Morgunblaðið - 11.03.1979, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. MARZ 1979
amalt
og
ott...
Ur Hestsannál
Anno 1707
Var vetur harður fyrir norðan,
en góður sunnanlands. votur,
vindsamur, svo ei voru utan
tveir snjókomudagar á þeim
vetri ölium. Hlutir miklir fyrir,
en sjógæftir víðast bágar.
A þessu sumri gekk bólan
mikla. Kom út á Eyrarbakka í
fatnaði íslenzks studiosi Gísla
Bjarnasonar, er úr bólusótt dó í
hingaðsiglingu. Þá höfðu liðið
35 ár frá þvf bóla hafði gengið
hér á landi. Var sú lítil, ei
almenn; voru margir þeir, hana
fengu ei. Sú var 15 árum síðar,
en sú almennilega gekk; þá
kölluðu menn auka- eða hlaupa-
bólu, því hún hljóp ytir marga
bæi.
í þessari plágu gerðist ærið
mannfall í öllum sveitum og
þeir burt valdir, sem helzt voru
að burðum og mannkostum,
svo konur sem karlar, hver i
sinni röð. Svo var mannfæð
mikil af sótt og dauða undir
Eyjafjöllum, að konur fóru
Ifkfarir og báru menn sína til
gralar, og þar slapp málnyta á
afrétt. Að Kálfatjörn voru
jarðaðir 34 á einum degi, en 19
að Ingjaldshóli undir Jökli. í
Borgarfjarðarsýslu milli
Botnsár og Hvítár dóu 494,
millum Hvítár og Hítarár 434.
Summa í allri sýslunni 928, þar
að auki nokkur gamalmenni,
sóttdauð. En í Snæfellssýslu
1500. Á því ári dóu 25 prestar í
Skálholtsskipti.
Málshœttir
Svo nýtur hver sem hann þiggur
Jafnan er hálfsögð saga, ef einn segir.
Samtal er sorgar læknir.
Oft fá vond mál vænar stoðir.
Skamma stund verður hönd höggi fegin.
Garður er granna sættir.
Úr þjóðsögum
Gandreið
Það var einu sinni kerling vestur á
landshorni sem hvarf úr rúminu frá bónda
sínum á hverri nýársnótt, og á nýárs-
morgun var vinnumaður þeirra alltaf
dauður í rúmi sínu. Það var orsökin að
kerling átti vinkonu austur á landshorni og
fór að finna hana og reið manninum við
gandreiðarbeizli og sprengdi hann. Þetta
lagðist í vana og fór svo að enginn vildi vera
þar vinnumaður. Um síðir fékkst einn til
þess sem þótti vera margkunnugur. Hann
var þar í góðu yfirlæti fram að nýári.
A nýársnótt vakir hann í rúmi sínu og
veit hann ekki fyrr til en kerling kemur og
leggur á hann beizli og bregður honum í
hestlíki og ríður af stað og var ekki lengi á
leiðinni þar til hún kom austur á landshorn
að bæ vinkonu sinnar. Þar batt hún hestinn
við dyrastaf og fór inn og var lengi inni. A
meðan gat hann nuddað fram af sér beizlið
og stóð við kampinn og hélt á beizlinu.
Loksins kom kelling út og þegar hún gekk
fram göngin heyrði- hann hana segja:
„Vertu nú sæl, vina mín,“ og hún gjörði ráð
fyrir að finna hana oftar, en í því hún rak
út höfuðið setti maðurinn beizlið upp á
hana og varð hún þegar að hrossi. Hann fer
' bak og af stað. Segir ekki af ferð hans fyrr
en hann kom vestur í Fljótshlíð.
Þar kemur hann að bæ og fer af baki,
vekur upp bónda og biður hann að gjöra bón
sína. „Það er svo ástatt," segir hann, „að ég
er búinn að ríða undan merinni minni svo
hún er járnalaus á öllum fótum. Verð ég að
biðja þig að hjálpa mér um blöð undir hana
því ég á langa leið fyrir hendi.“
Bóndi fer á fætur og finnur skeifur undir
merina og járna þeir hana. Segir komumað-
ur að óhætt sé að láta hafa nóg (negla ekki
tæpt í hófinn) því merin sé nógu hófstór.
Þegar þetta var búið kvaddi maðurinn
bónda og fór heim vestur. Hann sleppti
kerlingu í rúm sitt og tók af henni beizlið og
hafði það síðan.
Hann lagðist í rúm sitt og var heill, en þó
eftir sig, en bóndi vaknaði um morguninn
við það að kerling lá með háhljóðum fyrir
ofan hann og voru skeifur negldar í hendur
hennar og fætur. Varð að skera út úr öllum
þeim götum og varð kerling aldrei jafngóð
eftir, og aldrei fékk hún beizlið aftur svo
hún gat ekki fundið vinu sína framar.
Þegar Grímur Thomsen orti kvæðið Á Glæsivöllum
leitaði hann fanga í Þorsteins þætti bæjarmagns, sem er
ein af fornaldarsögum Norðurlanda. Grímur, sem lengi
var í þjónustu Danakonungs, er þó raunar að lýsa hér
kynnum sínum af utanríkisþjónustunni eins og hún
gerðist um hans daga og kannski enn. Ekki fer þó hjá
því, að við lestur kvæðisins komi mönnum ýmsir
samtímaatburðir í hug, nú þegar hvað hæst stendur í
stönginni á Alþingi og í ríkisstjórn.
