Morgunblaðið - 08.10.1978, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. OKTÓBER 1978
47
Örn Friðriksson prestur
Skútustöðum:
Að
grafa
pund sitt
w
1
HÉR FER á eftir ræða, sem Örn
Friðriksson. prestur á Skútustöð-
um, flutti í Dómkirkjunni 24,.
sept. sl.
Litla gula hænan lann fræ.
Það var hveitifræ.
Og litla gula hænan sagði,
,Hver vill sá fræinu?*
Svfnið sagðii „Kkki ég“.
Kötturinn sagðii „Kkki ég“.
Hundurinn sagðii _Ekki ég“.
Litla gula hænan sagðii
_Ég vil sá fræinu“.
Ég held að næstum því hvert
mannsbarn á Islandi þekki þessa
sögu, muni það, að enginn vildi slá
hveitið, enginn þreskja það, eng-
inn mala það, og enginn búa til
brauð, nema litla gula hænan. En
þegar brauðið var tilbúið, vildu
allir borða það, bæði svínið,
kötturinn og hundurinn. En litla
gula hænan sagði:
_Þið fáið ekki að boröa brauðið.
Ég vil borða það“.
Og það gerði hún.
Þessi saga býr, eins og svo mörg
barnaævintýri, yfir djúpri lífs-
speki. Hún undirstrikar það lög-
mál tilverunnar, að eins og maður-
inn sáir, uppsker hann.
Akrarnir geta að vísu verið
misjafnir, og tíðarfarið breytilegt.
En að öðru jöfnu fer uppskera
mannsins jafnan mjög eftir því,
hvað hann hefir gert fyrir akur
sinn.
Eðlilega leitar þetta lögmál á
hugann nú, þegar skólar landsins
eru að hefja vetrarstarf sitt, eða
þegar byrjaðir.
„Hver vill vinna að námi sínu af
ábyrgð og skyldurækni?" spyrja
skólarnir.
En þeir eru allt of margir,
íslenzkir nemendur, sem segja:
„Ekki ég — og ekki ég!“
Síðan kemur stund uppskerunn-
ar, og þá vilja allir. En þá segja
vetrarstörfin til sín.
Það er reyndar ekkert nýtt
fyrirbrigði, að nemendur vilji
borða brauðið án þess að baka það.
Það er engan veginn nýr hugsun-
arháttur hér á landi, að það sé
ekki fint að lesa vel undir tíma.
íslendingar hafa löngum haft
tilhneigingu til að meta menn
fremur eftir gáfum heldur en
samvizkusemi. Þannig hafa þeir
menn oft notið mikillar aðdáunar,
sem voru svo næmir, að þeir gátu
draslað allan veturinn, en tekið
samt um vorið góð próf.
Já, slíkir menn eru margir til.
En þeir eru ekki aðdáunarverðir,
því þeir hefðu þrátt fyrir allt getað
gert miklu betur. Þeir fara sem sé
illa með hæfileika sína.
Sagan um talenturnar á erindi
til slíkra manna.
Að vísu hættir sumum til að
misskilja þessa sögu, af því að það
var sá þjónninn, sem minnst fékk,
sem illa fór fyrir.
En vel mætti snúa við röð
þjónanna og frammistöðu þeirra,
án þess að boðskapur sögunnar
raskaðist. — Hugsum okkur, að
fyrst kæmi til húsbóndans sá
þjónninn, sem bara fékk eina
talentu, og hefði ávaxtað hana og
aflað húsbónda sínum annarrar.
Þá fengi hann örugglega lof
húsbóndans: „Gott, þú góði og trúi
þjónn." Og hugsum okkur svo, að
hinn kæmi, sem 5 talenturnar
fékk, og hefði grafið þær í jörð. Og
það er alveg jafnöruggt, að ekki
hlyti hann náð fyrir augum
húsbóndans.
Boðskapur þessarar sögu er sem
sé sá, að allir menn beri ábyrgð
fyrir Guði á lífi sínu og frammi-
stöðu — en þó ekki nema í hlutfalli
við það, sem þeim hefir verið gefið.
Yfirsjón þriðja þjónsins var ekki
sú, að hann fékk bara eina talentu,
heldur að hann gróf hana í jörð.
