Morgunblaðið - 16.02.1979, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FÖST.UDAGUR 16. FEBRÚAR 1979
19
fámennari málsamfélög en við
erum hafa ekki nýtt kvóta sinn að
fullu. Á þetta einkum við um
Grænlendinga og Sama og sum
árin Færeyinga.
Þau tvö ár, sem kvóti okkar var
ekki fullnýttur, var þeim pening-
um, sem afgangs urðu, varið til að
styrkja þýðingar á verkum ís-
lenskra höfunda á Norðurlanda-
mál. Mér er sérstaklega minnis-
stætt að 1976 var kr. 5000.- af
íslenska kvótanum varið til að
styrkja danskar þýðingar tveggja
íslenskra verka, sem mikil áhersla
var á lögð að fengju þennan styrk.
Eg vona, að þær þurru stað-
reyndir, titlar bóka og tölur króna,
sem hér hafa verið raktar, megi
stuðla að því, að þeir, sem áhuga
hafa á þessu málefni, séu nokkurs
vísari eftir lesturinn.
Það er ekki mitt að dæma um
það, hversu til hefur tekist um
þessar styrkveitingar, bæði eru öll
mannanna verk umdeilanleg og
enginn getur verið dómari í eigin
sök.
Mín skoðun er þó sú, að hér hafi
eftir atvikum vel til tekist. Sér-
stakiega hefur það verið ánægju-
legt, að 68 styrkir hafa verið
veittir til að þýða verk íslenskra
höfunda á Norðurlandamál.
Það er ekkert leyndarmál, að
innan stjórnarinnar hafa verk frá
hinum fámennu málsamfélögum,
eins og íslensku, verið látin njóta
forgangs.
Þó að ég hafi engar saman-
burðartölur, t.a.m. frá næstu
fjórum árum áður en þessi starf-
semi hófst, segir mér svo hugur, að
þýðingar íslenskra verka á
Norðurlandamál hafi stóraukist
við tilkomu þessa sjóðs.
Hins vegar uggir mig, að sam-
svarandi aukning hafi ekki átt sér
stað í þýðingum Norðurlandabók-
mennta á íslensku.
Spurning, sem ekki verður
svarað, er svo það, hver þróunin
hefði orðið, ef starfsemi Norræna
þýðingarsjóðsins hefði ekki komið
til.
Þær raddir hafa heyrst, að
starfsemi Norræna þýðingarsjóðs-
ins sé til lítils gagns, ef ekki
beinlínis til ills. Það sé ekki
ofætlun Dönum, Norðmönnum og
Svíum að lesa hverir annarra
bókmenntir á frummálinu.
Þýðingar séu beinlínis til þess
fallnar að fjarlægja þessar þjóðir
hverja frá annarri.
Þessum röddum er því til að
svara, að sú gullna tíð er löngu
liðin, þegar þessar þjóðir (tiltek-
inn menntaður hluti þeirra) lásu á
frummáli hver annarrar jafn-
skjótt og út komu bækur Ibsens,
Strindbergs og Brandesar. Og
þegar kemur að bókmenntum
Finna, Sama, Færeyinga, ís-
lendinga og Grænlendinga, þá er
þeirra eina leið inn á skandína-
viska þríhyrninginn í þýðingum.
Þær raddir heyrðust líka hér á
landi nú í skammdegismyrkrinu,
að á styrkveitingum sjóðsins væri
pólitísk slagsíða, þannig að fyrst
og fremst væru styrktar þýðingar
á verkum pólitískt „róttækra" og
„vinstri sinnaðra" höfunda.
Öldungis andstæða gagnrýni á
stjórn sjóðsins birti danskur
lektor í Ósló, Erling Nielsen, í
norska Dagbladet 11. sept. s.l.
Hann sagði m.a.:
Det som skjer er at de etablerte
forfatterne fár stotte, de som
ligger litt ut til venstre og kan
virke eksperimentelle eller
opererer med tanker som ikke er
aksepterte, de er man nerves for á
stotte.
Mér er eiður sær, að ég minnist
þess ekki, að nokkru sinni hafi í
sambandi við verðleika bókar til
styrkveitingar verið rætt í stjórn-
inni um pólitískar skoðanir eða
viðhorf viðkomandi höfundar.
