Morgunblaðið - 01.12.1978, Blaðsíða 30

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. DESEMBER 1978
62
Athugasemd frá Rannsóknarnefnd sjóslysa og
reknefnd vegna ummæla siglingamálastjóra
Vegna greinargeröar og ummaela
siglingamálastjóra, Hjálmars R.
Báröarsonar, í fjölmiðlum að undan-
förnu varðandi skýrslu um rannsókn
á reki gúmbáta o.fl., skal eftirfar-
andi tekið fram af hálfu Rann-
sóknarnefndar sjóslysa og undirrit-
aðra fulltrúa í reknefnd:
1. Með bréfi, dagsettu 9. október
9.1., lét reknefnd Samgönguráðuneyt-
inu í té umsögn sína um framan-
greinda greinargerð siglingamála-
stjóra. í bréfi þessu lét nefndin í ljós
ósk um, að hún og Siglingamála-
stofnun ríkisins gætu átt gott
samstarf um að vinna að lausn
þeirra brýnu mála, sem hér um
ræðir, og væri það eðlilegt framhald
af tilraunum nefndarinnar, sem
engan veginn er unnt að telja
tæmandi. Nefndin lagði frá upphafi
áherslu á góða samvinnu við hina
ýmsu aðila um framkvæmd þessa
máls. M.a. starfaði fulltrúi frá
siglingamálastjóra í reknefnd, innti
þar af höndum þýðingarmikið starf
og stóð að skýrslu nefndarinnar. I
ljósi alls þessa þykir nefndinni mjög
miður, að siglingamálastjóri skuli nú
kjósa að gera störf nefndarinnar
tortryggileg í fjölmiðlum á þann veg,
sem hann hefur gert, og fær nefndin
ekki skilið, hvaða tilgangi slíkt á að
þjóna. Ymsar fullyrðingar hans
verða að teljast rangtúlkanir og
útúrsnúningar á skýrslu nefndarinn-
ar eins og síðar verður vikið að.
Hefði nefndin talið eðlilegra og
siglingamálastjóra fremur sæmandi,
að taka upp viðræður við nefndina
um áframhaldandi athuganir og
aðgerðir til úrbóta. Sum atriði í
þessu máli eru svo brýn, að hefjast
hefði þurft handa nú þegar í haust.
Að þessu tilefni telur Rannsóknar-
nefnd sjóslysa og óhjákvæmilegt að
láta í ljós þá skoðun, að siglinga-
málastjóri sé oft óþarflega neikvæð-
ur og viðkvæmur gagnvart störfum
og hlutverki nefndarinnar. Það
kemur stundum fyrir í hinum ýmsu
málum, sem nefndin fjallar um, að
hún telur sig þurfa að setja fram
ábendingar, sem að einhverju leyti
má túlka sem gagnrýni á Siglinga-
málastofnun ríkisins. Nefndin telur
það hlutverk sitt m.a. að veita
aðhald öllum þeim aðilum, sem hér
eiga hlut að máli, hvort sem það eru
sjómenn, útgerðarmenn eða opinber-
ir aðilar eins og Siglingamálastofn-
un ríkisins, sem gegnir mjög þýð-
ingarmiklu hlutverki gagnvart
öryggi allra sjómanna. Nefndin
tekur hins vegar fram, að hún hefur
reynt að leggja sitt af mörkum til að
þessi stofnun yrði efld og þannig
gerð hæfari til að sinna hlutverki
sínu. Þannig hefur nefndin tvívegis
ritað fjárveitinganefnd Alþingis bréf
með beiðni um aukna fjárveitingu til
stofnunarinnar.
2. Siglingamálastjóri hefur lagt
fram kostnaðaráætlun um útgjöld
vegna framkvæmda á tillögum
reknefndar varðandi úrbætur á
gúmbátum. Hljóðar áætlun þessi
upp á 2 milljarða og 12 milljónir
króna. Þar af er gert ráð fyrir
miðunarstöðvum í 1000 þilfarsskip,
sem samkvæmt áætluninni myndu
kosta 1 milljarð og 260 milljónir
króna, þ.e. 1 milljón og 260 þúsund
krónur á hvert skip.
I tillögum sínum lagði nefndin til,
að í gúmbáta verði settar sjálfvirkar
neyðarsendistöðvar, sem hefji send-
ingar þegar gúmbátar koma í sjó til
að auðvelda leit að þeim. Stöðvar
þessar eru mjög fyrirferðarlitlar og
telur nefndin ekki nauðsynlegt að
breyta umbúðum bátanna þeirra
vegna, né að draga þurfi úr þeim
matarbirgðum, sem í þeim eru.