Mér kemur í hug sjónvarpsleik-
rit, sem sýnt var hér fyrir
nokkrum árum. Það átti að sögn
að varpa ljósi yfir svonefnt
kynslóðabil, en virtist þó fremur
áróður í anda þeirrar upplausnar-
stefnu, sem nú varpar skugga
sínum yfir mörg gömul menning-
arlönd og leitast við að fá æskuna
til að grafa í jörð öll þau andans
verðmæti, sem mannkynið hefir
eignazt á löngum og erfiðum
þróunarferli sínum.
Ungur lögfræðinemi hættir
námi sínu og yfirgefur heimili sitt
undir því yfirskini, að hann vilji
kynnast lífinu af eigin raun. Þessi
ákvörðun er í leikritinu gerð
honum auðveld, því sú mynd, sem
dregin er upp af foreldrunum, er
ekki líkleg til að falla í geð
heilbrigðu æskufólki.
Það er í sjálfu sér eðlilegt, að
ungt fólk sé vakandi og gagnrýnið
á það, sem miður fer í fari eldri
kynslóðar. Heilbrigð æska á alltaf
brennandi hugsjónir, sem ekki
hafa enn náð að eyðast í and-
streymi hversdagsleikans. Þess
vegna er það eðli æskunnar að
setja markið hátt og stefna að því
að byggja upp nýjan og betri heim.
Æskan á spm sé dýrmæta
talentu, sem margir hinna eldri
eru búnir að glata — eldmóð
hugsjónanna.
Hins ve^ar vantar hana reynslu
hinna eldri, og þar af leiðandi oft
þá dómgreind, sem er skilyrði
þess, að hugsjónabaráttan beri
ávöxt.
Þetta virðist koma vel í ljós í
santíð okkar. Aldrei hefir æskan
verið sjálfstæðari heldur en nú
gagnvart eldri kynslóðinni. Aldrei
hefir kynslóðabilið verið eins
breitt. — En sú þróun virðist ekki
leiða til bjartari hugsjónaelds —
heldur til hallærisplans.
Einu sinni spurði ég hóp ungl-
inga, hvort þau vissu nokkurt
málefni, nokkra hugsjón svo dýr-
mæta, að þau gætu hugsað sér, ef
nauðsyn krefði, að fórna fyrir
hana öllu, jafnvel lífinu. Enn er
mér minnisstæður vandræðasvip-
urinn sem færðist á andlitin. Það
leyndi sér ekki, að þessum ungl-
ingum fannst spurningin óraun-
hæf, að þau ættu erfitt með að
skilja, að nokkurt málefni gæti
verið svo mikilla fórna virði.
Enda á niðurrifsáróður nútím-
ans greiðan aðgang að allt of
mörgu æskufólki. Sá áróður, sem í
eðli sínu afneitar gildi allra
jákvæðra hugsjóna.
„Graföu í jörð,“ segir þessi
áróður. „Hættu námi þínu. Afneit-
aðu þjó.ðfélaginu. Snúðu baki við
kirkjunni og heimili þínu, og öllum
viðteknum venjum og hugsunar-
hætti. Lifðu síðan frjáls og
haftalaus — og þá munt þú finna
hina sönnu sælu!“
Slíkur boðskapur er miskunnar-
laut barinn inn í vitund æskunnar
hvar og hvenær sem tækifæri
gefst.
Að vísu gerir sagan sínar
athugasemdir við slíkar kenningar
og bendir á, að slíkt hafi oft verið
reynt áður, og aldrei gefizt vel.
Boðberum þessarar stefnu er því
ekkert vel við söguna að minnsta
kosti ekki við frjálsa sögutúlkun.
Og kannski þess vegna er faðirinn
í fyrrnefndu leikriti gerður hlægi-
legur fyrir ást hans á sögunni og
tilraunir til að meta atburði
líðandi stundar i ljósi sögulegrar
reynslu.
Sumt fólk heldur því fram, að
ekki eigi að boða börnum trú, fyrr
en þau hafi náð nægum andlegum
þroska til að geta sjálf tekið
afstöðu til slíkra mála af nokkrum
skilningi og dómgreind.
