Morgunblaðið - 24.05.1979, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. MAÍ1979
Halldór Blöndal:
Af stofnun
S j álf stæðisflokksins
Þinxflokkur (haldsflokksins 1921. Efsta riid frá vinstri: Jón Sigurðsson. Jón Auðunn Jónsson. Sigurjón
Jónsson. Pótur Ottcsen. Jóhann l>. Jóscfsson. Ilákon Kristófcrsson. Miðröð frá vinstri: Árni Jónsson. Efigert
Pálsson. Þórarinn Jónsson. Áfiúst FlyKcnrinn. Björn Líndal. MaKnús Jónsson. Fremsta röð frá vinstri:
Jóhanncs Jóhanncsson. MaKnús Guðmundsson. Jón MaKnússon (forsætisráðherra). Jón Þorláksson (formaður
íhaidsliokksins). InKÍhjörK II. Bjarnason. Ilalldór Stcinsson. Björn Kristjánsson.
Á morKun eru 50 ár síðan Sjálf-
stæðisflokkurinn var stofnaður.
bað verða ávallt taiin með mikils-
verðustu ti'ðindum í íslenzkri
stjórnmálasögu. Ekki vegna þess að
það, sem þá gerðist, hafi orðið
óvænt eða af skyndingu, heldur
sakir hins, að þá sameinuðust í einn
flokk þau öfl, sem höfðu frjáls-
hyggjuna að leiðarljósi. Annars
vegar voru þar þingmenn íhalds-
flokksins, sem höfuðáherzlu höfðu
lagt á hinn efnahagslega þátt
stjórnmálabaráttunnar, uppbygg-
ingu atvinnulífsins og batnandi
h'fskjör á grundvelli þess. Hins
vegar var Frjálslyndi flokkurinn,
sem stóð fremstur í sjálfstæðisbar-
áttunni, enda runninn úr Sjálfstæð-
isfiokknum gamla.
Hugsjón Sjálfstaeðisflokksins var
þannig sprottin upp af sjálfstæðis-
baráttunni undir vígorðinu ísland
fyrir Islendinga og átti rætur í þeirri
trú á manngildið, sem er rauði
þráðurinn í sögu okkar og menningu.
Stofnendur Sjálfstæðisflokksins
þurftu því hvorki málalengingar né
vífiliengjur, þegar þeir mótuðu sína
fyrstu stefnuskrá, heldur settu fram
aðalatriðin, sem hafa orðið öllum
frjálshyggjumönnum leiðarljós í
hálfa öld og haldið saman fólki úr
öllum starfsstéttum í stærsta flokki
þjóðarinnar í þeirri fullvissu, að við
getum byggt okkar land upp saman
án stéttabaráttu og bræðravíga.
Þessi var í upphafi stefnuskrá Sjálf-
stæðisflokksins:
1. Að vinna að því að undirbúa
það, að Island taki að fullu öll sín
mál í sínar eigin hendur og gæði
landsins til afnota fyrir landsmenn
eina, jafnskjótt og 25 ára samnings-
tímabil sambandslaganna er á enda.
2. Að vinna í innanlandsmálum að
víðsýnni og þjóðlegri umbótastefnu
á grundvelli einstakiingsfrelsis og
atvinnufrelsis, með hagsmuni allra
stétta fyrir augum.
Aldrei hvikað
frá settu marki
Fyrir 20 árum komst Ólafur Thors
svo að orði:
„Játa ber, að Sjálfstæðisflokkur-
inn hefur oft orðið að gera afvik frá
stefnu sinni varðandi einstaklings-
frelsið og athafnafrelsið. En hann
hefur alltaf gert það í því skyni að
afstýra því sem verra var og með því
tekizt að bjarga miklum verðmæt-
um. Að því er snertir hitt aðal-
stefnumið flokksins, þ.e.a.s. sjálft
fullveldi og sjálfstæði íslendinga,
hefur Sjálfstæðisflokkurinn hins
vegar aldrei hvikað frá settu marki
um svo mikið sem hársbreidd. Með
viljaþreki og óbifanlegri festu hafði
hann alla forystu í lokaþætti frelsis-
baráttunnar. Þegar flestir aðrir
ýmist hikuðu eða snerust til and-
stöðu og þar á meðal sumir þeir, sem
nú þykjast góðir af málinu, herti
hann róðurinn. Það er söguleg og
sannanleg staðreynd, að ef Sjálf-
stæðisflokkurinn hefði nokkru sinni
hvikað frá stefnu sinni hefði endur-
reisn lýðveldisins verið frestað þar
til eftir ófriðarlok. Er þá allsendis
óvíst, hvort það gæfuspor væri enn
eða yrði nokkru sinni stigið.“
Aðdragandinn
Óflokksbundin samtök borgara
gerðu með sér kosningabandalag í
haustkosningunum 1923 og unnu
mikinn sigur, en báru hins vegar
ekki gæfu til að halda samstarfi sínu
áfram, eftir að á Alþingi kom. Upp
úr því var íhaldsflokkurinn stofnað-
ur og myndaði ríkisstjórn undir
forsæti Jóns Magnússonar, en utan
hans urðu nokkrir þingmenn, sem
höfðu staðið að kosningabandalagi
óháðra borgara, en tilheyrðu Sjálf-
stæðisflokknum gamla. Þeir stofn-
uðu síðan Frjálslynda flokkinn 1926.
