Morgunblaðið - 08.10.1978, Page 2

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. OKTÓBER 1978
Vorum
nokkrir
sem
fæddumst
of
snemma
íslandi. Stundum, eins og í Köln, létu
menn að því liggja að þeir væru spenntir
að heyra og sjá slíkan mann, en svo kom á
daginn að hann hefði allt eins getað fæðzt
í Vín eða París; hann var bara venjulegur
Evrópubúi. Það varð kannski fyrir
vonbrigðum og sagði: „Maðurinn er rétt
eins og við."
Auðvitað er leiðinlegt að fá lélega
krítik ef tekið er stíft fram að maður er
Islendingur, en ég gleðst af sömu ástæðu
ef ég hef erindi sem erfiði. Það er alltaf
lögð mikil áhersla á það, hvaðan ég sé, —
þess vegna er það gefið mál að maður er
alltaf fulltrúi sinnar þjóðar. — Á hinn
bóginn getur það verið anzi óþægilegt að
vera úti í löndum og finna þá þjóðina
anda ofan í hálsmálið, kíkja upp í eyrun
og bíða eftir að eitthvað gerist. Maður
verður að fá frið. Það getur verið nógu
slæmt að þurfa að standa sig í útlandinu,
þó að maður sé ekki með heila þjóð á
bakinu. Því getur verið slæmt að fá mikla
umfjöllun áður en maður fer út. Hvernig
heldurðu til dæmis að þetta sé fyrir þá
sem tefla? Á hverjum degi birtast heima
einhverjar heljar fyrirsagnir um að
viðkomandi maður sé í 1. sæti á mótinu
eftir 1—2 umferðir, en þá á hann eftir 15
umferðir! Það verður að lofa mönnum að
vera í friði og einbeita sér að verkefni
sínu. Að vísu lesa þeir ekki íslenzku
datblöðin jafnóðum, en þeir vita af
þessum skrifum. Það á hins vegar ekki að
láta mennina í friði þegar allt er
yfirstaðið, ég tala nú ekki um ef
árangurinn er góður.
Ég skil þessi blaðaskrif á sínum' tíma;
þá var lítið um íslenzka tónlistarviðburði.
Nú er hins vegar allt of lítið skrifað um
það sem tónlistarfólk hér er að gera. Það
eru skrifuð feiknin ölf um popp og
íþróttir, en blöðin eru hætt að hafa áhuga
á alvoru músík. Nýlega lék Guðný
Guðmundsdóttir á tonleikum í London, og
sama er að segja um Halldór Haraldsson,
en það var ekkert getið um það hér, og þó
tókst þeim mjög vel upp. Þessi afgreiðsla
er fyrir neðan allar hellur, — ég vissi ekki
um þennan árangur nema vegna þess að
ég er vel kunnugur þeim. Látum vera þótt
ekki sé skrifað um hvern einasta konsert
íslendinga í útlöndum, en það má þó fá
fréttir af slíkum ferðum eftir á. Á sama
hátt virtist enginn áhugi hér á viðamikilli
þátttöku íslendinga í tónlistarhátíðinni í
Bergen nýlega. Slíkt hefði ekki gerzt hér
áður fyrr. — Blaðamenn hafa líka engan
áhuga á því sem Sinfóníuhljómsveit
íslands er að géra. Það þarf að senda
þeim skriflegar upplýsingar, orða
fréttirnar fyrir þá svo að þeir nenni að
birta þær.“'
V. Að hrífast
Rögnvaldur samsinnir því, að tækni og
hugsunarháttur 20. aldar setji æ meira
mark sitt á píanóleik úti í heimi.
„Þessir gömlu píanistar höfðu miklu
meira hugmyndaflug. Það gat verið
ofsalega áhrifamikið, en þeir voru líka
stundum duttlungafullir og gátu gert
mistök. Það er kannski ekki gaman að
heyra slíkt á plötu. Hijómplatan hefur
breytt svo miklu; hún heimtar að allt sé
fullkomið. En þá dettur oft svo mikið úr
tónverkinu, sérstaklega í rómantískri
músík en auðvitað má ekki leika sér
frjálslega með Bach eða Beethoven.
Ég var einmitt að heyra plötu með
einum gömlum píanóleikara. Hann lék
verkin svona nú, — hefúr kannski gert
það svolítið öðruvísi ínæsta skipti. Nú er
allty svo nákvæmlega ákveðið fyrirfram.