Samkvæmt áætlun siglingamála-
stjóra myndu slíkar sendistöðvar í
alla gúmbáta islenska flotans kosta
samtals 170 milljónir króna. Að því
er varðar miðun sendinga frá slíkum
stöðvum þá hafa flestar flugvélar
tæki til að heyra í þeim og/eða miða
þær. Flugvélar Landhelgisgæslunnar
og Flugmálastjórnar hafa slík
miðunartæki. Nefndin telur eðlilegt,
að ef framangreind senditæki yrðu
sett í gúmbáta þá ætti einnig að búa
varðskip, hafrannsóknaskip og
strandferðaskip ríkisins viðeigandi
miðunarstöðvum. Þessar stöðvar
ættu að sjálfsögðu alltaf að vera
opnar til hlustunar. Með þessu ætti
að vera séð fyrir góðu miðunarkerfi
fyrir þessar neyðarsendistöðvar, sem
tryggði árangursríka leit á skömm-
um tíma. Að búa þurfi öll þilfarsskip
íslenska flotans, 1000 að tölu slíkum
miðunarstöðvum, eins og gert er ráð
fyrir í framangreindri kostnaðar-
áætlun siglingamálastjóra, telur
nefndin nánast útúrsnúning. Hvaða
tilgangi þetta á að þjóna verður ekki
séð, nema ef vera skyldi til að hræða
ráðamenn og almenning frá úrbótum
í þessum efnum.
Á það skal bent í þessu sambandi,
að í gúmbátum flugvéla eru og hafa
verið um nokkuð skeið sjálfvirkir
neyðarsendar, sem þjóna eiga þeim
tilgangi að auðvelta leit að þeim. Þá
hefur nefndinni verið tjáð, að
Ástralíumenn hafi fyrirskipað sjálf-
1 virk senditæki í gúmbáta skipaflota
síns. Margar þjóðir aðrar íhuga hið
sama. Nefndin leggur áherslu á, að
öllu lengur má ekki bíða með
aðgerðir í þessum efnum. íslenskir
sjómenn eiga hér meira í húfi en
flestir aðrir vegna harðra veðurskil-
yrða hér við land. Þegar eru á
markaðnum tæki, sem notuð eru í
þessu skyni og ætti að láta tækni-
menn okkar hefja undirbúning þess
nú strax að þau verði sett í gúmbáta
íslenskra skipa. Enda þótt þessi mál
séu í athugun á vegum alþjóðastofn-
unar sýnir reynslan að slík meðferð
er seinvirk og ákvarðanataka þung-
lamaleg, jafnvel þótt siglingamála-
stjóri sé þar í nefnd. Við getum ekki
beðið eftir slíkum ákvörðunum og
verðum að taka til okkar eigin ráða.
3. Það skal tekið fram, að niður-
stöður nefndarinnar um rek, 1—2
sjómílur á klst, undan vindi, eru
miðaðar við verstu aðstæður, þ.e.
úfinn sæ og 7—10 vindstig. Nefndin
telur, að við hagnýta leit á sjó við
þessi skilyrði sé þetta nokkuð
áreiðanleg niðurstaða til viðmiðun-
ar. I hverju einstöku tilviki verður
hins vegar að hafa í huga áhrif
strauma á rekið. Telur nefndin, að
við framangreindar aðstæður séu
slík áhrif yfirleitt lítil í hagnýtri leit.
4. Við tilraunir nefndarinnar voru
aðallega notaðar eldri gerðir gúm-
báta svo sem fram kemur í skýrslum
um einstakar tilraunir. Kemur þar
hvoru tveggja til, að sökum
takmarkaðs fjármagns, sem nefndin
hafði yfir að ráða í þessu skyni, tók
hún þann kost að kaupa eldri báta,
sem voru ódýrari en nýir, og einnig
hitt, að rétt þótti að reyna þol og
hæfni eldri báta, sem enn eru mikið í
umferð á skipaflota okkar þrátt fyrir
ugg margra um að þeir séu ekki
fullkomin björgunartæki. I greinar-
gerð siglingamálastjóra kemur fram,
að um 1040 slíkir bátar eru í umferð
af 1700 gúmbátum á flotanum. Tekið
skal fram vegna ummæla siglinga-
málastjóra, að bátar þeir, sem
nefndin notaði við tilraunir sínar,
voru skoðaðir og prófaðir af viður-
kenndum skoðunarmönnum gúm-
báta áður en þeir voru notaðir.