En þegar þeim aldri er náð, eru
aðrar skoðanir fyrir löngu búnar
að búa um sig í sál hins vanrækta
barns, og má þá kraftaverk heita,
ef þær verða þaðan hraktar.
Sál mannsins minnir að því leyti
á andrúmsloftið, að tómrúm er þar
vart hugsanlegt. Ef loftþrýstingur
minnkar á einum stað, leitar
þangað óðara loft frá öðrum
stöðum, þar sem þrýstingur er
meiri. — Og ef við gefum ekki
börnum okkar ungum heilbrigt
lífsviðhorf, myndast í sálarlífi
þeirra lægð, svo að þau verða mjög
næm fyrir neikvæðum áróðri
upplausnaraflanna.
Öll uppbygging og framþróun
kostar átak. Það er erfiðara að
velta steini upp brekku heldur en
niður. Það er meira verk að byggja
hús heldur en rífa það. — Og það
er meiri vandi að innræta æskunni
hugsjónir kristinnar lífsskoðunar
og einlægrar föðurlandsástar
heldur en að höfða til eigingirni
hennar og lægstu hvata.
„Hver vill vinna að því að
varðveita það, sem bezt er í
kristilegum og þjóðlegum menn-
ingararfi okkar?“ spyr rödd í
hjarta okkar.
En það er oft erfitt að heyra
hana fyrir hávaða þeirra, sem
hrópa — beint eða óbeint: „Gerðu
ekkert slíkt. Snúðu baki við
reynslu og lífsviðhorfi eldri kyn-
slóða, því tilgangur lífsins er ekki
að byggja upp — heldur að njóta."
Óvíða er þessi niðurrifsboðskap-
ur eins magnþrunginn eins og á
mörgum danssamkomum nútím-
ans, þar sem frumstæð, ruddaleg
tónlist er rrieð hjálp nútímatækni
mögnuð svo mjög, að hún yfir-
gnæfir allt, jafnvel hugsanir
manna, og ekkert kemst að í
vitund þeirra annað en boðskapur
hennar um algleymissælu sið-
ferðislegs ábyrgðarleysis í vímu
áfengis og annarra nautnameðala.
Það er erfitt að vera ungur nú á
dögum. Margir íslenzkir unglingar
eru svo vel gerðir og hafa fengið
svo heilbrigt uppeldi, að þeir eiga
erfitt með að tileinka sér þennan
hugsunarhátt. En þá fá þeir svo
sannarlega að finna það, beint og
óbeint, að þeir séu ekki eins og
aðrir unglingar — og það þykir
slæmt.
Það er sem sé einn þáttur í
þessari mótun æskunnar, að allir
eigi að vera eins, klipptir eftir
sömu reglum, klæddir á sama hátt,
með sömu áhugamálin og sama
lífsviðhorf.
Og það fer ekki milli mála,
hvernig ætlazt er til að æskan
hugsi og breyti. Því er slegið föstu
með slíkum myndugleik, að fáir
þora á móti að mæla, hvað sé tízka
unga fólksins, lög unga fólksins,
skemmtanir unga fólksins o.s.f. —
Og þeir, sem ekki beygja sig fyrir
járnaga þessa áróðurs, eiga á
hættu að einangrast frá jafnöldr-
um sínum.
Uppreisn unga fólksins gegn
eldri kynslóð er því oft og tíðum
óttablandin hlýðni við aga tízku-
hugsunarháttar, fremur en
persónuleg andúð á hefðbundnum
hugsunarhætti og siðum.
Að visu er margt í fari hinnar
eldri kynslóðar, sem ástæða er til
að gagnrýna. Eflaust hefir hug-
sjónaeldur okkar dofnað í ágjöf
hversdagsleikans, og breytni okk-
ar er engan veginn alltaf til
fyrirmyndar. Enda væri æskulýðs-
vandamál nútímans varla til, ef
eldri kynslóðir hefðu hreinan
skjöld.
Þegar ég hugsa um það, í hverju
hin mikla yfirsjón okkar kynslóðar
sé fólgin, er vissulega margt, sem
leitar á hugann. En fæst af því er
svo nýtt, að það gefi fulla skýringu
á æskulýðsvandamáli nútímans. A
öllum tímum hafa boðorðin verið
margbrotin, og óregla, eigingirni,
hræsni og annar mannlegur
breyzkleiki sett sinn svip á mann-
lega tilveru. Og þrátt fyrir slíkt
hefir æskan oft náð að vaxa upp
sem heilbrigð hugsjónaæska, sem
lagði meiri áherzlu á ræktun lýðs
og lands heldur en drykkju og
dans.
