Morgunblaðið - 30.11.1978, Side 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 30. NÓVEMBER 1978
Þorvaldur Gardar Kristjánsson:
Tillögur um
skipulag
orkumála
Samvirkjunarráð
Ég kem þá að þeim tillögum um
skipulag orkuvinnslunnar, sem
gera ráð fyrir Samvirkjunarráði.
Þar er gert ráð fyrir, að meginraf-
orkuvinnslan verði á hendi eins
fyrirtækis þar sem er Landsvirkj-
un. Jafnframt er svo ráð fyrir gert,
að sjálfstæð orkufyrirtæki í hinum
einstöku landshlutum geti einnig
annast orkuvinnslu eftir því sem
efni standa til og löggjafinn
ákveður. Heildarstjórn raforku-
vinnslunnar sé komið á fót í formi
samvinnu, sem fyrirtækjunum
sem hafa á hendi orkuvinnslu, er
gert að hafa. Samvinna þessi lýtur
að skipulegri yfirstjórn, er varðar
byggingu orkuvera og samrekstur
þeirra. Reglur um þetta efni
mótast mjög af þeirri sérstöðu
Landsvirkjunar að bera Ægis-
hjálm yfir öll orkuvinnslufyrir-
tæki landsins. Er og staða Lands-
virkjunar mjög efld frá því sem
verið hefur með því að henni er
ætlað að gegna aðalhlutverki í
yfirstjórn raforkuvinnslunnar, svo
sem fram kemur í reglunum um 1)
skipun Samvirkjunarráðs, 2)
eignaraðild að stofnlínum og 3)
samrekstur orkuveranna.
í tillögu þessari er gert ráð
fyrir, að Landsvirkjun hafi á hendi
meginraforkuvinnslu, en lands-
hlutafyrirtæki geti hvert á sínu
veitusvæði reist og rekið raforku-
ver. Ef landshlutafyrirtæki, sem
fyrir eru eða stofnuð kunna að
verða, óska ekki að annast orku-
vinnslu eða engin landshlutafyrir-
tæki eru fyrir hendi, getur Lands-
virkjun reist þar og rekið raforku-
ver. Með landshlutafyrirtækjum
er hér átt við sameignarfélög ríkis
og viðkomandi sveitarfélaga,
sameignarfélög sveitarfélaga eða
fyrirtæki eins sveitarfélags. Þá er
hér lagt til, að það skuli vera
hlutverk sveitarfélaga eða
sameignarfélaga þeirra að reisa og
reka orkuver hitaveitna, þar sem
hagkvæmt þykir, að þeirra mati.
Gert er ráð fyrir, að hlutverki
sveitarfélaga í þessu sambandi
geti, ef svo ber undir, verið gegnt
með þátttöku í orkufyrirtæki, sem
aðrir en sveitarfélög eiga aðild að.
Þá er lagt til, að eigendur
raforkuvera 5MW eða stærri og
stofnlínukerfis landsins með 132
kV spennu og hærri skuli mynda
Samvirkjunarráð, er skuli vera
vettvangur samvinnu þessara
aðila. Skal Samvirkjunarráð vera
skipað einum manni frá hverju
orkufyrirtæki nema Landsvirkjun
skal hafa jafnmarga menn og
Ræða flutt á
vetrarfundi
Sambands
íslenzkra
rafveitna —
Síðari hluti
hinir eru til samans. Hér er gert
ráð fyrir að koma á heildarstjórn
virkjunarframkvæmda og stofn-
lírtukerfisins. Rétt þykir, að aðilar
að þessum samtökum skuli vera
eigendur meginorkuvera og er því
miðað við 5 MW stærðarmörk.
Þetta þýðir, að nú féllu undir þetta
ákvæði Landsvirkjun, Rafmagns-
veitur ríkisins, Laxárvirkjun,
Orkubú Vestfjarða og Andakílsár-
virkjun. Samkvæmt grein þessari
getur fjöldi aðila, sem standa að
Samvirkjunarráði, verið breytileg-
ur, ýmist fjölgað eða fækkað. Ný
landshlutafyrirtæki gætu verið
stofnuð og fyrirtæki, sem fyrir
eru, sameinast, svo sem Laxár-
virkjun verið sameinuð Lands-
virkjun, allt eftir því hver þróun
mála verður. Ákvæðin um skipan
Samvirkjunarráðs taka mið af
þeirri staðreynd, að Landsvirkjun
annast nú meginorkuframleiðslu
landsins. Þess vegna þykir eðlilegt
að það fyrirtæki hafi jafnmargá
menn í Samvirkjunarráði og önnur
fyrirtæki til samans. Það þýðir, að
ákvarðanir á vettvangi ráðsins
verða hvorki teknar nema með
samþykki Landsvirkjunar né getur
Landsvirkjun komið málum fram
nema til komi samþykki fleiri.
