Morgunblaðið - 17.02.1979, Síða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. FEBRÚAR 1979
Skynsem-
in sefur
Þjóðleikhúsið:
EF SKYNSEMIN BLUNDAR...
eftir Antonio Buero Vallejo.
Þvðandi: Örnólfur Arnason.
Lvsing: Kristinn Daníelsson.
Leikmynd og búningar: Baltasar.
Leikstjóri: Sveinn Einarsson.
Ef skynsemin blundar eftir
Spánverjann Antonio Buero
Vallejo er áhrifamikið leikrit.
Framan af eru það einkum samtöl
og tálínmál sem einkenna verkið,
gæða það í senn skerpu og dýpt.
Við kynnumst veröld Goya smám
saman í samtölum hans við aðra og
í umræðum annarra um hann og
ekki síst í myndunum sem blasa
við í vægðarlausu raunsæi sínu,
ádeilu og hugmyndaauðgi.
An efa var Goya einn mesti
myndlistarmaður sem uppi hefur
verið. Antonio Buero Vallejo segir
hann vera fulitrúa þeirra „sem
tekist hefur að skapa merkileg
listaverk þótt ákaft sé unnið á móti
honum.“ Beuro Vallejo heldur
áfram: „Það er ósjaldan sem lista-
maðurinn og samfélagið ienda í
andstöðu — leikritið fjallar því um
listræna sköpun og afturhaldsamt
vald.“ Hann uendir ennfremur á að
ekki sé unnt að útiloka umheiminn
í leikriti, hann sé að lýsa ákveðnu
tilfelli, Goya, sem megi „á ýmsa
vegu tengja vandamálum nútím-
ans. Meira að segja hörmungunum
í Chile svipar á sinn hátt til
hörmunga Goya.“ Þótt Buero
Vallejo nefni Chile eru það þó
einkum örlög Spánar sem hann
hefur í huga. Goya er eins konar
persónugervingur spænsku þjóðar-
innar. Ef skynsemin blundar gerist
í Madrid 1823 í stjórnartíð Ferdín-
ants VII. Það voru myrkir tímar í
sögu Spánar. Goya verður fyrir
ofsóknum, er flæmdur burt úr húsi
sínu og fer í felur uns hann heldur
til Frakklands 1824. Þegar leikur-
inn gerist er Goya kominn hátt á
áttræðisaldur og er fyrir löngu
orðinn heyrnariaus. Hann lést í
Bordeaux 1828.
Um veikindi Goya 1792 sem m.a.
leiddu til heyrnarleysis farast
Braga Ásgeirssyni svo orð í leik-
skrá:
„Hið merkilega gerist, að Goya
glatar á engan hátt sköpunargáfu
sinni við veikindin, þvert á móti
virðist hún magnast upp úr öllu
valdi og skynrænt næmi hans
gagnvart umhverfinu aukast. Verk
þau er hann nú gerir, verða stöðugt
kyngimagnaðri og nær sú þróun
hámarki í „svörtu málverkunum.“
Á útlegðarárunum vinnur hann
einungis í grafík, skapar byltingu í
þeim vinnubrögðum og hefur m.a.
steinþrykkið upp í æðra veldi sem
listmiðil."
Ef einhverjum skyldi þykja fyrri
hluti Ef skynsemin blundar ganga
Róbert Arnfinnsson í hlutverki Goya.
Lelkllst
eítir JÓHANN
HJÁLMARSSON
hægt, byggjast um of á samræðum,
þá getur sá sami látið huggast
þegar líður á leikinn. Ófreskjurnar
sem Goya hefur séð og málað
ásækja hann í draumi og láta
öllum illum látum. Þessi óhugnan-
legi draumur er undanfari aðgerða
konungs gegn Goya, en menn hans
birtast þegar málarinn vaknar úr
martröð sinni og niðurlægja hann
og fylgikonu hans með þeim
aðferðum sem í senn eru gamlar og
nýjar. Buero Vallejo tekst að gera
verk sitt áminningu um mannlega
grimmd og láta það skírskota til
nútímans á afhjúpandi hátt.
Ófreskjurnar hverfa er dagur rís.
En hvenær rís sá dagur sem Buero
Vallejo og fleiri dreymir um? Er
ekki alltaf eitthvað að gerast í
samtímanum sem minnir á ógnar-
stjórn Ferdínants VII. Spánarkon-
ungs? Skynsemin sefur.
