Morgunblaðið - 16.02.1979, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 16. FEBRÚAR 1979
Útgefandí
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóm og afgreiðsla
Auglýsingar
tif. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson
Aðalstræti 6, sími 10100.
Aðalstræti 6, sími 22480.
Áskriftargjald 2500.00 kr. á mánuði innanlands.
I lausasölu 125 kr. eintakið.
Látið verði
reyna á frjálsa
kjarasamninga
Engin ríkisstjórn í þessu landi hefur gengið jafn hart fram í
því og sú, sem nú situr, að afnema frjálsan samningsrétt
aðila á vinnumarkaði og ákveða einhliða kaup og kjör. Frá því sl.
haust hefur hún tekið geðþóttaákvarðanir um kaup og kjör og nú
fjallar stjórnin um frumvarp, sem í raun þýðir lögbindingu
kaupgjalds a.m.k. til loka þessa árs.
Ríkisstjórnin var mynduð fyrir áeggjan verkalýðsleiðtoga úr
röðum Alþýðuflokks og Alþýðubandalags, — sömu manna og
beittu stéttarfélögum sínum sl. vor í flokkspólitíska þágu undir
kjörorðinu „samningana í gildi". Ríkisstjórnin hafði þó varla
velgt ráðherrastólana, þegar sett voru bráðabirgðalög um kaup
og kjör fólksins í landinu. Hið sama endurtók sig 1. desember.
Hráskinnsleikurinn með vísitöluna hélt áfram, víxlverkun
niðurgreiðslna og aukinnar skattheimtu, auk þess sem kaup-
gjaldsvísitalan var skert um 5% til viðbótar bótalaust nema að
nafninu til.
1. marz er að nálgast. Forsætisráðherra hefur búið til
frumvarp fyrir fjölmiðla, sem unnið er upp úr áliti ráðherra-
nefndar um efnahagsmál. Þar er enn lagt til, að sólstöðusamn-
ingunum verði breytt með lagasetningu, sem ekki verður skilin
öðru vísi en svo, að til nýrra heildarsamninga milli launþega og
atvinnurekenda komi ekki fyrr en 9 mánuðum eftir 1. desember
n.k. eða eftir 1. september 1980. Þá verða liðin tvö ár frá myndun
ríkisstjórnarinnar. Allan þennan tíma á það innbyrðis misrétti,
sem er í gildandi kjarasamningum, að haldast óbreytt sam-
kvæmt frumvarpi forsætisráðherra, og frjáls samningsréttur að
vera úr gildi.
I þessu sambandi er óhjákvæmilegt að vekja athygli á því, að
það hefur verið ófrávíkjanleg stefna launþegahreyfingarinnar að
semja sjálf um laun sín Og kjör, en láta stjórnvöld ekki skammta
sér í askinn, eins og gert var í gömlu baðstofunum forðum.
Guðmundur J. Guðmundsson sagði fyrir ári, að alþýðufólk
væri heiðarlegasta fólk þessa lands. — „En þegar svo svikizt er
aftan að því og það rænt umsömdum kjarabótum, sem aðilar
hafa samþykkt í frjálsum samningum, þá stríðir slíkt gegn
réttarvitund þess og þar af leiðandi verða aðgerðir þess til að
mótmæla slíkum aðgerðum aldrei ólöglegar."
Það felst mikið fyrirheit í þessum ummælum formanns
Verkamannasambands íslands. Samt hefur hann nú látið sig
henda þetta, sem hann varaði svo stranglega við.
Eðvarð Sigurðsson, formaður Dagsbrúnar, sagði fyrir ári: „Það
efast enginn af þeim, sem fyrir þessum aðgerðum standa, um að
alþingi hefur rétt til þess að setja lög. En hér býr ennþá frjálst
fólk, sem hefur rétt til þess að standa upprétt."
Eðvarð Sigurðsson er líka alþingismaður og hefur sett lög, sem
skerða sólstöðusamningana. I umræðum um þau minntist hann
ekki á, að hér byggi frjálst fólk, sem hefði rétt'til að standa
upprétt.