Framsóknar- og Alþýðuflokkur
voru báðir stofnaðir 1916 og byggðu
tilveru sína á beitingu samvinnu- og
verkalýðshreyfingarinnar í flokks-
pólitíska þágu. Þessir flokkar unnu
mikinn kosningasigur og náðu meiri-
hluta á Alþingi 1927. Framsóknar-
flokkurinn myndaði þá ríkisstjórn
með hlutleysisstuðningi Alþýðu-
flokksins. Eftir það tókst náin sam-
vinna með þingmönnum íhalds-
flokksins og Sigurði Eggerz, eina
þingmanni Frjálslynda flokksins.
Jón Þorláksson byrjar grein sína um
sameiningu flokkanna þannig í
Morgunblaðinu 30. maí 1929:
„Ástæðan til sameiningarinnar
var fyrst og fremst sú, að þingstörf
tveggja síðustu ára höfðu leitt það
berlega í ljós, að enginn ágreiningur
var í stefnumálum íhaldsflokksins
og Frjálslynda flokksins. Aftur var á
báðum þingunum háð harðvítug
barátta um stefnumál þessara
flokka annars vegar og sósíalistanna
hins vegar. Sameining flokkanna var
eðlileg afleiðing af tveggja ára
samstarfi, framkvæmd í fullri með-
vitund þess, að stefnunni er það
meiri styrkur að fylgismenn hennar
standi sameinaðir í starfinu úti á
meðal þjóðarinnar og ekki aðeins í
atkvæðagreiðslum í þingsalnum."
Ennfremur víkur Jón að því, að
„innan Ihaldsflokksins ýtti það held-
ur á eftir sameiningunni að talsvert
háværar raddir voru farnar að
heyrast um það, að nafn flokksins
væri ekki í fullu samræmi við stefnu
hans, eins og hún hefur komið fram í
starfsemi flokksins... Á landsfund-
inum í vetur komu fram talsvert
almennar óskir um, að flokkurinn
skipti um nafn. Jafnframt kom
greinilega í ljós það álit fundar-
manna, að sameining við Frjáls-
lynda flokkinn væri æskileg og
eðlileg, þar sem enginn ágreiningur
væri um málefni milli þeirra flokka.
I fundarlokin fór fram atkvæða-
greiðsla um nafn flokksins, kom þá í
ljós að nær 5/6 fundarmanna óskuðu
nafnbreytingar. Urlausn þessa máls
hefur nú fengizt sjálfkrafa með
sameiningu flokkanna."
Jakob Möller gerir grein fyrir
afstöðu Frjálslynda flokksins til
sameiningarinnar í Vísi 2. júní 1929
og segir m.a.: „Það er alkunnugt, að
þeir (framsóknarmenn og Alþýðu-
flokksmenn) eiga sigur sinn í síðustu
kosningum eingöngu því að þakka,
að þá tókst ekki samvinna milli
frjálslyndra og íhaldsmanna, en
jafnaðarmenn og Framsóknarmenn
kepptu hvergi um þingsæti í kjör-
dæmum, sem tvísýnt var um úrslit
í.“
Sjálfstæði
þjóðarinnar
í grein sinni leggur Jakob Möller
höfuðáherzlu á framgang sjálfstæð-
ismálsins. Hann minnir á, að fyrir
stofnun Frjálslynda flokksins hafi
eingöngu gengizt gamlir sjálfstæðis-
menn, „sem báru fullkomið sjálf-
stæði landsins mest fyrir brjósti og
töldu það eiga að vera aðalhlutverk
flokksins að leiða sjálfstæðisbarátt-
una til fullnaðarlykta."
Síðan segir hann: „Nú hefur verið
stofnaður Sjálfstæðisflokkur á ný
með óbreyttri stefnu gamla Sjálf-
stæðisflokksins, þeirri, að vinna að
því að íslendingar taki öll mál sín í
sínar eigin hendur að liðnu 25 ára
samningstímabili sambandslaganna
Viðrcisnarstjórnin undir torsæti Bjarna Bcnediktssonar 1903—1970.
Frá vinstri: Ma/{nús Jónsson. InKÓlfur Jónsson. Jóhann Ilafstein. Bjarni
Bcncdiktsson. ÁsKcir ÁsKCÍrsson. íorscti íslands. forsetaritari (BirKÍr
Thorlacius). Emil Jónsson. Gylfi Þ. Gíslason ok Ekkctí G. Þorsteinsson.
Stjórnin /agv)/ mikla áherzlu á friðinn á vinnumarkaðnum ok tókst með
KÓðri samvinnu við háða aðilja hcnnar að halda honum ok síkIu þjóðinni
út úr hinum mikla holskcflum aflabrcsts ok vcrðíalls 1967—1969.
Þjóðstjórn 1939—1912. Frá vinstri: Eystcinn Jónsson. Jakoh Möller. Hermann Jónasson.
Stcfán Jóhann Stcfánsson ok Ólafur Thors. Ilarðari dcilur urðu um aðild að henni innan
Sjálfstæðisflokksins cn nokkra aðra ríkisstjórn. scm flokkurinn hefur átt aðild að. Þær
voru lcystar mcð þvi. að sinn fulltrúi hvors arms var í hcnni. Jakob andstæðinKa
stjórnaraðildar ok ólafur hinna.
Nýsköpunarstiórnin 1911—1917. Frá vinstri: Brvnjólfur Bjarnason, Emil Jónsson. Pétur
MuKnússon. ólafur Thors. Finnur Jónsson ok Áki Jakobsson. Ólafur Thors hjó á þann
hnút. scm stjórnmálin voru komin í á lýðvcldisárinu, með myndun Nýsköpunarstjórnar-
innar mcð Alþýðufloksmönnum ok kommúnistum. sýndi mikla dirfsku ok huKkvæmni.
Fimm þinKmcnn Sjálfstæðisflokksins studdu ckki þessa stjórn vegna andstöðu sinnar við
kommúnista.