Morgunblaðið - 24.05.1979, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. MAÍ 1979
21
þær sé ekki hægt aö sanna fræðilega.
Hverjar eru þær?
Einstaklings-
hyggjan
Ein frumforsendan er sú, að einstak-
lingarnir sjálfir, mennirnir af holdi og
blóði, séu íbúar mannheims, en ekki
heildir eins og stéttir og þjóðir (eða
tímabundnir meiri hlutar). Stéttir, þjóð-
ir og meiri hlutar séu hugtök, sem notuð
séu, þegar einstaklingunum sé skipt í
hópa. Þessar heildir séu breytilegar,
komnar undir stað og stund, þær séu
ekki staðreyndir í sama skilningi og
lifandi verur (þótt þær styðjist sumar
við staðreyndir eins og úrslit kosninga,
tungumál og tekjumun).
Einstaklingshyggjan er mjög áberandi
með höfundum þessarar bókar. Jóhann
Hafstein ritar: „Heildin er ekkert eigin-
legt eða raunhæft fyrirbrigði, sem getur
átt hagsmuni, sem liggja utan við eða
eiga að nærast á hagsmunum einstak-
linganna."
Birgir Kjaran ritar: „Sérhver ein-
staklingur er því verðmætasta eining
þjóðfélagsins, en ekki sérhver stétt eða
aðrar þjóðfélagsgreiningar, eins og
sumar aðrar þjóðmálastefnur vilja láta í
veðri vaka. Ríkið hefur engan tilgang í
sjálfu sér, og sízt af öllu eru þegnarnir til
vegna ríkisins. Ríkið er aðeins rammi
utan um þjóðfélagið.“
ólafur Björnsson ritar:'„Ríki, þjóð og
stétt og öll slík heildarhugtök hafa því
enga sjálfstæða tilveru óháða þeim
hugmyndum, sem menn gera sér um þau.
Hér er aðeins um að ræða hugtök, sem
skilgreina má á ýmsa vegu, og enginn
algildur mælikvarði er til á það, hvort
ein skilgreiningin sé annarri réttari.
Hinn áþreifanlegi raunveruleiki í þjóð-
félaginu er hins vegar einstaklingarnir,
óskir þeirra, þarfir, skoðanir og þekk-
ing.“
Frelsi innan
takmarka laganna
Önnur frumforsendan er sú, að frelsið
sé fremur skilyrði fyrir þroska einstak-
lingsins en valdið — vald eins manns yfir
öðrum. Einstaklingurinn geti aðeins
þroskazt af sjálfum sér, þroskann sé ekki
hægt að skipuleggja. En einstaklingarnir
rekist á, frelsi eins manns takmarkist af
sama frelsi annars, réttur einstakling-
anna sé jafn, og ríkið sé nauðsynlegt til
þess að tryggja þetta jafnrétti, leysa
árekstra. Sjálfstæðismenn hafa ekki
kosið takmarkað frelsi (sem verður frelsi
hins sterka til þess að níðast á hinum
veika), heldur frelsi takmarkað af lögum
og siðum.
ólafur Björnsson ritar: „Tvenns kon-
ar aðferðir koma til greina til þess að
leysa þessa árekstra. Önnur er sú að
setja almennar leikreglur, er mönnum er
gert að fara eftir í efnahagslegum
skiptum. Eignarrétturinn og vernd hans
eru dæmi um það, sömuleiðis samninga-
réttur, umferðarreglur o.sv.frv. Hin regl-
an er sú að láta stjórnarvöldin gefa í
einstökum atriðum fyrirskipanir um það,
hvernig mönnum beri að hegða sér í
þessum efnum. Borgaralegir flokkar að-
hyllast fyrri leiðina, sósíalistar hina
síðari." Og Jóhann Hafstein og Benjamín
Eiríksson vitna báðir í greinum sínum til
Sturlungaaldar, þegar traust ríkisvald
vantaði til þess að vernda einstakling-
ana.
Takmörknn
valdsins
Enn önnur frumforsendan er sú, að
valdið sé hættulegt, þótt það sé nauð-
synlegt. Það á að mati Sjálfstæðismanna
að vera traust, en takmarkað.
Jóhann Hafstein ritar: „Ættu menn
að sjá, að eftir því sem þjóðfélagstaug-
arnar eru komnar á færri hendur í
valdakerfi sósíalismans, verður hið
eiginlega lýðræði óraunhæfara og
st.vttra að því marki að höggva í einu
vetfangi á taugarnar, sem liggja út til
fólksins, og grípa til yfirdrottnunar og
einræðis."