Samningar eru nú lausir. Það liggja fyrir yfirlýsingar frá
launþegahreyfingunni jafnt sem atvinnurekendum að ákvæði
sólstöðusamninganna um verðbótavísitöluna standa í vegi fyrir
því, að árangurs sé að vænta í baráttunni við verðbólguna. Samt
sem áður hefur störfum vísitölunefndar lokið með þeim
óvenjulega hætti, að fulltrúar launþega hafa ekki skilað
efnislegum athugasemdum, enda virðast sumir þeirra a.m.k. bíða
þess eins, að löggjafinn grípi inn í, og er þar um að ræða sömu
menn og tíðast töluðu um það sl. vor, að samningsréttur
verkalýðshreyfingarinnar um kaup sín og kjör væri helgur
réttur, sem ekki yrði af þeim tekinn.
Eins og Geir Hallgrímsson lagði áherzlu á í Morgunblaðinu í
gær liggur nú fyrir að athuga, hvort leið frjálsra kjarasamninga
sé fær. Það er ávallt neyðarúrræði, þegar löggjafinn verður að
grípa inn í samninga aðila vinnumarkaðarins. Einhliða ákvæði
um kaup og kjör, eins og ríkisstjórnin hefur nú samið frumvarp
um, er óverjandi eins og á stendur. Samningarnir eru runnir út
og ekki eftir neinu að bíða fyrir aðila vinnumarkaðarins að
undirbúa og hefja viðræður um aðra nýja.
Nú virðist ek
að leysa efnai
— sagði Geir Hallgrímsson í u
Á fundi sameinaðs þings í gær kvaddi Geir Hailgrímsson sér hljóðs utan dagskrár í tilefni af frumvarpi
Ólaís Jóhannessonar til lausnar efnahagsvandanum. Jafnframt gerði hann áð umræðuefni þær hækkanir,
sem fyrirsjáanlegar eru á olíuverði, og ræddi um, að komið hefði fram beiðni um, að allir þingflokkar
skipuðu fulltrúa í nefnd til þess að fjalla um þennan vanda, sem skapazt hefði vegna skýrslu fiskifræðinga
um ástand fiskstofna.
Upphaf umræðnanna er rakið hér á eftir, en niðurlagið verður birt í Morgunblaðinu á morgun.
Af hverju trúnaðarmál?
Geir Hallgrímsson (S) tók undir
gagnrýni Matthíasar Á. Mathiesen
á því, að stjórnarandstöðunni
hefði ekki verið fengið frumvarp
forsætisráðherra í hendur, en á
hinn bóginn hefði það verið afhent
ýmsum hagsmunasamtökum. For-
sætisráðherra hefði svarað því til
að til þess þyrfti leyfi ríkis-
stjórnarinnar og það gæti jafnvel
verið komið undir neitunarvaldi
einstakra ráðherra. Fráleitt væri
að hugsa sér, að ekki hefði komið
til tals að afhenda stjórnarand-
stöðunni frumvarpið um leið og
ákveðið var að afhenda það hags-
munasamtökum til athugunar.
Enda væri málsmeðferðin og um-
fjöllun frumvarpsins í fjölmiðlum
með þeim hætti, að borin von væri,
að með það væri farið sem
trúnaðarmál.
Þingmaðurinn lét þess getið, að
Sjálfstæðisflokkurinn hefði nú
fengið frumvarpið í hendur.
Stjórnarandstaðan mundi virða
það, að á það væri stimplað, að
með það skyldi farið sem
trúnaðarmál, þótt aðdragandinn
væri einkennilegur og gagnrýnis-
verður og fæli í sér óvirðingu við
Alþingi.
Þingmaðurinn varpaði því fram,
hvort ekki væri kominn tími til að
aflétta trúnaðinum og birta frum-
varpið opinberlega. Forsætisráð-
herra hefði kvartað undan því, að
úrdrættir í blöðum væru villandi.
Þá vaknaði sú spurning, hvort
skýringin á hiki og óákveðni for-
sætisráðherra væri sú, að einhver
flokkur í ríkisstjórninni eða ein-
hverjir ráðherrar hefðu beitt
neitunarvaldi og þannig komið í
veg fyrir, að frumvarpið yrði birt
opinberlega.
