Morgunblaðið - 08.10.1978, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. OKTÓBER 1978
39
Bandalagsákvæðin fólu Megin-
landsþinginu í hendur völd til að
lýsa yfir stríði og semja frið, fara
með utanríkismál, koma upp
herafla og búa hann vopnum, taka
lán og slá mynt, setja lög um
þyngdarmælikvarða og lengdar-
mælikvarða og til að koma á
sameiginlegri póstþjónustu.
Meginlandsþingið hafði þannig
allítarlegt umboð til að stjórna og
efla samskipti ríkjanna sem
heilda, en vald þess náði ekki til
þegna ríkjanna heldur aðeins til
ríkjanna sem heilda. Þannig gat
Meginlandsþingið ekki lagt skatta
á borgarana heldur aðeins á Ríkin.
Ekki gat Meginlandsþingið heldur
haft áhrif á innri stjórn Ríkjanna
né heldur á löggjöf þeirra um
réttindi og skyldur einstaklinga.
Fulltrúarnir á Meginlandsþingun-
um eftir 1777 voru enn sem fyrr
tilnefndir af Ríkisstjórnunum.
Hin einstöku Ríki settu sér flest
eigin stjórnarskrár á árunum eftir
1776 og í þeim stjórnarskrám var
réttindum og skyldum þegnanna
skipað. Þessar stjórnarskrár voru
ólíkar og drógu þó allar dám af
breskum rétti og hugmyndum
upplýsingarinnar og frjálshyggju.
Stjórnarkreppa
Þegar á meðan á Frelsisstríðinu
stóð komu fram greinilegir ágallar
á stjórnskipan Bandaríkjanna
undir Bandalagsákvæðunum. Þess
var áður getið að Meginlandsþing-
Ríkisbúana. Sömu sögu er að segja
af herútboðum þingsins; íbúar
einstakra Ríkja sinntu þeim ekki
ef stjórnir Ríkjanna beittu ekki
eigin áhrifum.
Að frelsisstríðinu loknu komu
enn aðrir ágallar í ljós. Styrjöldin
hafði dregið mjög úr eðlilegum
verslunarviðskiptum milli Ríkj-
anna og við önnur lönd.
Styrjaldarkostnaður hafði spillt
lánstrausti og gjaldmiðli Banda-
ríkjanna eins og von var vegna
ákvæðanna sem nefnd voru hér að
ofan. Þegar friður hafði verið
saminn og viðskipti hófust að nýju
með eðlilegum hætti reyndist
Meginlandsþingið ekki hafa laga-
legt bolmagn til að leiðrétta það
sem aflaga hafði farið. Þannig
reyndist ómögulegt að koma á
sameiginlegri tollalöggjöf og fjár-
málastjórn. Einstök Ríki skárust
úr leik ef sérstakir hagsmunir
þeirra eða sérstök afstaða þeirra
mæltu gegn einhverjum ákvæðum
sameiginlegrar löggjafar.
Stjórnskipan hinna einstöku
Ríkja reyndist hins vegar vel. En
það jók enn á vandræði Megin-
landsþingsins. Heimastjórnirnar
gátu hver í sínu lagi eða með
samningum sín á milli ráðið til
lykta málum sem öllum virtist
eðlilegt að Meginlandsþingið færi
með.
Til þess að ráða bót á þessum
meinum kallaði Meginlandsþingið
saman sérstakt stjórnlagaþing í
Philadelphiu sumarið 1787.
framtíðinni án sérstaks tillits til
þess sem á undan var gengið.
Stjórnarskrárþingið vann því
sleitulaust að sameiningu alls-
herjarstjórnarskrár í stað Banda-
lagsákvæðanna og samþykkti til-
lögu að slíkri stjórnarskrá í
september 1787 og var hún síðan
lögð fyrir kjósendur í Ríkjunum
þrettán. Stjórnarskráin skyldi
taka gildi þegar níu af Ríkjunum
hefðu samþykkt hana.
