Morgunblaðið - 11.03.1979, Page 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. MARZ 1979
Úr Breiðafjarðareyjum
Viðtal við Nikulás bónda
Jensson í Svefneyjum
og Aðalheiði konu hans
BÓNDINN í Svefneyjum á Breiðafirði, Nikulás
Jensson, og kona hans Aðalheiður Sigurðardóttir,
brugðu sér til Bangkok í Thailandi sér til
upplyftingar og voru á heimleið um Reykjavík,
þegar hlaðamaður Mbl náði tali af þeim. Nikulás,
sem er oddviti í Flateyjarhreppi, var að flýta sér
heim og hafði ærnum erindum að sinna fyrir bú
sitt og sveitarfélag í höfuðborginni, en sú
málaleitan að fá kynni af hag eyjabænda og
Breiðafjarðareyjum, varð til þess að þau hjónin
ákváðu að forna síðdegi á sunnudegi í blaðaviðtal.
Þa5 gerist ekki á hverjum degi
að bændafólk hér uppi á Islandi
láti sér detta í hug að bregða sér
til Austurlanda, hvað þá að koma
því í framkvæmd, ekki síst úti í
eyju, þar sem hverskonar erind-
rekstur er um hönd. En þau Aðal-
heiður og Nikulás létu það ekki á
sig fá, urðu sér úti um vegabréfs-
áritun fyrirfram í Kaupmanna-
höfn, gáfu hvort öðru nauðsyn-
legar sprautur gegn hitabeltis-
sjúkdómum, og undirbjuggu sím-
leiðis annað sem vantaði, allt frá
gjaldeyri til baðfatnaðar, þannig
að þau gætu gengið frá því á
einum degi í Reykjavík, og öðrum í
Kaupmannahöfn, en þaðan flugu
þau í svokallaðri Globetrotter-ferð
með Thai-flugvél til Bangkok.
— Ferðin á að vísu nokkuð
langan aðdraganda sagði Aðal-
heiður, þegar þau voru spurð hvers
vegna í ósköpunum þau hefðu valið
Thailand. Þau sögðust bæði hafa
kynnst nokkuð öðrum löndum, þar
sem þau voru bæði í siglingum á
millilandaskipum hér áður fyrr.
Nikulás fór hluta úr þremur
vetrum á flutningaskipum í
siglingar til að sjá sig um. Og
Aðalheiður sem var áður gift
sjómanni og stýrimanni, sigldi
sem messapía og kokkur á Sam-
bandsskipunum, hafði m.a. eitt
sinn margra mánaða útivist á
Hamrafellinu, sem fór þá 3 ferðir
til Miðjarðarhafslanda, inn í
Svartahaf og víðar og endaði í 6
vikna klössun í Norðurlöndum.
Auk þess sem hún dvaldi 9 mánuði
í Saskatchewan í Kanada, þegar
hún fór þangað 15 ára gömul sem
barnfóstra með íslenzkum hjón-
um.
— Síðan er langur tími liðinn,
og við höfðum um annað að hugsa
við að byggja upp okkar heimili og
búskap. Höfum satt að segja ekki
litið upp úr viðfangsefnunum. En
nú þegar við fundum aftur þörf
fyrir að hreyfa okkur, langaði
okkur ekki á tilbúna ferðamanna-
staði og baðströnd, þóttumst
þekkja það, sögðu þau. Nikulás
fékk með sér bækíinga frá ferða-
skrifstofunni Úrvali, þegar hann
var í Reykjavik og þar sáu þau
þessar ódýru Globetrotter ferðir
til Thailands, sem virtust litlu
dýrari en Floridaferð. Og þau
ákváðu að skella sér til Bangkok.
Þau flugu frá Kaupmannahöfn
og dvöldu 19 daga í Thailandi.
Ekki í ferðahópi, en öll þjónusta
vel skipulögð, þannig að hag-
kvæmastar reyndust daglegar
skoðunarferðir í heila viku. En svo
hvíldu þau sig á baðströndinni
Pattaya"i 4 daga. — Það var mjög
skemmt-ilegt, sögðu þau. Og sér-
kennilegt að koma svona beint úr
íslenzkum vetri í hitabeltislofts-
Iag. Það tók nokkra daga að
drekka í sig andrúmsloftið. En við
lentum í engum erfiðleikum.