Ég er ekki nógu ánægður með þetta. Mér
finnst ég hafa upplifað miklu stærri hluti
í gamla daga, þegar maður hafði þessa
gömlu karla. Svo getur auðvitað verið, að
ég hafi hlustað svo mikið að ég sé orðinn
svolítið svalur yfir þessu. Þegar ég var
ungur var ég alltaf að gleypa við nýju og
nýju með áfergju. Ég er kannski ekki eins
hrifgjarn nú. — Ég held nú samt sem
áður, að éf ég heyrði mann eins og
Rachmaninov spila í dag, yrði ég
jafnhrifinn og ég gat orðið þá ...“
VI. Popp
„Mér finnst alveg ferlegt á hvaða stig
allt er komið," segir Rögnvaldur. Hann
er að tala um popp. „Fáeinir strákar utan
af götu koma sér saman og fara að spila á
einhver rafmagnstæki með öskrum og
hávaða. Og svo erú blöðin að slá þessu
upp í stríðsfyrirsögnum og risamyndum
af einhverjum meðlimum. Það er m.a.
verið að segja frá því, að einn þeirra hafi
farið úr þessari bölvuðu vitleysi, eða að
einhver hópurinn sé hættur að spila
saman. Á hvaða stig er menningin
eiginléga komin? Blöðin eru með heilu
opnurnar um þessa menn með risamynd-
um dag eftir dag. Það er ekki minnst á
fólk sem kann eitthvað fyrir sér.
Hitt er annaö mál, að ég er ekki að
dæma þetta í heild — það hefur alltaf
verið til eitthvað sem hét skemmtimúsík.
Þegar Chopin kom eitt sinn til Vínar-
borgar skrifaði hann heim: „Hér er engin
menning, bara eintómir Strauss-valsar."
Nú, auðvitað samdi Strauss skemmtimús-
ík, en hann er líka einstakur á sínu sviði.
— Vissulega hef ég ekki smekk fyrir
popp-músík, en það má vera að ef þeir
slepptu þessum hávaða og leyfðu manni
að heyra innihaldið í þessu, væri hægt að
fallast á eitt og annað. En ég verð að
viðurkenna, að mér hefur bara fundizt
sjálft innihaldið vera alveg ofboðslega
flatt.“
VII. Tónlistarmenn og
aðrir tónlistarmenn
„Það er alltaf galli, hvað við erum lítil
þjóð, — listamennirnir velta hver um
annan. En kollegar mínir eru beztu
drengir sem ég hef kypnzt, og mér þykir
vænt um það hvernig yngri mennirnir
hafa tekið mig inn í hóp sinn. Við komum
stundum saman og hlustum á plötur,
ásamt vini okkar Runólfi Þórðarsyni. Ef
samkomulag væri alls staðar svona gott á
milli listamanna, væri margt betra en
það er. Annars finnst mér við yfirleitt
reyna að bakka hvern annan upp fremur
en rífa niður.
JPassaöu þig á því aö taka aldrei
nema þaö sem ■ þú getur veriÖ
góöur í.“
Sko, það er eitt sem er mikið alvörumál
fyrir okkur hljóðfæraleikurum. Það er
þetta dæmalausa skilningsleysi og dóna-
skapur gagnvart tónlistinni að láta sér
detta í hug að kalla hljóðfæri lúxusvöru.
Það er ekki hægt að reka þessa hlið á
menningunni ef allt er gert svo dýrt, að
algerlega ókleift er að taka þátt í því.
VIII. Tækni og tjáning
„Þú talar um píanóleik, þar sem tæknin
skyggi á listræna túlkun. Ég held að
menn sem ná langt gætu það ekki ef þeir
væru ekki músíkalskir. Hvað er annars að
vera músíkalskur? Ég er ekki alveg viss
um það. Það er svo ofboðslega ólíkt
hvernig menn nálgast þau verk sem þeir
leika, — það fer bara eftir því hvernig
þeir eru fæddir tilfinningalega.