Þá var og talið, að gagnvart reki
og rekhraða skipti aldur báta ekki
máli. Eftir að tilraunir hófust kom í
ljós, að mjög takmarkað var unnt að
einbeita sér að rekathugunum, þar
sem bátarnir stóðust yfirleitt ekki
veðurhaminn, þegar kom upp í 8—10
vindstig. Setti þetta nefndinni
óneitanlega viss takmörk í sambandi
við athuganir á reki, en jafnframt
hlaut þetta að beina athyglinni því
frekar að sjóhæfni bátanna og
útbúnaði þeirra.
Eins og rakið er í skýrslu nefndar-
innar slitnuðu rekakkeri bátanna
oftast frá þeim og varð það til þess
að þeim hvolfdi. Virtist þetta eiga
jafnt við eldri báta sem nýja. í
greinargerð siglingamálastjóra kem-
ur og fram það álit, að stöðugleiki
eldri og nýrri báta sé svipaður.
Ástæða er einnig til að taka undir þá
ályktun í greinargerð siglingamála-
stjóra, að tjöld bátanna virðast veik,
svo og lokunarbúnaður þeirra, og
virðist þetta ekki síður eiga við nýrri
báta samkvæmt þeirri reynslu, sem
nefndin fékk.
Vissulega má taka undir það, að
i æskilegt hefði verið að geta gert
fleiri tilraunir til að fá frekari
samanburð á bómullarbátum og
nylonbátum. Svo mikill tími hafði
hins vegar farið í þessar tilraunir og
það lítið fé til ráðstöfunar, að
nefndin taldi ekki verjandi að bíða
lengur með að gera grein fyrir
niðurstöðum þeirra tilrauna, sem
fram höfðu farið. Að hennar áliti
höfðu komið fram svo ótvíræðar
vísbendingar um veika hlekki, að
þegar í stað yrði að hefjast handa
um úrbætur. Telur nefndin, að
meginniðurstöður hennar séu óyggj-
andi um nýja báta sem gamla,
einkum að því er varðar rekakkerin.
5. Nefndin telur sem fyrr að
innköllun bómullarbáta sé
óhjákvæmileg, aðallega vegna hættu
á fúa. Hins vegar tekur hún fram, að
ekki þarf að vera nauðsynlegt að
þessir bátar verði innkallaðir allir í
einu. Byrja má á elstu bátunum, en
samt verði tryggt, að á hverju skipi
verði a.m.k. bátsrými fyrir áhöfn
þess í nýrri gerð báta. Heildarinn-
köllun þessara báta mætti t.d. fara
fram á 2—4 árum til þess að gera
kostnað við þetta viðráðanlegri.
Samkvæmt kostnaðaráætlun sigl-
ingamálastjóra myndi þessi ráðstöf-
un kosta í heild 520 milljónir króna.
Nefndin bendir á í þessu sam-
bandi, að Bretar hafa fyrirskipað
innköllun eldri báta en frá 1966 á
flota sínum fyrir 1. júlí 1979.
6. Siglingamálastjóri er á móti
bárufleygum í gúmbátum á þeirri
forsendu að ekki fari vel saman
gúmmí og olía eða lýsi. Bárufleygar
hafa lengi verið hafðir í björgunar-
bátum og oft komið sér vel. Tryggar
umbúðir er örugglega unnt að útbúa
í þessu skyni, en í neyð getur
bárufleygur ráðið úrslitum um
björgun og skiptir þá ekki máli, þótt
ekki fari vel saman gúmmí og olía
eða lýsi.
7. Siglingamálastjóri telur óþarfa
ábendingu nefndarinnar um að haft
verði stöðugt og vakandi eftirlit með
þeim ýmsu gerðum gúmbáta, sem
fluttar eru til landsins áður en sala
þeirra er leyfð. Tilefni þessarar
ábendingar var einkum það, að
nýlegur nylonbátur (frá 1974), sem
nefndin notaði við eina tilraun sína,
reyndist að hennar mati vera með
Neytendaþjónusta á Norðurlöndum
BLAÐINU hefur borizt eftirfar-
andi frá Kvenfélagasambandi
íslands.
I byrjun nóvember sóttu neyt-
endafulltrúar frá ýmsum stöðum
ásamt fulltrúum frá ráðuneytum,
stjórnvöldum og félagasamtökum
á öllum Norðurlöndunum ráð-
stefnu á „Hásselbyslot" í Stock-
hólmi. Skrifstofa norrænu ráð-
herranefndarinnar í Oslo hafði
skipulagt þessa ráðstefnu og var
fjallað um neytendamál og þá
starfsemi í þágu neytenda sem
fram fer á Norðurlöndunum.
Fulltrúi íslendinga á ráðstefnunni
var Sigríður Haraldsdóttir, ráðu-
nautur hjá Kvenfélagasambandi
íslands.