Samráð við
hagsmunasamtök
Geir Hallgrímsson vék að því að
gefnu tilefni frá forsætisráðherra
að munur væri á, hvort samráð
væri haft t.d. við aðila vinnu-
markaðarins áður en frumvarp
væri fullgert eða birt eða lagt
fram eða það væri afhent
samtökum aðila vinnumarkaðar-
ins fulibúið í hendur og til um-
sagnar, áður en þingheimur fengi
það til skoðunar.
Þingmaðurinn kvaðst vel kann-
ast við, að í síðustu ríkisstjórn
hefði verið algengt að hafa samráð
við aðila vinnumarkaðarins. En
það hefði yfirleitt verið með þeim
hætti, að ræddar hefðu verið
ýmsar hugmyndir, fyrirætlanir
eða ákvarðanir ríkisstjórnarinnar
og spurzt fyrir um álit hagsmuna-
aðila á þeim. Hins vegar kvaðst
hann ekki minnast þess, að í
þeirra hendur hefði verið sent
fullbúið frumvarp, áður en þing-
menn hefðu fengið það. Á því væri
reginmunur, þegar rætt væri um
þá virðingu, sem sýna yrði
stjórnarandstöðunni og raunar
Alþingi sem löggjafafarsamkomu
þjóðarinnar.
Hver er ætlunin
með frumvarpinu?
Geir Hallgrímsson spurði, hvaða
fyrirætlanir forsætisráðherra og
ríkisstjórn hefðu varðandi með-
ferð frumvarpsins á Alþingi.
Hvenær verður það lagt fram?
spurði þingmaðurinn. Hefur for-
sætisráðherra og ríkisstjórn
ákveðin tímamörk í huga varðandi
afgreiðslu þess? Ég spyr ekki að
ástæðulausu. Við höfum ekki ein-
ungis orðið varir við ákveðnar
tímasetningar ríkisstjórnarflokk-
anna, þegar rætt hefur verið um
lausn efnahagsmála, heldur er
alþjóð kunnugt, að þar hefur verið
miðað við margar tímasetningar.
Þingmaðurinn rakti síðan
aðgerðir ríkisstjórnarinnar í efna-
hagsmálum, sem eingöngu hefðu
verið bráðábirgðaúrræði að sögn
hennar sjálfrar, fyrst í september
og síðan 1. desember en þá hefði
verið lofað bót og betrun við
afgreiðslu fjárlaga. Fjárlög hefðu
síðan verið afgreidd, en hvorki
falizt í þeim bót né betrun. í
staðinn hefði því verið lýst yfir, að
mikil ráðherranefnd yrði sett
niður og úr hennar hendi skyldu
bjargráðin örugglega koma. Því
plaggi hefði verið útbýtt á fjöl-
mennum fundi og til fjölmiðla, en
væri í raun svo ómerkilegt og segði
svo lítið, að það væri tæplega
umræðuefni hér né á öðrum vett-
vangi. Því væri það út af fyrir sig
skiljanlegt, að forsætisráðherra
hefði haft lítið gagn af því plaggi
við samningu frumvarps síns.
Þingmaðurinn vék síðan að því,
að 1. febrúar væri liðinn og ekkert
hefði gerzt. Þá hefði verið rætt
um, að eitthvað þyrfti að gera
fyrir 1. marz. Nú hefði frumvarp
forsætisráðherra verið lagt fram í
ríkisstjórninni og miðað við öll
þessi tímamörk, sem klingt hefðu í
eyrum ekki eingöngu þingmanna
heldur allra landsmanna, væri
ekki að ófyrirsynju þótt spurt
væri: Hver er fyrirætlun forsætis-
ráðherra og ríkisstjórnarinnar
varðandi málsmeðferð þessa frum-
varps og þann hraða sem meðferð
þess á Alþingi er ætlað að taka?
Það er líka sanngirnismál, sagði
þingmaðurinn, að við þingmenn
fáum að vita, hvað ætlast er til af
okkur í þessum efnum.