Gunnar Gunnarsson ritar: „Vald er í
mannheiminum sams konar fyrirbæri og
eldurinn: ómetanleg blessun og bráð-
nauðsynlegt til viðhalds friði og velfarn-
aði, en má engu sinni lenda óskorað í
Að undanförnu hafa hvorki meira né
minna en fimm bækur verið gefnar út,
sem varöa Sjálfstæöisflokkinn.
hendur neins eins manns og því síður
flokks samvizkuliðugra samsærismanna.
Eitthvert mesta vandamál allra tíma er
einmitt tilhneiging valdsins til sam-
dráttar."
Samvinna
stéttanna
Enn önnur frumforsendan er sú, að
allir borgarar ríkisins hafi hag af því,
sem einn hafi hag af, afli hann þess að
réttum leikreglum, að hagsmunir ein-
staklinganna séu hagsmunir heildarinn-
ar, að þá árekstra, sem marxsinnar kalla
„mótsagnir" lýðræðisskipulagsins, megi
og beri að le.vsa friðsamlega — án þess
að fella skipulagið. Mennirnir greinist í
hagsmunahópa, og hagsmunir þeirra
rekist á, en þeir hafi allir — bæði
vinnuveitendur og launþegar — hag af
friðsamlegri lausn árekstranna og frelsi
einstaklinganna til auðsköpunar, til nýt-
ingar hugvits síns og verkvits. Almenn
lífskjör batni fremur með sköpun auðs
en skiptingu hans.
Jón Þorláksson ritar: „Bæði hér -é
landi og annars staðar hefir kaupdeilum
fylgt of mikil óvild og jafnvel hatur milli
stétta, enda blásið óspart að þeim eldi af
§umum þeim mönnum, sem vilja reyna
að nota æstar tilfinningar fjölmennrar
stéttar til hagsmuna fyrir sig sjálfa.“
Jóhann Ilafstein ritar: „Sjálfstæðis-
stefnan lítur á þjóðfélagið sem samsafn
sjálfstæðra einstaklinga. En þetta sam-
Ólafur Thors var formaður Sjálf-
stæðisflokksins 1934—1961 og
fimm sinnum forsætisráöherra
íslands, síðast í Viðreisnarstjórn-
inni. Einkunnarorð bókarinnar
SJÁLFSTÆÐISSTEFNUNNAR eru
sótt til hans: „Rödd skyldunnar
kallar pví hvellum rómi til unga
Sjálfstæöisfólksins í landinu, til
allrar æsku landsins, aö skipa sér
til verndar og varðveizlu hinna
dýrmætustu Þjóðlegu verömæta,
sögu okkar og tungu, bókmennta,
trúarlífs, siðmenningar, frelsis-
Þrár og Þjóöernis, til Þess með
Þeim hætti aö festa Þau tengsl
milli fortíöar og framtíöar, sem
ævinlega eru skilyröi fyrir heil-
brigöri Þróun Þjóölífsins."
safn verður að vera ein órofa, lífræn
heild, til þess' að geta haldið áfram að
vera þjóðfélag. Rísi hver höndin á móti
annarri, þá rofna félagsböndin, þjóðfé-
lagið sundrast. Eins fer, ef stéttir
þegnanna rísa öndverðar hver gegn
annarri, þá hrynur þjóðfélagið til
grunna. En hagur einnar stéttar er
hagur heildarinnar og hrun einnar stétt-
ar skaði eða ef til vill hrun heildarinnar
eftir atvikum. í fullri vissu um gildi
þessa eðlilega lögmájs hefir sjálfstæð-
isstefnan tekið upp kjörorðið: Stétt með
stétt.“
Geir Ilallgrímsson ritar: „Það er eitt-
af sérkennum sjálfstæðisstefnunnar, að
hún hefur hagsmuni allra stétta fyrir
augum. Sjálfstæðisflokkurinn er því
mótsnúinn tilraunum sumra annarra
stjórnmálaflokka til áð efna til óvildar
og togstreitu milli hinna ýmsu starfs-
stétta þjóðfélagsins og afhneitar kenn-
ingum um óumflýjanlega stéttarbaráttu.
Grundvöllur sjálfstæðisstefnunnar er sá,
að vegna þess hve hagsmunir þjóðfé-
lagsstéttanna er í raun og veru samofnir,
hljóti þær að Tokum að eiga allar
samleið."
