Morgunblaðið - 24.05.1979, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. MAÍ1979
Hannes Hólmsteirm Gissurarson:
Sjálfstæðisflokkurinn er fimmtíu ára 25. maí
1979. Ileimdallur, samtök ungra Sjálfstæðismanna í
Reykjavík, gaf af því tilefni fyrir skömmu út bókina
SJÁLFSTÆÐISSTEFNUNA - RÆÐUR OG
RITGERÐIR 1929-1979, eftir Jón Þorláksson
forsætisráðherra, Jóhann Hafstein forsætisráðherra,
dr. Bjarna Benediktsson forsætisráðherra, Gunnar
Gunnarsson skáld, Birgi Kjaran hagfræðing, Ólaf
Björnsson prófessor, dr. Benjamín Eiríksson
hajífræðinK. Geir IlallKrímsson, formann .
Sjálfstæðisflokksins, Jónas II. Haralz hagfræðing, og dr.
Gunnar Thoroddsen, formann þingflokks
Sjálfstæðismanna. Hannes Hólmsteinn
Gissurarson sagnfræðingur sá um útgáfuna og samdi
eftirmála, en hann er að rita bók um Sjálfstæðisflokkinn
í þessi fimmtíu ár. Morgunblaðið bað Hannes
Hólmstein að rita eftirfarandi grein um stefnu
flokksins.
við Islendinííum að fengnu sjálfstæði —
að tryjínja þetta sjálfstæði með sam-
vinnu við aðrar þjóðir, að velja um þær
þjóðir, sem hafa ætti samvinnu við,
vestrænar eða austrænar. Gunnar Gunn-
arsson reit 1954 um þetta val, taldi það
um menningu vestrænna þjóða og kenn-
in(íu austrænna valdsmanna, Leníns o(?
Stalíns. Birgir Kjaran reit 1958 um
muninn, sem væri á stefnu Sjálfstæðis-
manna, sem teldu stjórnmálin einungis
eina greinina á meiði mannlífsins, ojj
stefnu annarra, einkum marxsinna, sem
teldu stjórnmálin teytíja si(? í allar áttir,
villtust á stjórnmálum o(í trúmálum.
Ólafur Björnsson reit 1959 um verð-
bólgu 0(í ofsköttun, tvær fylgjur ríkis-
afskiptanna, og það skipula(j atvinnu-
málanna, sem væri samkvæmt réttlætis-
hu(;mynd frjálslyndra manna. Dr. Benja-
mín Eiríksson reit 1964 um það skilyrði,
sem væri fyrir takmörkun ríkisvaldsins,
sæmilefjt jafnvægi í samlífi borKaranna,
einkum dreifin(j hagvaldsins, og benti á,
að íslendingum hefði varla tekizt að
treysta og takmarka ríkisvaldið. Geir
Hallgrímsson reit 1965 um muninn á
einkarekstri og ríkisrekstri. Hann lagði
áherzlu á það, að ríkið yrði eins að
try«í(ja afkomuöryggi borgaranna og
frelsi þeirra, var stuðningsmaður hins
„félagslega markaðsbúskapar“, sem
Birgir Kjaran nefndi svo. Hann tók
undir þá röksemd Jóns Þorlákssonar
fyrir samkeppnisskipulaginu, að það
virkjaði hagnarhvöt einstaklinganna, en
bætti við hinni, að það samhæfði fram-
leiðslu o(í neyzlu. Jónas H. Haralz reit
1973 um muninn á markaðskerfinu
(kapítalismanum) og miðstjórnarkerfinu
(sósíalismanum) og kallaði á reynsluna
til vitnisburðar, en um það er varla
ágreiningur lengur, að tilraunin, sem
gerð var til þess að reisa 0(j reka
miðstjórnarkerfi í austri mistókst, ef
ætlunin var að skipuleggja hamingjuna.