Fólkið er svo ákaflega elskulegt,
og það kom á óvart hve það er allt
hreint og snyrtilegt, í sínum lit-
fagra fatnaði. Okkur þótti gaman
að sjá konur sitja þarna og elda
mat á götunni. Einnig var ákaf-
lega framandi fyrir okkur að fara
á bátum upp eftir ánum með
pálmatrén slútandi yfir höfði
okkar og á vatnamarkaði. I raun
var það eitt framandi að hafa í
kring um sig allt þetta austur-
landafólk og sjá aðeins einn og
einn hvítan mann. Við vorum í
heild ákaflega ánægð með ferðina,
þjónustuna sem við fengum á
hótelinu og fólkið sem við hittum.
Undir hvaða líf
á að búa börnin?
Nú eru þau Nikulás og Lillý, eins
og hún er oftast kölluð, komin
heim í veturinn á Islandi og til
síns daglega lífs við eyjabúskap.
Lilly hefur verið í Svefneyjum í 9
ár og kveðst kunna ljómandi vel
við sig. Þar sé mikið verk að vinna
og fjölbreytt störf. Lilly var ekki
alveg ókunnug eyjalífi, því hún
hafði verið í tvö ár í Flatey, þar
sem hún raunar kynntist Nikulási,
en síðan fluttist hún til Reykjavík-
ur, þar sem hún bjó með börn sín
þrjú í franska sendiráðinu og
aðstoðaði við húshaldið.
Nikulás Jensson er aftur á móti
alfarið úr Breiðafjarðareyjum,
fæddur í Sviðnum, eyju sem nú er
nytjuð >á Svefneyjum. Hann og
faðir hans keyptu Svefneyjar eftir
að íbúðarhúsið í Sviðnum brann
1956 og hefur verið óslitinn
búskapur þeirra í Svefneyjum
síðan. En fyrrnefnda eyjan
vartalin ónóg til að framfleyta
stórri fjölskyldu. Heimilið hefur
verið fjölmennt. Faðir Nikulásar
er látinn, en móðir hans er enn í
Svefneyjum. Fram að þessu einnig
önnur fullorðin kona, sem tilheyrir
heimilinu. Heimilið er líka barn-
margt, þar sem þau Nikulás og
Lilly eiga hvort um sig þrjú börn
frá fyrra hjónabandi og eitt barn
saman, og barnabarn Lillýar er
þar líka.
Börnin eiga öll heima í Svefn-
eyjum, en þurfa að sækja skóla í
burtu. Barnaskóla sækja þau í
Flatey, en stundum er skólinn líka
fiuttur í Svefneyjar, þar sem
börnin dvelja þá öll með kennara
sínum. Þar sem nú er aðeins búið
allt árið í þremur eyjum, Flatey,
Svefneyjum og Skáleyjum, eru
skólabörnin ekki nema 6—8
talsins. Þau ganga í barnaskóla í
eyjunum upp að 8. bekk, en 8 og 9.
bekk þurfa þau að sækja til
Stykkishólms eða Reykhóla. Ein
dóttirin er nú í Fjölbrautaskólan-
um í Reykjavík. — Mjög mikið
átak er að sækja menntun og það
lendir í þverstæðu segir Nikulás.
Börnin okkar hafa áhuga á að vera
heima, en þurfa að fá menntun. Og
meðan við vitum ekki hver framtíð
eyjanna verður er ekki hægt að
vita undir hvað þau þurfa að búa
sig í lífinu. Bændur eru ungir og
heima eru að koma upp tvítug
börn, sem vilja vera þar kyrr en
hafa ekki verkefni. Áhuginn á
eyjabúskap er fyrir hendi. T.d. er
byggð að koma aftur í Hvallátur.
Nikulás segir að yfirleitt virðast
þeir, sem upphaldir eru í eyjunum
að einhverju leyti, vilja gjarnan
vera þar, ef möguleikar eru á því.
Og hann sagðist mjög ánægður
með það sem fram kom, þegar rætt
var um að koma náttúruvernd á
eyjarnar, að búseta væri besta
verndunin. Því það væri áreiðan-
lega farsælast fyrir fuglalíf, seli
og náttúrufar eyjanna almennt.
Byggð og mannlíf í
Breiðafjarðareyjum
Við spurðum því Nikulás hvað
til þyrfti svo að búseta væri
möguleg í eyjunum.