Friðsamleg
þróun
Enn önnur frumforsendan er sú, að
friðsamleg þróun sé miklu farsællegri en
bylting, að menn eigi ekki að kasta því,
sem hafi reynzt vel, heldur ávaxta þann
arf, sem fyrri kynslóðir hafi látið eftir
sig, að þeir eigi ekki að slíta þann
þéttriðna vef siða og laga, sem reynslan
hafi ofið, heldur bæta hann. Mennirnir
eigi að rækta mannlífið, svo að það vaxi
og dafni, en ekki skipuleggja það. Því er
það, að sjálfstæðisstefnan er umbóta-
stefna, en ekki byltingarstefna, að Sjálf-
stæðismenn eru fremur íhaldssamir en
róttækir, að þeir st.vðja kristna trú og
kirkju, en á kenningu hennar, manngild-
ishugsjóninni, hvílir lýðræðisskipulagið.
Jóhann Ilaístcin ritar: „Varðveizla
hinna þjóðlegu verðmæta, ræktarsemi
við tungu, sögu og þjóðlega menningu
hlýtur að vera eitt þeirra æðsta mark.
Þeir skilja, að í hinni þjóðlegu menningu,
í hinu sérstæða þjóðerni og þjóðlífi, felst
lykillinn að sjálfstæðum tilverurétti
hinnar ör^máu þjóðar."
Gunnar Gunnarsson ritar: „Það verð-
ur að sjást og vitnast, svo að ekki verði
um villzt, að þraít f.vrir aldaforn og æ ný
víxlspor og blóðug misgrip, er vestræn
menning enginn aukvisi. En á því sviði
erum vér Islendingar, gæfu vorrar vegna
og gamals menningar- og mannúðararfs,
abyrgari flestum þjóðum." Gunnar Thor-
oddsen leggur einnig mikla áherzlu á
þjóðrækni, verndun tungu og lestur
þjóðlegra bókmennta.
Fræðileg ályktun
Sjálfetæðismanna
Af öllum þesum einföldu frumforsend-
um draga Sjalfstæðismenn þá ályktun,
að lýðræðislcgt markaðsskipulag
(demókratískur kapítalismi) sé æskileg-
asta stjórnskipulagið. Þessi ályktun
þeirra er fræðileg, en ekki siðferðileg.
Lýðræðislegt markaðsskipulag er rök-
rétt, ef menn trúa þessum frumforsend-
um. Stundum er sagt, að menn greini á
um siðferðileg verðmæti í stjórnmálum
og að þeir geti varla rökstutt verðmæta-
val sitt fræðilega, „sannað" það. Það er
að vísu rétt, en draga má réttar eða
rangar fræðilegar ályktanir af siðferði-
legum forsendum, og ágreiningurinn er
oftar um þessar Iyktanir en forsendurn-
ar, því að flestir velja sömu verömætin.
Agreiningur er með öðrum orðum oftar
til marks um vanþekkingu einhvers en
sérstakt vcrðma'taval hans. Og sannleik-
urinn er sá, að flestir Islendingar trúa
þessum frumforsendum Sjálfstæðis-
manna, hvort sem þeir eru Sjálfstæðis-
menn eða ekki. En ég ætla að bæta
nokkrum orðum við um hina rökréttu
alyktun af þeim.
Hagvald
almennings
Sá, sem tekur einstaklinginn fram yfir
heildina og frelsið fram yfir valdið,
hlýtur að draga sömu ályktun og Ólafur
Björnsson, sem ritar: „Hlutverk stofnana
í þjóðfélaginu, sem eru ekki annað en

hugtök, verður eðlilega það eitt að efla
velferð einstaklinganna, en ekki öfugt, að
einstaklingarnir séu til fyrir heildina. En
velferð einstaklinganna í efnahagsmál-
um sem í öðrum málum verður þannig
bezt efld, að það séu óskir þeirra og
þarfir, sem skera úr um skipan þeirra
mála. Hinn frjálsi markaður og starf-
semi hans er það tæki, sem bezt tryggir
þetta. Þá verða það óskir og þarfir
neytendanna eins og þær koma fram á
markaðinum, sem framleiðslunni
stjórna." Ekki er rökrétt að berjast fyrir
miðstjórnarkerfi nema vera þeirrar
skoðunar, að ekki beri að mjða við óskir
neytendanna og þarfir, heldur við þær
óskir og þarfir, sem þeir eigi að hafa að
mati einhverra valdsmanna, en flesta
baráttumennina fyrir miðstjórnarkerf-
inu vantar kjark til þess að segja það
berum orðum. En sá, sent kýs að dreifa
valdinu, takmarka það, hlýtur að draga
sömu ályktun og Geir Hallgrímsson, sem
ritar: „Lýðræðisskipulagið er nátengt
hinu frjálsa hagkerfi með þeirri dreif-
ingu efnahagsvaldsins, sem leiðir af
einkaeignarréttinum, en fær hins vegar
ekki samrýmzt hinu sósíalíska skipu-
lagi í efnahagsmálum. I séreignarskipu-
laginu er yfirráðum yfir framleiðslut-
ækjunum dreift á hendur margra, svo að
hvorki einn aðili né fáeinir geta fengið of
mikið vald yfir efnahagslegri afkomu
einstaklinganna."