í þjóðfélagi þar sem vöruúrvalið
í verslunum breytist sífellt breyt-
ast neysluvenjur fólks með ýmsu
móti. Neytendur þekkja ekki allar
þær nýju vörur sem koma á
markaðinn og eru því oft illa á
vegi staddir þegar þeir þurfa að
festa kaup á einhverjum varningi.
Seljendur hafa í flestum tilvikum
mun sterkari aðstöðu.
Til þess að bæta stöðu neytand-
ans hafa verið sett ýmiskonar lög.
Má þar nefna kaupalögin sem hér
á landi voru samþykkt árið 1922 og
lög um verðlag, samkeppnishöml-
ur og óréttmæta viðskiptahætti,
sem samþykkt voru á Álþingi í
maí sl. En þau lög munu ekki
öðlast giidi fyrr en að ári eins og
kunnugt er. En þegar víðtæk lög
eru sett til að vernda neytendur
þarf að hafa umsjón með því að
þeim sé framfylgt og að allir
neytendur hvar sem þeir búa á
landinu njóti þeirrar verndar sem
lögin eiga að veita þeim.
Á hinum Norðurlöndunum hefur
verið komið á fót neytendastofn-
unum af ýmsu tagi. Slíkar stofn-
anir hafa með höndum ýmiskonar
verkefni eins og t.d. að hafa
umsjón með lögum sem sett eru
neytendum til verndar, rannsaka
vörur og eiginleika þeirra, setja
fram tillögur um vörulýsingar sem
eiga að fylgja söluvarningi, svo að
neytendur átti sig betur á eigin-
leikum hans, áður en kaupin eru
gerð o.m.fl. Þessar stofnanir sjá
einnig oft um að birta fróðleik um
neytendamál í fjölmiðlum, þær
gefa út eigin tímarit og bæklinga,
þar sem birtist allskonar fróðleik-
ur um neytendamál og önnur mál
viðvíkjandi heimilisrekstri. íslend-
ingar taka þátt í þessu samstarfi
undir forustu Björgvins
Guðmundssonar, skrifstofustjóra í
viðskiptaráðuneytinu. En nú á
einnig að efla samvinnu á milli
þeirra sem stunda neytendaþjón-
ustu í dreifbýli og á öðrum stöðum
utan höfuðborgarsvæða. Hér á
landi verður varla hjá því komist
að koma á fót neytendastofnunum
víða um landið, þegar lög um
verðlag, samkeppnishömlur og
óréttmæta viðskiptahætti öðlast
gildi.
Reynslan á Norðurlöndunum
hefur leitt í ljós að neytendur
reyna að leita aðstoðar við val á
ýmsum vörutegundum, þegar þeir
þurfa að leysa ýmiskonar vanda-
mál varðandi viðhald á vörum sem
þeir hafa fest kaup á og hagnýta
þá þjónustu sem þeim stendur til
boða. Ennfremur þurfa neytendur
oft á aðstoð að halda þegar koma
skal á framfæri kvörtunum út af
göliuðum vörum. Fjárhagsleg af-
koma heimilanna er að miklu leyti
undir því komin, hvernig þau mál
verða af hendi leyst, enda ráða
neysluvenjur sem menn temja sér
jafn miklu um afkomu heimilanna
og tekjurnar. Á undanförnum
áratugum höfum við hér á landi
lagt megináherslu á að afla tekna
til heimilisins minna hefur verið
lagt upp úr því hvernig tekjúnum
er varið.
Á Norðurlöndunum hefur aðstoð
við neytendur sem flestir eru
forráðamenn heimila verið skipu-
lögð með ýmsum hætti.
Finnar hafa nýlega leitt í lög hjá
sér að öll sveitarfélög í landinu
komi á fót neytendaþjónustu og
eru í gildi fastar reglur fyrir þá
starfsemi.
I Noregi hafa neytendaskrifstof-
ur verið settar á laggirnar í öllum
sýslum landsins. Þeim er öllum
stjórnað af hinu norska neytenda-
ráði sem er ríkusráð.
I Danmörku vinna 75 ráðunaut-
ar í heimilisfræðum hjá frjálsum
félagasamtökum, en þau fá ríkis-
framlag fyrir starfsemi sína. En
þar að auki hafa víða verið stofnuð
neytendafélög.
I Svíþjóð hefur þingið mælt með
því við öll sveitarfélög að þau komi
upp neytendaþjónustumiðstöð.
Fram að þessu hafa 170 af 277
sveitarfélögum farið eftir þeim
tilmælum. Starfsemin er rekin á
vegum sveitarfélagsins og er því
algjörlega frjáls, en stór ríkis-
stofnun sem fjallar um öll neyt-
endamál Svía (Konsumentverket)
styður starfsemina með því að láta