Meginstarfsregla stjórnar-
manna hefur verið sú að reyna að
meta hvort verk ætti sakir bók-
menntalegs eða fræðilegs gildis
erindi á tungu þeirrar þjóðar, sem
þýðingin hefur verið ætluð.
Það væri háskaleg braut
ritskoðunar, ef stjórn Þýðingar-
sjóðsins tæki að meta gildi bóka
eftir þeim skoðunum, sem í þeim
kunna að birtast, hvort heldur þær
eru pólitískar, trúarlegar eða
heimspekilegar.
Þá hefur hérlendis heyrst gagn-
rýni á því, að stjórn sjóðsins birti
ekki opinberlega, hvaða verkum
hafi verið synjað um þýðingar-
styrk.
Því er þar til að svara, að skv.
reglugerð sjóðsins ber stjórninni
árlega að gefa Embættismanna-
nefndinni svonefndu skýrslu um
allar veitingar og synjanir. Þetta
hefur verið gert, og þessar
skýrslur eiga að vera tiltækar í
menntamálaráðuneytum Norður-
landanna allra. Hins veit ég engin
dæmi, að það tíðkist að birta það
opinberlega í fjölmiðlum, hvaða
aðiljum hefur verið synjað um
styrki úr opinberum sjóðum. Eg
nefni sem íslenskar hliðstæður
Vísindasjóð, Þjóðhátíðarsjóð og
Launasjóð rithöfunda.
Að baki þeirri venju hygg ég að
búi sú hugsun, að það sé skylda
stjórna slíkra sjóða að láta al-
menningi í té vitneskju um það,
hvernig opinberu fé til lista og
vísinda sé varið, hitt sé aftur
einkamál þeirra, er synjun hljóta,
hvort þeir gera slíkt að opinberu
máli. Ef umsækjandi um þess
háttar styrki eða laun telur sig
órétti beittan, getur hann annað
tveggja leitað réttar síns hjá æðri
valdhöfum eða sjálfur gert mál
sitt opinbert í fjölmiðlum.
Að lokum langar mig að
minnast á tvö atriði.
Hið fyrra er sá þáttur í starf-
semi Norræna þýðingarsjóðsins,
sem mér hefur þótt einna veikast-
ur.
Þegar litið er á styrkveitingarn-
ar í heild, og sú mynd sést einnig
af íslenska hlutanum, kemur í ljós,
að meginstraumur þýðinganna
fellur í þrjá aðalfarvegi:
a) Milli þjóðtungna skandínaviska
þríhyrningsins (Dana, Norðmanna
og Svía).
b) Frá skandínaviska þríhyrningn-
um út til jaðarþjóðanna (Finna,
Sama, Færeyinga, Islendinga og
Grænlendinga).
c) Frá jaðarþjóðunum inn í
skandínaviska þríhyrninginn.
Aftur á móti hefur verið fátítt.,
að sótt sé um styrki til þýðinga á
verkum milli mála jaðarþjóðanna.
Hér hygg ég að meginástæðan sé
skortur á hæfum þýðendum. Það
eru t.a.m. ekki margir á Islandi og
Finnlandi, sem geta þýtt skáld-
skap af máli annarrar þjóðarinnar
á tungu hinnar, og hið sama á við
um Grænlendinga og Sama.
Ef menn vilja ráða bót á þessu,
virðist að fyrsta skrefið hljóti að
verða það að virkja hæfa karla og
konur og veita þeim tækifæri og
styrki ti! að mennta sig til
þýðingarstarfa.
Hitt er svo annað mál og fagur-
fræðilegra en hér verði rætt, að
engin góð þýðing verður til nema
fyrir skáldlega þörf og innlifun
þýðandans í það verk, sem flytja
skal af frummáli á aðra tungu.
Seinna atriðið er meira álita-
mál.
í reglugerð Þýðingarsjóðsins
segir, að stjórn hans geti haft
frumkvæði að styrkveitingum til
þýðinga. Hingað til hefur þó
stjórnin ekki neytt þessa réttar,
heldur hafa allar styrkveitingar
verið veittar útgefendum skv. um-
sóknum þeirra.