Því ber ekki að neita að Ef
skynsemin blundar er erfitt verk-
efni og með það í huga verður ekki
annað sagt en leikstjóranum Sveini
Einarssyni hafi auðnast að gera úr
því eftirminnilega sýningu þrátt
fyrir ýmsa vankanta. Stundum er
líkt og verkið rofni, orðin fá ekki
rétta áherslu. Buero Vallejo leggur
mikið upp úr skáldskap orðanna;
þau búa víða yfir merkingum sem
eiga það til að glatast í munni
leikaranna og ná þess vegna ekki
til áhorfenda. Sú aðferð Buero
Vallejos að láta Goya tala einan
þegar hann er á sviðinu, en aðra
ræða við hann á táknmáli og
fingramáli er ákaflega vandasöm.
En þann vanda leystu leikararnir
eftir bestu getu. Verra var að á
nokkrum mikilvægum stöðum í
verkinu urðu orð skáldsins bara
orð, hljómlítil og merkingarsnauð
á vörum leikaranna. Eg nefni sem
dæmi samtal þeirra Rúriks
Haraldssonar (Don Eugenio
Arrieta) og Helga Skúlasonar (Don
José Duaso y Latre) þegar þeir
taka ákvörðun um að bjarga Goya
úr klóm konungs. Um andstæðu
þessa fundar, samskipti þeirra
Arnars Jónssonar (Ferdínant kon-
ungur VII.) og Gunnars Eyjólfs-
sonar (Don Tadeo/Calomarde), er
aftur á móti það að segja að þar
birtust fullkomlega slægð konungs
og undirróður ráðgjafans og var
hlutur Arnars með miklum ágæt-
um.
Róbert Arnfinnsson leikur hið
viðamikla hlutverk Goya. Róbert
er mikilhæfur leikari eins og ljóst
er af leik hans, en eitthvað skortir
á túlkun hans þótt ekki sé auðvelt
að skýra það. Vera má að fyrir-
fram gerð mynd af Goya spilli mati
á leik Róberts, en mér þótti hann
ekki ná tökum á innra æði málar-
ans. Aftur á móti lýsti hann
manningum sómasamlega, til að
mynda kvíða hans vegna minnk-
andi getu til kvenna og ýmsu því
sem sækir á aldraðan mann.
Kristbjörg Kjeld í hlutverki
Dona Leocadia Zorilla de Weiss var
stjarna kvöldsins. Túlkun hennar á
þessari jarðbundu konu sem laðast
að snillingnum var sannferðug
þannig að Leocadia verður stór og
manneskjuleg í breyskleikst sínum,
hlýtur samúð áhorfandans. Sér-
stök rækt er lögð við hana í
verkinu og verður túlkun Krist-
bjargar mjög til að efla sýninguna.
Áður var minnst á hlutverk
þeirra Gunnars Eyjólfssonar, Arn-
ars Jónssonar, Rúriks Haraldsson-
ar og Helga Skúlasonar. Þótt hinir
tveir síðarnefndu hafi valdið
Slysavarnafélag íslands:
Settu á svid sn jó-
flóð í Siglufirði
UM s.l. helgi fór fram á Siglu-
firði á vegum Slysavarnafélags
Islands námskeið um snjóflóð
og leit og björgun úr snjóflóð-
um. Þátttakendur voru úr
björgunarsveitum SVFÍ á vest-
anverðu norðurlandi þ.e. frá
Siglufirði, Ólafsfirði, Dalvík,
Arskógsströnd. Grenivík, Hofs-
ósi, Sauðárkróki og Blönduósi,
einnig félagar úr Flugbjörgun-
arsveitinni á Akureyri og
Hjálparsveit skáta á Blönduósi.
Námskeiðið sóttu 52 félagar
úr áðurnefndum björgunar-
sveitum. Leiðbeinandi á nám-
skeiðinu er Magnús Hallgríms-
son, verkfræðingur, en hann
hefur aflað sér góðrar þekking-
ar á þessum málum erlendis.
Aðsetur þátttakenda á meðan á
námskeiðinu stóð, var í Gagn-
fræðaskólanum á Siglufirði.