Ríkin samþykktu stjórnar-
fikrána hvert af öðru haustið 1787
og fram eftir ári 1788. Að lokum
var stjórnarskráin samþykkt í
öllum Ríkjum en þó var víða mjótt
á mununum. Þegar stjórnarskrár-
þinginu lauk töldu menn að einna
erfiðast yrði að fá stjórnarskrár-
tillöguna samþykkta í New York-
ríki.
Því tók einn fulltrúa New
York á stjórnarskrárþinginu, lög-
fræðingurinn Alexander Hamil-
ton, sér það fyrir hendur að reyna
með tilstyrk tveggja annarra
manna að sannfæra samborgara
sína um góða kosti tillögunnar,
með því að skrifa ítarlega greinar-
gerð um stöðu bandarískra stjórn-
mála og stjórnarhagi og birta
hana í blöðum áður en New
Yorkbúar gengju til kosninga.
Greinar Bandalagsmanna
Þeir menn sem Hamilton fékk
til liðs við sig voru James Madison,
en hann hafði verið fulltrúi
beint undir ákvæði stjórnarskrár-
innar. Enn þann dag í dag vitnar
dómstóllinn til greina Publiusar í
úrskurðum sínum.
En auk gildis síns í lagatúlkun
hafa Greinar Bandalagsmanna
ævarandi gildi sem almennar
hugleiðingar um stjórnarfar og
stjórnmál í hinum víðasta skiln-
ingi. I þeim eru raktir margir
megindrættir þeirra hugmynda
sem enn skipta mestu máli í
stjórnmálum lýðfrjálsra landa.
Greinarnar eru meðal þess besta
sem nokkru sinni hefur verið
skrifað um stjórnmál almennt.
Þýöingin
Hér verða aðeins birtar þýðing-
ar á nokkrum þessara ágætu
greina. Val greinanna fer eftir
smekk þess sem þýðir og mati á
því hvað helst sé forvitnilegt við
nútíma aðstæður íslenskar. En
mér virðast flestar þeirra greina
sem hér verða birtar eigi sérstakt
erindi til íslendinga í dag.
Líklega er öllum ljóst að stjórn-
mál okkar síðustu mánuðina og
árin bera vott um að stjórnskipan
okkar allri sé í meginatriðum
ábótavant. Það hefur reyndar
lengi verið stefnt að því að
endurskoða stjórnarskrá okkar en
lítið hefur orðið ágengt í því efni.
Helst virðist svo sem menn vilji
aðeins beina sjónum að einstökum
vandamálum eins og kjördæma-
skipaninni, og reyna að leysa þau
sem einangruð fyrirbæri, en horfa
inu var heimilt að koma upp her
og búa hann vopnum, en Banda-
lagsákvæðin greindu ekki hvernig
fara ætti að þessu eða hvernig afla
ætti fjár til þessara eða annarra
nauðsynja. Að vísu'var þinginu
heimilt að taka lán og slá mynt, en
hvorugt var líklegt til að endast
þinginu lengi til fjáröflunar.
Þingið hafði reyndar líka heimild
til að leggja skatta á Ríkin eða
skipta kostnaði af stjórnaraðgerð-
um á Ríkin sem heild en um
innheimtu slíkra álaga var þingið
háð lögum, stjórnum og embættis-
mönnum einstakra Ríkja. Raunin
varð sú að herir Bandaríkjanna
liðu oft skort á meðan á stríðinu
stóð af því að einstök Ríki neituðu
að verða við fjárkröfum Megin-
landsþingsins eða fengu ekki
-framfylgt kröfunum gegn vilja
Stjórnarskrár-
þingiö 1787
Stjórnarskrárþinginu var fengið
það verkefni að endurskoða
Bandalagsákvæðin, en það tók sér
nær þegar í stað miklu meira fyrir
hendur.
