Myndina af dr. Alexander Jóhannessyni teiknaöi Siguröur
Jónsson, og hangir hún í flugstööinni á Sauöárkróki.
„Sendisveinn“ Flugfélagsins 1928 var Skúli Halldórsson tónskáld sem enn
er á lífi.