Maður gerir ekkert nema hafa tækin til
þess. En sannleikurinn er sá, að það þarf
líka gáfur til að ná valdi á tækni. Ég held
að fólk geri sér ekki grein fyrir því. —
Það er mjög einstaklingsbundið, hvað
píanóleikarar þurfa mikið að æfa tækni
reglulega. Ég hef alltaf þurft þess, það
gengur bara ekki ef ég ætla að setjast
niður og byrja strax að æfa einhver verk.
En auðvitað á tæknin með tímanum að
verða algert aukaatriði. Og þegar ég hef
fengið góða dóma, hafa músík og tækni
alveg verið lögð að jöfnu.
Þegar leikari vinnur, kemur hann með
sinn eigin málróm og sinn eigin persónu-
leika og reynir að fylla út í hlutverkið.
Engir tveir leika sama hlutverkið eins, og
hið sama gildir um tónlist. Það er erfitt
að segja að annar sé músíkalskari en
hinn, og ég hef aldrei orðið var við
listamann þar sem ég var hrifinn af öllu
sem hann gerði.
Þegar ég vel efnisskrá fyrir tónleika,
vel ég samkvæmt eigin tónlistarlegu
fullnægju. Það er svo fjarri því að mig
langi að vera að puða í því sem er erfitt
bara vegna þess að það er erfitt. Þegar
menn eru að puða við að leika verk sem
liggja ekki vel fyrir þeim verður
árangurinn alltaf ósannfærandi. Það kom
fyrir mig á yngri árum og ég fann strax
að það náði ekki til áheyrenda, svo að ég
losaði mig við viðkomandi verk og snerti
það ekki aftur. Það er einstaklingsbundið,
hvað er erfitt að leika. Kennarinn minn
skrifaði mér einu sinni í bréfi: „Passaðu
þig á því að taka aldrei nema það sem þú
getur verið góður í.“ Það er svo mikið til
af tónlist og það getur enginn maður
leikið hana alla.
Ég get aðeins sagt það, að þegar ég
spila rómantíska músík reyni ég að skapa
rómantísk áhrif. Ég set miklu meiri hita í
slíka músík, og þá ríður geysilega á að
hafa nóg hugmyndaflug. En aftur á móti
ef ég spila Bach, set ég ekki þennan hita í
það, verk hans eru skrifuð köld. Þau eru
eins og skíragull, sem ekki má falla
blettur á.“
IX. Austur og vestur
„Ég var að lesa bók um píanóleikara á
Vesturlöndum, sem gæddir voru frábær-
um hæfileikum. Þar var sagt frá þessum
hroðalega hlut, umboðsskrifstofunum, og
því hvers konar glæpastarfsemi þær reka.
Ein þeirra tók að sér 20 stórgáfaða menn,
sem allir höfðu fengið fyrstu verðlaun í
stærstu píanóleikarakeppni í heiminum.
Þetta gekk nú ekki betur en svo, að aðeins
5 þeirra komust áfram. Tveir urðu ofan á
hinni alþjóðlegu samkeppni, hinir þrír
gerðu ekki meira en skrimta sem
einleikarar, en allir þeir 15 sem eftir
voru, urðu kennarar í smábæjum. Allir
léku mennirnir undir verndarvæng þess-
ara umboðsskrifstofa, og svindlið og
svínaríið var slíkt, að þeir þurftu kannski
að lokum að slá fjölskylduna um lán fyrir
farinu heim. Þessi fyrirtæki moka inn
peningum á kostnað þessa fólks, og hafa
ekki nokkra minnstu samúð með því.
Síðanjbíður fólkið í óvissu árum saman og
sér 'aðra tekna fram yfir. Það eru
nefnilega svo ofboðslega fáir sem komast
upp, og þá kannski á allt öðrum hlutum
en músíkhæfileikum.
Það er svo einkennilegt með þennan
vestræna heim okkar, hvað sumt er þar
mikið í molum, — það er allt fullt af
mönnum sem fá engin tækifæri. Markað-
urinn virðist vera fullur, en þetta er bara
lélegt skipulag, þar sem nokkur einokun-
arfyrirtæki halda mönnum í skrúfstykki.
Þessu er allt öðruvísi háttað í austan-
tjaldslöndunum. Ef þú ferð þar út úr
skóla með há einkunn, ertu strax kominn
á framfæri ríkisins. Þú ert kannski
sendur til útlanda, — ef þeir treysta þér.
Hitt er svo annað mál, að þú færð ekkert
borgað fyrir þetta. Það er spurningin