Velmegun án
byltingar
Sá, sem telur hagvöxt að öllu jöfnu
æskilegan, þótt einn hagnist meira en
annar, hlýtur að draga sömu ályktun og
Benjamin Eiríksson, sem ritar „„Auð-
valdsþjóðfélagið“ er hið eina skipulag
menningarþjóða, sem samfara er frelsi
og mannréttindum og vaxandi velmegun.
Það er skiþulag, sem byggist á atvinnu-
frelsi og er hið eina þjóðskipulag, sem
gert hefur þjóðirnar ríkar, hvað sem
annars má um það segja. Að því er lýtur
að efnahagslegum framförum sósíalism-
ans, þá hefur hann enn ekki sýnt neitt, er
þoli samanburð við „auðvaldsskipulag-
ið“.“ Og sá, sem tekur friðsamlega þróun
fram yfir byltingu, hlýtur að draga sömu
ályktun og Jónas Haralz, sem ritar:
„Þjóðfélag frjálshyggjunnar hefur einnig
þann mikla kost til að bera, að það er
sveigjanlegt og breytilegt og það á þar af
leiðandi tiltölulega auðvelt með að taka
tillit til nýrra markmiða og nýrra
sjónarmiða og samræma þau þeim
grundvallaratriðum, sem það byggist á.“
Frjálshyggjan og
sjálfetæðisstefnan
Er einhver munur á frjálshyggjunni og
sjálfstæðisstefnunni? Sjálfstæðisstefnan
er að mínu mati frjálshyggja í skilningi
Ólafs Björnssonar í bók hans, Frjáls-
hyggju og alræðishyggju. Greinar bók-
arinnar Sjáifstæðisstefnunnar bera það
með sér, að Sjálfstæðisflokkurinn fylgir
frjálshyggju — að minnsta kosti í orði.
Munurinn á frjálshyggjunni og sjálf-
stæðisstefnunni er einkum sá, að frjáls-
hyggjan getur orðið sameign allra
stjórnmálaflokka á íslandi (eins og hún
er að nokkru marki í Bandaríkjunum og
Vestur-Þýzkalandi), þótt hún sé enn
séreign Sjálfstæðisflokksins. Ég held, að
vanþekkingin ráði rnestu um það, að
margir Islendingar fylgja ekki frjáls-
hyggju, þótt þeir trúi sömu siðferðilegu
frumforsendum og Sjálfstæðismenn. All-
ar bækurnar nýútgefnu sem nefndar
voru í byrjun þessarar greinar, draga
vonandi eitthvað úr þeirri vanþekkingu,
og frjálshyggjumenn geta leyft sér að
vona, að stefna þeirra fái fylgi mikils
meiri hluta landsmanna í framtíðinni.
Framtíðin er frjálshyggjunnar, ef hún er
einhverrar stjórnmálastefnu.
Enn eiga þau orð hins framkvæmda-
sama foringja Sjálfstæðisflokksins frá
1934 til 1961, Óiafs Thors, við, sem valin
voru sem einkunnarorð Sjálfstanlisstcfn-
unnar: „Rödd skyldunnar kallar því
hvellum rómi til unga Sjálfstæðisfólks-
ins í landinu, til allrar æsku landsins, að
skipa sér til verndar og varðveizlu hinna
dýrmætustu þjóðlegu verðmæta, sögu
okkar og tungu, bókmennta, trúarlífs,
siðmenningar, frelsisþrár og þjóðernis,
til þess með þeim hætti að festa þau
tengsl milli fortíðar og framtíðar, sem
ævinlega eru skilyrði fyrir heilbrigðri
þróun þjóðlífsins.’