— Fyrst ég af tilviljun er hér
kominn í blaðaviðtal, þá langar
mig einmitt til að ræða um heima-
byggð mína, Breiðafjarðareyjar,
og þá sér í lagi Flateyjarhrepp,
sagði Nikulás. Flestir íslendingar
munu þekkja að nokkru sögu eyj-
anna frá fornu fari og þann sess
sem byggðarlagið skipaði í
menningu þjóðarinnr áður fyrr.
En vera má að færri þekki nú til
hvað þar er að gerast eða hvers
konar lífi þar er lifað. Svo ég vil
áður en ég svara spurningunni,
reyna að skýra þetta ofurlítið.
— Með hinum öru þjóðfélags-
breytingum um og eftir síðustu
heimsstyrjöld sáu menn fram á að
til þess að eyjarnar tæmdust ekki
af fólki yrði að byggja þar upp
nýja atvinnuhætti. Sjómennska
var uppistaðan í atvinnulífinu og
lá, því beint við að fylgja þeirri
þróun, sem annars staðar var að
gerast á landinu. Reist var stórt og
nýtískulegt frystihús í Flatey og
keyptir tveir mótorbátar til
hráefnisöflunar. Því miður fór það
svo að fyrirtæki þess, sem voru í
eigu almennings á svæðinu, urðu
gjaldþrota eftir nokkurra ára
rekstur. Fólkið tapaði öllu, sem
það hafði í þau lagt, og Flateying-
ar stóðu flestir uppi atvinnulausir.
Ég tel að þetta hafi verið mikið
byggðarlegt slys, sem auðvéldlega
hefði mátt koma í veg fyrir með
örlítilli stjórn í byggðamálum af
hálfu hins opinbera. En óhætt er
að segja að skilningsleysið hafi
verið algert á þessum árum. Er
skemmst frá því að segja að fólkið
neyddist til að flýja atvinnuleysið,
skilja eftir hús sín, sem grotnuðu
niður ásamt nýbyggðu frystihúsi.
Við borð lá að Flateyjarhreppur
færi í eyði á árunum 1964—65. Þá
gerðist það, að stjórnvöld veittu
örlitla aðstoð til að koma í veg
fyrir það. Flateyjarhreppi var gert
kleift að kaupa eyjuna Flatey, því
að það var forsenda fyrir því að
hægt yrði að reisa við búskap og
jafnvel fá land undir flugbraut
fyrir byggðina. Aðgerðir þessar
leiddu til nokkurrar bjartsýni,
þannig að 4—5 fjölskyldur ákváðu
að setjast um kyrrt og hefja
búskap í eyjunum. í Flatey voru
t.d. reist tvö nýbýli, og verið að
byggía UPP a þeim á undanförnum
árum.
— Þvímiður náðu aðgerðir
þessar of skammt. Það þyrfti að
gera þeim ungu mönnum, sem
alist hafa upp í eyjunum og nú eru
að komast á starfsaldur kleift að
eignast til dæmis hlut í bát til að
byrja með, til þess fyrst og fremst
að veiða skelfisk. En stærstu
skelfiskimið Breiðafjarðar liggja
innan hreppamarka Flateyjar-
hrepps. Byggja þyrfti upp skipu-
lega og í áföngum frystihúsið í
Flatey og búa það tækjum. Ef það
væri gert, væri einnig hægt að
koma til móts við þá, er vilja
setjast að og sest hafa að í Flatey,
en skortir atvinnu. Ég er hér ekki
að tala um að koma upp atvinnu
við að framleiða lítt seljanlega
vöru, heldur afla hráefnis til
útflutnings. Og jafnframt þyrfti
a& byggja upp iðnað í smáum stíl,
svo sem t.d. niðurlagningu á grá-
sleppuhrognum. Og flytja út æðar-
dún sem fullunna vöru, t.d. í formi
teppa og fatnaðar.
Veður og sjávarföll
stjórna lífi okkar
— Ef ég skil þig rétt þá ert þú að
tala um viðbótar- og uppfyllingar-
atvinnu við eyjabúskapinn. Nú er
ég ekki viss um að fólk viti
almennt hvernig störfum ykkar
eyjabænda er háttað og hvernig
þau eru bundin árstíðum. Gætuð
þið ekki sagt okkur hvernig þetta
gengur fyrir sig hjá ykkur sjálfum.
Hvenær er mesti annatíminn?