Til þess að stjórnin eða einstakir
stjórnarmenn gætu í reynd haft
frumkvæði að þýðingum kallaði
slíkt nánast á það, að á hverju
málsvæði væri opinbert útgáfu-
fyrirtæki, sem stjórnin gæti látið
gefa út þær bækur, sem hún hefði
áhuga á að koma á framfæri.
Spurningin er sú, hvort menn
vilja auka svo valdsvið stjórnar
þessa sjóðs, að hún geti í reynd
haft frumkvæði að þýðingum og
útgáfu þeirra.
Því er ekki að leyna, að okkur,
sem setið höfum í stjórn sjóðsins,
hafa stundum þótt styrkumsóknir
nokkuð tilviljanakenndar. Ég býst
við að hver okkar um sig hefði sett
upp töluvert annan óskalista fyrir
hönd síns málsvæðis en raunin
varð með því kerfi, sem starfað
hefur verið eftir. Hefur þó vissu-
lega verið sótt um styrk til fjöl-
margra bóka, sem allir hafa verið
á einu máli um, að ættu mikilvægt
erindi til viðtökuþjóðarinnar.
í sambandi við ákvæðið um
frumkvæði stjórnarinnar hefur
það stundum verið rætt, að óeðli-
lega sjaldan hafi verið sótt um
styrki til að láta þýða á tungu
annarra þjóða þær bækur, samtals
tíu að tölu, sem árlega eru lagðar
fram til bókmenntaverðlauna
Norðurlandaráðs.
Ef stjórn Norræna þýðingar-
sjóðsins væri gert kleift að geta í
reynd haft frumkvæði að þýðing-
um og styrkveitingum til þeirra,
t.a.m. með beinum tengslum við
ríkisútgáfur, væri þar með komin
á mikil opinber stýring á þýðing-
um og útgáfum þeirra.
Spurningin er, hvort menn telja,
að slíkt fyrirkomulag myndi reyn-
ast heillavænlegt, er til lengdar
léti, eða betur en sú — að vísu
óljósa — regla markaðslögmáls
bókmenntanna, er mótað hefur
stefnuna undanfarin ár.
Ég hyggst ekki svara þessari
spurningu. Varpa henni aðeins
fram.
Ég vil svo ljúka þessum orðum
með því að láta í ljós þá von, að
Norræni þýðingarsjóðurinn verði
enn efldur, því að enginn vafi
leikur á um það, að hann hefur
orðið íslenskum bókmenntum til
mikils framdráttar við útgáfu
þeirra á Norðurlöndum og með
styrk hans hafa ýmis góð verk
norræn birst á íslensku.
I minningu Tona
Eitt sinn heyrði ég á tal manns
við dánarbeð ættingja, sem leið
miklar þjáningar: „Kannski er
hann að taka á sig eitthvað af
byrðum okkar.“
Mig langar til að hafa þessi
formálsorð á, fyrir alla þá sem
þekktu og lifa Tona.
■Toni er eitt ungmennanna sem
alla daga falla fyrir aldur fram.
Ekki vegna þess að ég hygg, að
Guð kalli þá til sín sem hann
elskar, eins og svo oft er fullyrt í
eftirmælum ungs fólks. Drottinn
drepur ekki lítil börn, ungling,
móður, föður eða gamalmenni.
Þetta er bara svona í mannaríkinu
eins og dýraríkinu að hinir veiku
falla fyrir hinum sterku. Hvort
sem um er að kenna náttúruöflum
eða annars konar veikinda-, slysa-
eða örlagavaldi.
Fyrir löngu las ég unglingur bók
sem hét Saga og sex lesendur.
Söguþráðurinn fjallaði um það,
hvað sögupersónurnar voru og
hvað þær hefðu getað orðið við
samverkandi aðstæður.
Ég held að örlagaþræðir okkar
mannanna, '"'ega í svona
litlu þjóðfélagi eirii, >g okkar, séu
svo samanslungnir, að við berum
ábyrgð á verkum hvers annars.
Utför hans fer fram frá Foss-
vogskirkju í dag kl. 3.
Guðrún Jacobsen.
ERTMJ
VATNSBERI?
Ma nfltnr^á fplra vflfrnift j lrranamnn Iimtm?
Hversvegnaþykkni?
Floridana appelsínuþykknið
losar þig við allan óþarfa
vatnsburð og sparar þér
geymslupláss.