A
Glœsi-
völlum
Hjá Goðmundi á Glæsivöllum
gleði er í höll,
glymja hlátra sköll,
og trúðar og leikarar
leika þar um völl,
en lítt er af setningi slegið.
Afengt er mungátið,
og mjöðurinn er forn,
mögnuð drykkjarhorn.
En óminnishegri og illra
hóta norn
undir niðri í stiklunum þruma.
A Grími enum góða
af gulli höfuð skín,
gamalt ber hann vín.
En horns yfir öldu eitur-
ormur gín,
og enginn þolir drykkinn nema jötnar.
Goðmundur kóngur
er kurteis og hýr,
yfir köldu býr.
Fránar eru sjónir, en fölur
er hans hlýr,
og feiknstafir svigna í brosi.
Á Glæsivöllum aldrei
með ýtum er fátt,
allt er kátt og dátt.
En bróðernið er flátt mjög,
og gamanið er grátt,
í góðsemi vegur þar hver annan.
Horn skella á nösum,
og hnútur fljúga um borð,
hógvær fylgja orð.
En þegar brotna hausar og
blóðið litar storð,
brosir þá Goðmundur kóngur.
Náköld er Hemra,
því Niflheimi frá
nöpur sprettur á.
En kaldara und rifjum er
konungsmönnum hjá.
Kalinn á hjarta þaðan slapp eg.
Úr Riddarasögum:
Mírmanns saga
Mírmann er jarlsson af Sax-
landi og er alinn upp í heiðn-
um sið. en vill þó eigi taka þátt
í blótum. Hann er ungur send-
ur til hirðar Hlöðvis konungs
á Frakklandi til að fullkomn-
ast í bóklegum fræðum. Þar
tekur hann kristna trú og
lætur skfrast. Foreldrar hans
kunna illa þessari nýbreytni
sonar síns. Hljótast af því
slíkir árekstrar, að Mi'rmann
vegur föður sinn, en móðir
hans byrlar honum gjörninga-
drykk, sem veldur því, að hann
verður líkþrár. Þá fer hann
suður til Sikileyjar á fund
CecjJíu konungsdóttur þar.
Hún græðir mein hans, og þau
fella hugi saman. Eftir miklar
þrautir. þar sem mjög reynir á
vaskleik Mírmanns, fá þau
loks að njótast.
Hér segir frá því er
Mírmann vegur föður sinn:
En jarl var of mjög illsku
þrunginn og þóttist vera yfir-
Þá
Ef
stiginn af orðum sveins.
varð hann reiður og mælti:
nokkur minn maður gengur
eftir þessa manns orðum, þá
skal hann láta líf og limar. En
þú, Mírmann, far í brott og kom
ekki í Saxland með þvílíku
örindi. En ef þú kemur, þá skal
eg gefa þér þann reiðskjót, er
einn hinn versti þjófur á að
hafa, og skalt þú þar á ríða“.
kir mér og fullgott að ríða heim
til Frakklands. En ef eg kem
aftur, þá skal flestum þorps-
körlum þykja fullgist, þar sem
eg kem að garði. En ef eg nái
þeim hinum fúlum goðum, er
þú faðmar, þá skal eg brjóta í
sundur hverja spík, er í þeim
er, og hafa til eldibranda".
En jarl brá eigi betur lund-
erni við þetta ;nál með þungum
fortölum en hann sprettur upp
og bregður sverðinu og höggur
til sonar síns. En það var
jafnskjótt, að Mírmann sá æði
jarls og setti hjálminn á höfuð
sér, og kom í hjálminn og skaut
niður á hálsbjörgina og beit
hana í sundur, svo að í beini
stóð sverðið, en riddarar hlupu
upp og vildu stöðva jarl, en engi
gætti sveins. En þar var þó ekki
gott að erta illt skaplyndi, því
að hann var illa beiddur, og þá
hefir Mírmann burgðið sverði
sínu, fyrr en þeir fyndu, og hjó
jarl banahögg í höndum þeim,
og þrífur Mírmann nú til
Ylfings og mælti. „Eg ætla, að
engi maður sé skyldari að bera
þig, Ylfingur, en eg, með því að
jarl skal af þér láta“.
Og nú snýst hann út til liðs
síns og stígur á bak og ríður
þegar af borg. En þeir ungir
riddarar, er mesta elsku höfðu
á honum, fylgdu honum af borg
og hörmuðu verk hans, er hann
bar eigi betra þol við bráðlyndi
föður síns. En Mírmann svarar:
„Hví þurfti hann að ráða á mig
með jafnmikilli illsku, er hann
var grimmur sjálfur, en hann
hafði þá konu fengið, er eg veit
mesta ylgi á Norðurlönd komið
hafa? Þá var honum þess von,
að hann mundi úlf undir fæða,
en ekki héra“.
En þó Mírmann mælti þessi
orð, að þau skyldi lengi uppi
vera, þá skildi hann þó glæp
En þó að Mírmann mælti
þessi orð, að þau skyldi lengi
uppi vera, þá skildi hann þó
glæp sinn og ófarnað og ríða nú
við svo búið. En ékki þarf að
telja harm þann, er í Saxlandi
var eftir þenna atburð, látinn
jarl, er þeir unnu sem sjálfum
sér, og svo þenna hinn unga
mann, er helzti þótti vænlegur
til góðs, ef ekki hefði honum
þvílík ógæfa fylgt, og þykir
nálega hver maður hálfdauður í
því landi.
Látum nú drottninguna
syrgja og hennar menn.