Og dr. Gunnar Thoroddsen reit 1979 um
það hlutverk, sem Sjálfstæðisflokkurinn
hefði gegnt í.sijórnmálum íslendinga, og
um þá líftaug þeirra frá þjóðveldisöld,
Sjálfstæðisflokkurinn er langstærsti
íslenzki stjórnmálaflokkurinn og því
eðlilegt, að þeir Islendingar, sem hafa
áhuga á stjórnmálum, hafi áhuga á
honum, gerð hans og stefnu, eins og
nýleg ritdeila í Morgunblaðinu um stefnu
hans er til marks um. Og síðasta arið
hafa hvorki meira né minna en fimm
bækur verið gefnar út, sem koma Sjálf-
stæðisflokknum mjög við: Frjálshygtíja
UK alra'ðishyKgja eftir Ólaf Björnsson
hagfræðiprófessor, þar sem þessi fyrr-
verandi þingmaður Sjálfstæðisflokksins
lýsir stjórnmálabaráttunni frá fræðilegu
sjónarmiði, Sjálfstæðissteínan eftir 10
áhrifamenn í þjóðlífini) síðustu fimmtíu
árin, þar sem þeir koma orðum að
sjálfstæðisstefnunni, Uppreisn frjáls-
hygxjunnar eftir 15 unga Sjálfstæðis-
menn, þar sem þeir (íagnrýna flokkinn,
lýsa stjórnmálaviðhorfinu á íslandi og
benda á nýjar leiðir að því marki góðra
lifskjara og almennra mannréttinda,
sem flestir íslendingar eru sammála um,
Sjálfstæðisflokkurinn — klassíska
tímahilið 1929—1944 eftir dr. Svan
Kristjánsson lektor og Uppruni Sjálf-
stæðisflokksins eftir Halltírim Guðm-
undsson B.A., báðar gagnletíar bækur,
sem ég rita bráðlega um í Morgunblaðið.
En ég rita í þessari grein um sjálfstæð-
isstefnuna, um þær siðferðilegu forsend-
ur o(i fræðilegu al.vktanir Sjálfstæðis-
manna, sem komið er orðum að í
Sjálfstæðisstefnunni.
Efni greinanna
Hvert er efni greinanna? Jón Þorláks-
son reit 1929 um þau skilyrði, sem væru
fyrir vexti atvinnulífsins, því að hann
óttaðist, að ríkisafskipti Framsóknar-
manna og jafnaðarmanna, sem náðu
völdunum 1927, drægju úr hinum mikla
vexti þess, sem hafði orðið frá 1904.
Jóhann Hafstein reit 1941 um muninn,
sem væri á einstaklintísh.vggju Sjálf-
stæðismanna og hóphyggju Framsókn-
armanna, jafnaðarmanna, kommúnista,
fasista og nazista. Dr. Bjarni Benedikts-
son reit 1949 um þann vanda, sem blasti
Geir Hallgrímsson var kjörinn varafor-
maöur Sjálfstædisflokksins 1971 og
formaður hans 1973.
Jón Þorlál .i jon var formaöur Sjálf-
stæöisflokksins 1929—1934, pegar
hann gaf ekki kost á sér til endurkjörs
vegna I lilsubrests.
Þrír leiötogar Sjálfstæöisflokksins á landsfundi 1965: Bjarni Benediktsson var
varaformaöur flokksins 1948—1961, þegar hann var kjörinn formaöur, sem hann var
til láts síns 1970. Gunnar Thoroddsen var varaformaður flokksins 1961—1965, Þegar
hann gaf ekki kost á sér til endurkjörs. Hann var aftur kjörinn varaformaður 1974.
Jóhann Hafstein var varaformaöur flokksins 1965—1970 og formaður 1970—1973,
Þegar hann gaf ekki kost á sér til endurkjörs vegna heilsubrests.
sem ofin er úr tveimur þráðum, frjáls-
lyndi og hjálpfýsi.