Þú blandar því fersku
vatninu í þykknið þegar þér
hentar. Útkoman iír V* lítra af
þykkni verður I lítri af ódýrari,
hreinum og svalandi
C-vítamínríkum appelsínusafa.
Floridana appelsínuþykknið
er G-vara sem tryggir fersk
Jafngildir
heilum litra af
hreinum
appelsínunafa.
frá Florida
bragðgceði og varðveislu
C-vítamínsins mánuðum
saman.
ENGUM SYKRI, LIT EÐA
ROTVARNAREFNUM ER
BÆTT í FLORIDANA.
MJÓLKURSAMSALAN í
REYKJAVÍK
W £rir létt og hagkvæm innkanp til lan|s
tímameÖFLORIDAHAþykknil
Magda E. Kristjánsson,
hjúkrunardeildarstjóri á
Hjúkrunardeild Dvalarheimilis
aldraðra sjómanna, Hrafnistu,
Reykjavík, lést á Borgarspítalan-
um þann 7. febr. 1979. Magda
Elísabet Kristjánsson, fædd
Rönne, var fædd 17. nóv. 1916 í
bænum Rönne á eyjunni Born-
holm, sem tilheyrir Danmörk, lauk
hjúkrunarnámi við „Köbenhavn
Amts Sygehus" árið 1941.
í Kaupmannahöfn, þar sem hún
var við nám, kynntist hún ungum
manni, en þau kynni urðu til þess
að hún lagði leið sína til íslands
árið 1945, að námi loknu, en þar
átti þessi elskulega kona seinna
eftir að hjúkra og hlúa að mörgu
fólki. Hjúkrun var henni ríkulega í
blóð borin, einnig sérstök hjarta-
hlýja og einlægni.
Hún hóf störf sín sem
hjúkrunarkona, fyrst á Heilsu-
verndarstöðinni og síðar á Borgar-
spítalanum, en á Dvalarheimili
aldraðra sjómanna, Hrafnistu, hóf
hún störf 15. júní 1967, fyrst sem
hjúkrunarkona og síðar sem
deildarhjúkrunarstjóri og starfaði
meðal okkar óslitið í 11 ár með
slíkum dugnaði og ósérhlífni að
einstakt má teljast.
Um árabil, þegar erfitt var að fá
hjúkrunarfólk til starfa, tók hún
að sér störf margra kvenna, enda
var vinnutími hennar jafnan
langur, sérstaklega er okkur
minnisstætt þegar hún lagði leið
sína inn á heimilið á frídögum
sínum til að líta til og fylgjast með
iíðan gamla fólksins, sem hún ætíð
bar sérstaklega mikinn hlýhug til.
Nú þegar Magda okkar er
horfin, stöndum við samstarfsfólk
hennar eftir með mikinn söknuð,
hún var góð kona og miklu gædd,
hlýjan og hjálpsemin skein ætíð í
líflegu þrosi hennar, sama hve
langur og erfiður vinnudagur
hennar var, hún hafði sannarlega
sína lífsköllun til að hlúa að og
hjúkra þeim sem minna máttu sín
í lífinu.
Það var mikið skarð í dugandi
hópi, sem myndaðist við fráfall
þessarar frábæru hjúkrunarkonu
og verður okkur það vafalaust
vandfyllt.
Magda giftist þann 1. júlí 1943
Gústaf Kristjánssyni, matreiðslu
manni, en þau áttu heimili i
Laugarásvegi 1, Reykjavík. Gústa
er nýlátinn, hann lést að heimil
sínu 14. desember 1978.
Gústaf og Magda eignuðus
fjóra syni, Ulf, sem er búsettur
Hafnarfirði, Örn, sem býr
Svíþjóð, og Björn og Hrafn, sen
bjuggu hjá foreldrum sínum. Vii
viljum votta sonum þeirra
tengdadætrum og börnum okkai
innilegustu samúð í þessum stór;
harmi, er þau missa báða for-
eldrasína með tæplega tveggj:
mánaða millibili. Megi Guð gef;
þeim styrk og stoð í framtíðinni.
Blessuð sé minning þessara
frábæru konu.
Rafn SigurAssoi
D.A.S. Hrafnistu, Reykjavfl