Lagt er til, að hlutverk Sam-
virkjunarráðs verði að a)
samræma framkvæmdir á sviði
orkuvinnslu með tilliti til stáð-
setningar, stærðar og tíma-
setningar nýrra virkjana, svo
tryggi sem bezt hagkvæmni og
öryggi fyrir landsmenn, b) að gera
tillögur til ráðherra um einstakar
virkjunarframkvæmdir og um það,
hvaða orkufyrirtækjum skuli
ætlað að reisa og reka einstök ný
orkuver, c) að samræma fram-
kvæmdir við stofnlínukerfið með
tilliti til samrekstrar orkuver-
anna, d) annast gerð orkumála-
áætlunar í samvinnu við Orku-
stofnun, e) semja álitsgerðir um
lagafrumvörp um virkjunarfram-
kvæmdir og f) gera tillögur um
gjaldskrá.
Hér er um að ræða ákvæði til að
tryggja sem bezt, að þjóðhagslegra
sjónarmiða sé gætt í virkjunar-
málum og einstakar orkuveitur
fari ekki sínu fram án tillits til
þess, enda er það í raun sameigin-
legur hagur allra fyrirtækjanna,
að náð sé sem mestri hagkvæmni
og öryggi með framkvæmdum í
orkumálum. Þar sem framkvæmd-
ir eru í verkahring þessara fyrir-
tækja hljóta þau að eiga mikið
undir sér og mat þeirra á málum
þessum vegur því þungt. Samráð
fyrirtækjanna og tillögugerð er
því bezt fallið til að stuðla að
markvissri stefnumótun og þjóð-
hagslega réttri ákvarðnatöku
stjórnvalda, sem koma til með
eftir sem áður að hafa lokaorðið
um þessi efni. Með skipan þessari
er einnig brugðizt sérstaklega við
þeim nýju viðfangsefnum, sem
verða til við samtengingu hinna
ýmsu landshluta í eitt samveitu-
svæði. Er því Samvirkjunarráði
einnig ætlað það hlutverk að hafa
hönd í bagga með tæknilegri
framvindu stofnlínukerfisins.
Lagt er til, að heimilt sé að
afhenda til eignar raforkuver
Rafmagnsveitna ríkisins öðrum
orkufyrirtækjum með þeim
skilmálum, sem um semst. Hér er
ríkisstjórninni veitt heimild til
þess að leysa upp og leggja niður
rekstur Rafmagnsveitna ríkisins
eftir því sem aðstæður leyfa og
henta þykir. Gert er ráð fyrir, að
eignir Rafmagnsveitna ríkisins
gangi til fyrirtækja, sem kunna að
vera stofnuð til að taka við
viðkomandi rekstri eða fyrir hendi
eru, svo sem Landsvirkjun eða
landshlutafyrirtæki.
Þá er lagt til, að heimilt sé að
afhenda Landsvirkjun til eignar
stofnlínur með 132 kV spennu, sem
ríkið hefur látið byggja og hefur
nú í byggingu. Þessar stofnlínur
skulu þá afhentar með þeim
skilmálum, sem um semst. Hér er
gert ráð fyrir, að Landsvirkjun
taki við eignarráðum á þeim
stofnlínum, sem ríkið hefur þegar
látið byggja og hefur nú í bygg-
ingu, þ.e. Norðurlínu, Austurlínu
og Vesturlínu. Það er gert ráð
fyrir, að þessar stofnlínur verði
afhentar með þeim skilmálum sem
um semst. Er þá átt við, að
afhendingarkjörin stuðli að því, að
komið verði á sömu gjaldskrá fyrir
raforkusölu frá stofnlínukerfinu.
Þykir réttara að það sé gert frekar
með beinu stofnframlagi frá ríkis-
sjóði heldur en rekstrarstyrkjum.
Með byggingu þessara stofnlína,
sem hér um ræðir, er að áliti
tillögumanna gert sérstakt átak til
samtengingar allra landsfjórð-
unga, en það er forsenda þess, að
landið allt verði eitt samveitu-
svæði. Þykir því rétt, að þessar
grundvallarframkvæmdir sem
ríkið sjálft hefur tekið að sér, séu
fjármagnaðar beint úr ríkissjóði
en frekari framkvæmdir séu
bornar uppi af viðkomandi fram-
kvæmdaaðilum, enda þá ekki gert
ráð fyrir, að ríkissjóður standi
sjálfur framvegis undir stofnlínu-
framkvæmdum.