Olíuveröhækkanirnar
Geir Hallgrímsson vitnaði til
þess, að forsætisráðherra hefði
talað um það í umræðunum á
miðvikudag, að tvö mál skyggðu á
og raunar yfirgnæfðu efnahags-
vandann. Þar hefði hann væntan-
lega átt við olíuverðhækkanirnar
og ástand fiskstofna.
Þingmaðurinn kvaðst ekki draga
úr þeirri alvöru fyrir okkur Is-
lendinga. sem fælist í olíuverð-
hækkuninni, sem yfirvofandi væri.
— En ég vii þó vara við því, sagði
hann, að sú olíuverðhækkun sé
notuð sem yfirskin í öðrum til-
gangi til að koma á aðgerðum og
ráðstöfunum, sem beinast gegn
þeim efnahagsvanda, sem við
stöndum frammi fyrir. Ég tel
eðlilegt og sjálfsagt, að við ráð-
umst gegn honum með hreinskiln-
um og opinskáum hætti, en við
hljótum um leið að takast á við
vanda olíuhækkananna sérstak-
lega, þótt það sé einnig efnahags-
vandi og skyldur hinum viðloðandi
vanda okkar, verðbólgunni að því
leyti, auki væntanlega á hana og
geri hana illleysanlegri. Þing-
maðurinn spurði síðan, hvaða ráð-
stafanir ríkisstjórnin hefði fyrir-
hugað til þess að mæta væntanleg-
um olíuverðhækkunum.
Hækkanirnar
alvarlegri hér
Geir Hallgrímsson sagði, að
áratugum saman hefðu olíukaup
okkar mestmegnis verið við Sovét-
ríkin og samið um magn og verð á
hverju ári. — Á tímabili var verðið
miðað við skráningu á olíu við
Mexíkóflóa, en síðan 1960 eða
u.þ.b. verið miðað við skráningu á
verði frá Curacao eða Arúba við
Venezuela og það mun hafa verið
gert fram til 1975. En þá var að
hálfu leyti samið um olíuverð
miðað við skráningu í fyrrnefnd-
um höfnum við Venezuela og að
hálfu leyti skráningu í Rotterdam.
Þegar olíukreppan skall yfir
1973—1974 munum við hafa haft
töluverðan hagnað af því, að olíu-
verð okkar miðaðist við Curacao
eða að því leyti til að olíuverð-
hækkunin kom seinna fram gagn-
vart okkur en almennt. Það mun
hafa verið óhagkvæmt að áliti
seljenda og þess vegna var lögð á
það áherzla að miða skráninguna
við Rotterdam í samningumum
1977 fyrir árið 1978 og ekki að því
er ég minnist mikil andstaða af
hálfu okkar samningamanna, þar
sem á árinu 1977 hafði skráningin
í Rotterdam verið okkur heldur
hagstæð.
Nú er hins vegar svo komið, að
skráningin í Rotterdam er okkur
ákaflega óhagstæð. Það er útlit
fyrir, að olíuverðhækkunin komi
fljótar og alvarlegar fram gagn-
vart okkur íslendingum heldur en
gagnvart öðrum þjóðum.
Orsakir olíu-
veröhækkananna
Þess ber reyndar að geta, að
olíuverðhækkunin nú er nokkuð
annars eðlis en var 1973—1974, að
kunnugra manna sögn, þegar olíu-
verðið fjórfaldaðist. Þá hækkaði
olíuverðið samkvæmt ákvörðun
OPEC-landanna, olíuframleiðend-
anna. En nú stafar olíuverðhækk-
unin að minnstu leyti af ákvörðun
þeirra, heldur annars vegar af
minnkandi framboði olíu vegna
þess að olíuframleiðslan í íran
hefur stöðvazt eða stórlega minnk-
að, en mér skilst að Vesturlönd
hafi fengið um 20% af sinni olíu
frá íran og hlýtur um það að
muna. Hins vegar stafar olíuverð-
hækkunin einnig af aukinni eftir-
spurn eftir olíu í Evrópu og Aust-
urlöndum vegna hinna miklu