Þingfulltrúar voru flestir
sammála um að ekki mundi duga
að b'æta úr augljósustu ágöllum
stjórnskipaninnar með því að auka
við Bandalagsákvæðin sérstökum
lagagreinum um tiltekin mál og af
gefnu tilefni heldur yrði að skoða
samband Ríkjanna frá grunni og
finna því nýjan og skynsamlegri
starfsgrundvöll Bandalags-
ákvæðunum var því vikið til hliðar
en þingið einbeitti sér að því að
ræða hvernig bandaríska þjóðin
gæti best hagað málum sínum í
Virginiu á stjórnarskrárþinginu,
og John Jay, kunnur lögfræðingur
í New York. Þeir félagar skrifuðu
allir saman áttatíu og fimm
stuttar blaðagreinar um ýmsa
þætti stjórnarskrárinnar og
bandarískra stjórnmála og birtust
greinarnar allar undir dulnefninu
Publius síðla hausts 1787 og fram
á sumar 1788. Greinarnar áttu
drjúgan þátt í að afla stjórnar-
skrártillögunum fylgis í New
York, og mundi það eitt duga til að
gefa greinunum gildi. En gildi
greinananna takmarkast alls ekki
við ritunartíma þeirra eða barátt-
una um stjórnarskrána. Greinarn-
ar eru auk margs annars fyrsta
túlkunin á Stjórnarskránni og
urðu þannig grunnur að starfi
Hæstaréttar Bandaríkjanna, en sá
dómstóll fjallar um mál sem falla
fram hjá því að stjórnarskráin er í
heild orðin óvirk og úrelt.
Það er von mín að Greinar
Bandalagsmanna veki menn til
umhugsunar um stjórnskipun okk-
ar í heild og skýri að nokkru
éðlisþætti ýmissa dægurmála sem
einkenna stjórnmál okkar. Að
sjálfsögðu væri óeðlilegt að taka
Greinar Bandalagsmanna svo bók-
staflega að þær séu gerðar að
kennivaldi. Það sem skiptir máli í
greinunum er gerð og víðfeðmi
röksemdanna.
Greinar Bandalagsmanna eru
meðal annars á köflum góð
bókmenntaverk. Ég bið lesendur
vélviröingar á því að mig brestur
hæfileika til að koma þessum
þætti greinanna til skila á
íslensku.
llalldór Guðjónsson.
Fyrirlestur
um norska
landnema
Einar llaugen prófessor.
EINAR Haugen prófessor flyt-
ur erindi í Norræna húsinu
jriðjudag 10. október um
norska landnema í Ameríku
fyrr og nú. Einar Haugen er
fæddur í Bandaríkjunum af
norskum foreldrum og hefur
verið prófessor í norrænum
málum og bókmenntun, fyrst
við háskólann í Wisconsin og
síðar varið Harward-háskóla.
Hann hefur ritað margar
bækur um norska tungu og
norsk málefni og rannsakað
straum útflytjenda frá Norður-
löndunum til Ameríku svo og
málfar afkomenda þeirra.
Minnisdagur
Lionshreyf-
ingarinnar
IIINN 8. október hefur
verið ákveðinn minnisdag-
ur Lionshreyfingarinnar,
en þann dag er ætlast til að
allir meðlimir hreyfingar-
innar láti gott af sér leiða,
dagur einstaklinganna,
eins og það er nefnt. Munu
lionsmenn heimsækja sjúka
og einstæða eða annað
hliðstætt, segir í frétt frá
Lionshreyfingunni.
Lionsklúbbarnir á Vest-
fjörðum hafa sérstakt verk-
efni þennan dag, sem er að
safna fé fyrir Styrktarfélag
vangefinna á Vestfjörðum.
Þroskaheft stúlka hefur gert
mynd sem gerð hefur verið í
fjölda eintaka og verður seld
á Vestfjörðum þennan dag.
A þingi Lionsmanna í sum-
ar voru m.a. kjörnir embætt-
ismenn og var Jón Gunnar
Stefánsson kjörinn fjölum-
dæmisstjóri, Olafur Þor-
steinsson umdæmisstjóri A
og Sigurður Ringsted um-
dæmisstjóri B. Fráfarandi
fjölumdæmisstjóri er Ásgeir
Sigurðsson.
Jón Gunnar Stefánsson fjöl-
umdæmisstjóri Lionshreyfing-
arinnar.