Námskeiðið hófst á föstudag
og stóð fram á sunnudag, fór þar
fram bæði bókleg og verkleg
kennsla. Kennd voru undir-
stöðuatriði í snjóflóðafræði, um
eðli snævar. Skilyrði þess að
snjóflóð geti fallið og við hvaða
aðstæður hvað viðkemur veður-
fari og landslagi, snjóflóða-
hætta skapast. Einnig var
mönnum kennt að gera einfald-
ar athuganir á ástandi snjólaga
með tilliti til snjóflóðahættu. Þá
voru kennd öll helztu atriði
varðandi undirbúning og fram-
kvæmd leitar og björgunarað-
gerða eftir að snjóflóð hefur
fallið. Var mikil áherzla lögð á
þennan þátt með verklegum
æfingum. Síðasti þáttur nám-
skeiðsins var síðan björgunar-
æfing. Út.búið var „snjóflóð" og
5 manns grafið í því (sem auð-
vitað voru líkön).
Björgunarsveitamenn fengu
þar næst tilkynningu um að
snjóflóð hefði fallið og 5 manns
hefðu orðið fyrir því, hjón með
þrjú börn sín, en þau höfðu öll
verið á skíðum þegar sjónarvott-
ar urðu vitni að „slysinu."
Var nú brugðið fljótt við og
leitarflokkar sendir án tafar til
leitar. Á slysstað voru gerðar
nauðsynlegar varúðarráðstafan-
ir, takmörk skriðunnar því næst
merkt, farið í sjónleit yfir skrið-
una og allt lauslegt sem fannst
merkt. Hófst þar næst leit á
líklegasta svæðinu. Skömmu
síðar barst liðsauki, með nauð-
synlegan búnað. „Læknir" kom á
staðinn og tjaldi var slegið upp
þar sem aðhlynning var veitt
jafnóðum og fólkinu var bjarg-
að. Eftir llA klst. fannst sá
síðasti í fjölskyldunni. Var það
eiginkonan, sem mjög var hætt
komin, en með lífgunartilraun-
um tókst að bjarga henni.
Á æfingunni báru þátttakend-
urnir í námskeiðinu alla ábyrgð
á björgunaraðgerðum og stjórn-
uðu skipulagningu þeirra og
framkvæmd. Leiðbeinandi
fylgdist með aðgerðum og skráði
athugasemdir jöfnum höndum.
Eftir æfinguna var síðan hald-
inn fundur þar sem rætt var um
æfinguna og kosti og galla við
framkvæmd hennar svo og nám-
skeiðið í heild.
Þátttakendur lýstu ánægju
sinni með námskeiðið. Féll þar
allt saman að, veður var gott,
námsefnið skýrt og skipulega
flutt og síðast en ekki sízt mjög
vel að verki staðið með allan
undirbúning og framkvæmd af
hálfu heimamanna og kvenna,
en nokkrar eiginkonur björgun-
arsveitarmanna á Siglufirði
önnuðust allar veitingar og var
það mikla framlag þeirra þeim
til mikils sóma.
Umdæmisstjóri björgunar-
sveita SVFÍ á umræddu svæði
er Gunnar Sigurðsson frá
Blönduósi. Ákveðið hefur verið
að samskonar námskeið verði
haldið á vegum SVFÍ fyrir
björgunarsveitir á NA-landi,
verður það á Húsavík 23.-25.
febr. n.k.
Snjóflóð hafa valdið miklu
manntjóni á íslandi. Skjalfestar
heimildir eru fyrir því að a.m.k.
600 manns hafi farist með þess-
um hætti.
Öllum er í fersku minni sá
ægilegi eyðingarmáttur sem
stórflóð fela í sér frá því snjó-
flóðin féllu í Neskaupstað.
Þegar flóð fellur og fólk lendir
í því á það líf sitt undir skjótum
viðbrögðum björgunarliða og að
þeir framkvæmi starf sitt af
kunnáttu. Talið er að 80% af
þeim sem lendi í snjóflóði lifi
sjálft flóðið af, en lífslíkur
minnka fljótt og er almenna
reglan sú að lífslíkur fólks sem
liggur grafið í snjóflóði minnka
um helming á hverjum klukku-
tíma, sem líður þ.e. eftir eina
klst. eru lífslíkur taldar að
jafnaði 40% og eftir tvær 20%
þrjár 10% líkur á að maður
haldi lífi, o.s.frv.
Hér má sjá slysavarnafélagsmenn leggja af stað í leit að fólki sem orðið hefur undir
snjóflóði.
Björgunarsveitarmenn að æfingum; leitað er fólks í fönn.