Skuggsjá manns
og tnna
Greinarnar tíu eru hver með sínum
hætti, þær bera með sér áhugamál þeirra
einstaklinga, sem sömdu þær, og þau
mál, sem um var deilt, þegar þær voru
samdar. Hver grein bókarinnar er því
skuggsjá manns og tíma. Þær má flokka
í hugmyndafræðilegar greinar og fræði-
legar. Jóhann, Birgir, Ólafur, Geir og
Gunnar Thoroddsen koma orðum að
sjálfstæðisstefnunni „innan frá“, þeir
réttlæta stefnuna, finna rök fyrir henni.
Réttlæting þeirra er hugmyndafræði,
kerfisbinding stjórnmálahugmynda. En
Jón, Bjarni, Gunnar Gunnarsson, Benja-
mín og Jónas koma orðum að sjálfstæð-
isstefnunni „utan frá“, þeir ræða nokkur
ágreiningsefni stjórnmálanna án þess að
leyna því, hvaða stefnu þeir fylgi, en
röksemdir þeirra eru ekki bundnar
Sjálfstæðisflokknum.
Höfundana má flokka eftir sérþekk-
ingu þeirra. Jón var verkfræðingur,
Gunnar Gunnarsson skáld, Birgir hag-
fræðingur og Ólafur, Jónas og Benjamín
eru hagfræðingar, Bjarni var lögfræð-
ingur og Jóhann, Geir og Gunnar
Thoroddsen eru lögfræðingar. Höfund-
ana má einnig flokka í frjálslynda menn
og íhaldssama (og kanna, hvort einhver
tengsl eru á milli flokkana). Ég bendi á
það í eftirmála Sjálfsta'ðisstefnunnar.
að frjálshyggja Sjálfstæðismanna sé sátt
íhaldssemi og frjálslyndi, þróuð úr kons-
ervatisma og líberalisma nítjándu aldar-
innar. Og stundum hefur gætt „spennu"
eða þversagna þessara skoðana, þótt þær
þversagnir megi allar leysa. Sumir höf-
undar bókarinnar — Jóhann, Bjarni,
Gunnar Gunnarsson, Birgir, Benjamín
og Gunnar Thoroddsen — eru íhaldssam
ir. Þeir leggja áherslu á einstaklings-
frelsið og miða við markaðinn. (Þessi
notkun orðanna „íhaldssamur" og
„frjálslyndur" er eðlileg í íslenzku máli,
en merking þeirra hefur snúizt við með
sumum vegna óvandvirkni í orðavali).
Höfundar bókarinnar eru þó sjálf-
stæðir menn. Þá er ekki hægt að læsa
niður í hólfum fræðilegra hugtaka.
Sjálfstæðisstefnan sameinar þá. Síðasta
grein bókarinnar er eftir Gunnar Thor-
oddsen, og athyglisvert er, að hann lýkur
henni á tilvitnun til yfirlýsingarinnar,
þegar Sjálfstæðisflokkurinn var stofnað-
ur 25. maí 1929, um „víðsýna og þjóðlega
umbótastefnu" flokksins „á grundvelli
einstaklingsfrelsis og atvinnufrelsis með
hagsmuni allra stétta fyrir augum“.
Þessi orð halda enn gildi sínu. Aðrir
flokkar hafa horfið frá þeirri stefnu, sem
þeir voru stofnaðir um, Kommúnista-
flokkurinn (sem breyttist í
Alþýðubandalagið í áföngum 1938—
1968) frá byltingarstefnu Leníns,
Alþýðuflokkurinn frá þjóðnýtingar-
stefnu og Framsóknarflokkurinn frá
kröfu sinni um mikla mismunun borgar-
anna eftir búsetu (þó að sá flokkur fylgi
enn hentistefnu). Hver er skýringin á
því, að sjálfstæðisstefnunni er enn fylgt,
að frá henni hefur ekki verið horfið?
Hún er sú, að sjálfstæðisstefnan er ekki
trú á þær kreddur, sem reynslan hrekur
(en kenningu Marx má taka til dæmis
um kreddu, sem tíminn hleypur frá).
Sjálfstæðismenn trúa nokkrum frum-
forsendum, sem heilbrigð skynsemi og
almenn reynsla renna stoðum undir, þótt