Ennfremur er lagt til, að Lands-
virkjun skuli hafa á hendi
samrekstur raforkuvera landsins.
Þykir það leiða af sjálfu sér, þar
sem Landsvirkjun yrði í senn
eigandi meginorkuveranna og
stofnlínukerfisins.
Mismunandi leiöir
Ég hefi hér gert grein fyrir
báðum tillögunum, sem varða
skipulag raforkuvinnslunnar.
Meginmismunur á þeim er þessi:
Önnur tillagan gerir ráð fyrir, að
eitt fyrirtæki, landsorkuveita, hafi
á hendi raforkuvinnsluna. I
undantekningartilfellum geti fleiri
komið til með minni háttar
orkuvinnslu. Hin tillagan gerir ráð
fyrir, að Landsvirkjun og lands-
hlutaveitur annist raforkuvinnsl-
una og Landsvirkjun geti virkjað á
veitusvæðum einstakra lands-
hlutaveitna, ef þær gera það ekki
sjálfar. Önnur tillagan gerir ráð
fyrir landshlutafyrirtækjum, sem
séu sameign viðkomandi sveitar-
félaga og annist raforkudreifingu.-
Hin tillagan gerir ráð fyrir
laúdshlutafyrirtækjum, sem séu
sameign ríkisins og viðkomandi
sveitarfélaga og hafi á hendi bæði
raforkuvinnslu og raforkudreif-
ingu. Önnur tillagan mælir fyrir
um að sameining Laxárvirkjunar
við Landsvirkjun skuli fara fram.
Hin tillagan útilokar ekki
sameiningu þessara fyrirtækja, en
heldur opnum öðrum möguleikum
fyrir Laxárvirkjun. Önnur tillagan
gerir ráð fyrir, að Landsvirkjun
gangi inn í nýtt fyrirtæki, lands-
orkuveitu. Hin tillagan gerir ráð
fyrir, að Landsvirkjun verði við'
lýði áfram. Önnur tillagan gerir
ráð fyrir, að virkjanir Rafmagns-
veitna ríkisins gangi til landsorku-
veitu nema í þröngum undan-
tekningartilfellum. Hin tillagan
gerir ráð fyrir, að virkjanir
Rafmagnsveitna ríkisins gangi til
landshlutaveitna og Landsvirkjun-
ar eftir því hvar þær eru staðsett-
ar. Önnur tillagan gerir ráð fyrir
þátttöku landsbyggðarinnar í
skipan raforkumálanna með
heimild til eignaraðildar að lands-
orkuveitu í gegnum landshluta-
fyrirtæki sveitarfélaga, er annist
orkudreifingu. Hin tillagan gerir
ráð fyrir þátttöku landsbyggðar-
innar í skipan raforkumála í formi
aðildar að Samvirkjunarráði í
gegnum lapdshlutafyrirtæki í
sameign ríkis og sveitarfélaga, er
hafi á hendi bæði orkuvinnslu og
orkudreifingu. Önnur tillagan ger-
ir ráð fyrir, að heildarstjórn
raforkuvinnslunnar sé á hendi
eins fyrirtækis, landsorkuveitu.
Hin tillagan gerir ráð fyrir, að
heildarstjórnin verði í hendi
Samvirkjunarráðs, sem er
samstarfsvettvangur sjálfstæðra
orkufyrirtækja. Önnur tillagan
mælir fyrir um einkarétt lands-
orkuveitu á sölu á raforku í
heildsölu og til stórnotenda. Hin
tillagan gerir ráð fyrir, að allir
aðilar Samvirkjunarráðs, Lands-
virkjun og landshlutafyrirtæki
geti selt raforku í heildsölu.
Hagræn og
félagsleg markmiö
I umræðum um orkumálin á
undanförnum árum hefir skipulag
raforkuvinnslunnar og raforku-
dreifingar borið einna hæst. Það
hefir verið einkum rætt um
eignaraðild og rekstrarform
raforkufyrirtækjanna. Viðfangs-
efni þessarar umfjöllunar hefir
verið að koma á breyttu skipulagi
frá því sem nú er í þeim tilgangi að
stuðla að sem beztri hagnýtingu
orkulinda landsins, svo að full-
nægt verði orkuþörfinni með
innlendum orkugjöfum og með'
sem lægstu og jöfnustu orkuverði
um allt land. Til þess að ná þessu
markmiði hefir einkum verið lögð
áherzla á þau tvö atriði að
1) auka stjórnunaráhrif og
ákvörðunarvald landshlutanna
bæði í orkuframleiðslu og orku-
dreifingu og
2) koma á styrkari heildarstjórn til
markvissrar stefnumótunar og
framkvæmdar í orkumálum.