Allt bendir til þess, að æskulýðs-
vandamál nútímans byggist ekki
sízt á vanrækslu. Menn hafa lokað
fyrir því augunum, að börnin eru
talenta, Guðs gjöf, sem okkur er
trúað fyrir, og við eigum að
ávaxta, með því að gefa þeim
heilbrigt, jákvætt uppeldi.
• Slíkt uppeldi útheimtir kærleika
og umhyggju. Það kostar líka
tíma. Kynslóðabilið er bein afleið-
ing þess, að hin eldri kynslóð hefir
ekki gefið sér tíma til að sinna
börnum sínum.
Börnin eru talerita, og kynslóða-
bilið er alvarleg staðfesting á
orðum Jesú um talentuna, sem
tekin er af hinum ónýta þjóni. —
Þeir, sem ekki vilja gefa sér tíma
til að sinna börnum sínum sem
skyldi, ættu því ekki að eiga börn.
— Því ekkert af því, sem sagt hefir
verið og ritað undanfarið, held ég
haggi þeirri staðreynd, að það er
mjög sjaldgæft, að skólar, barna-
heimili, fóstrur — eða aðrir
utanaðkomandi aðilar geti bætt
börnunum upp það andlega tjón,
sem þau bíða vegna vanrækslu
heimilanna.
Stundum geta örlögin sett fólk í
þá aðstöðu — sérstaklega einstæða
foreldra — að þeir verði að fara
frá börnum sínum og treysta á
hjálp vandalausra. En slíkt er
venjulega mikil ógæfa, og ætti að
vera okkur hinum áminning um að
ávaxta þeim mun betur þá talentu
hinnar góðu aðstöðu, sem okkur
heíir verið gefin.
Dýrmætasta talenta okkar er
lífstrú Jesú Krists. Sú talenta er
það, sem Jesús öðru fremur hefir í
huga í dæmisögunni, og segir hann
þar afdráttarlaust, að þá talentu
verðum við að ávaxta vel. Annars
missum við hana — og með henni
flest af því, sem okkur er dýrmæt-
ast og kærast.
Æskulýðsvandamálið staðfestir
þetta. Því barn, sem hefir tileink-
að sér einlæga kristilega trú, er
ekki líklegt til að falla fyrir
upplausnaráróðri nútímans. — í
sannleika er Guðstrúin öruggasta
vörnin, sem við getum gefið
börnunum okkar.
Þetta er ekki bara álit kirkjunn-
ar manna, heldur staðfesta einnig
hatrömmustu andstæðingar henn-
ar það á sinn hátt. Því allar
öfbeldis-, kúgunar- og niðurrifs-
stefnur amast við lifandi, frjálsri
kristindómsboðun.
Ofsóknir hafa oft, sem kunnugt
er, kostað kristna menn miklar
hörmungar. En þær hafa líka oft
aukið skilning þeirra á því, að þeir
eigi dýrmæta talentu, sem
nauðsynlegt sé að varðveita á þann
eina hátt, sem mögulegur er —
með lifandi starfi.
Við nemendum íslenzkra skóla
blasir nú ekki bara langt og
stundum erfitt vetrarnám, heldur
og ævidagur, sem vel getur orðið
langur og stormasamur.
En vetrarstarfið tekur enda, og
ævidagar allra manna eiga sitt
kvöld.
Einhvern tíma kemur að því, að
húsbóndinn kalli okkur öll á sinn
fund og krefjist reikningsskila.
„Hvaö vannstu Drottins veröld
til þarfa, þess verðurðu spurður
um sólarlag," segir Einar Bene-
diktsson. — Og við skulum biðja
Guð að gefa okkur öllum náð til að
ávaxta vel okkar talentu, svo að
við megum um sólarlag hljóta lof
húsbóndans:
„Gott, þú góði og trúi þjónn. Yfir
litlu varstu trúr. Yfir mikið mun
ég setja þig. Gakk inn til fagnaðar
herra þíns.“