Morgunblaðið - 30.11.1979, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. NÓVEMBER 1979
Heilagur Narúkamí.
Að klappa með
annarri hendi
Kirsiblóm á Norðurfjalli, Litla
sviðið. Þjóðleikhúsinu.
KABUKI.
Hið hefðbundna japanska
leikhús greinist í 3. geira; No,
ningyoshiba (brúðuleikhús) og
kabuki. Hinir fyrstu þekktu
textar No eru frá um 1600, en þá
er kabuki einmitt talið fæðast.
Mál þessara No-texta er hins
vegar tungutak hirðarinnar frá
14. öld og því líklegt að No sé
þegar fastmótað listform á þeim
tíma. No leitaði sér víða fanga,
meðal annars í búddisk helgirit,
í trúariega hofdansa, í kínversk-
ar og japanskar helgisögur og
ljóð.
Venjulega samanstendur No-
sýning af fimm þáttum, sem
rofnir eru af gamansömum inn-
skotum, kyogen, þar sem misk-
unnarlaust gert grín að ýmsu í
þjóðfélaginu. I kyogen eru leik-
ararnir oftast í venjulegum bún-
ingum og grímulausir. I öðrum
hlutum No er aðalleikarinn
gjarnan með grímu og búningar
eru þar fjarska skrautlegir. No-
sýningar eru mjög langar,
standa í allt að 7 tíma. Byrja þá
9—10 að morgni eða rétt eftir
hádegi. Þessi lengd No og sú
staðreynd að No hefur frá upp-
hafi verið list efri stétta, gerir
hana ekki vinsæla meðal al-
mennings gagnstætt kabuki.
Algeng kabuki-sýning er flétt-
uð saman úr einstökum þáttum
sem eru teknir úr ýmsum leikrit-
um. Þessir þættir bera hver
ákveðið nafn og njóta nokkurs
sjálfstæðis innan sýningarinnar.
Þessa þætti mætti greina í 3
hópa eftir efni. I fyrsta lagi
sögur, jidaimono, þá sevamono,
melódrömu um einstaklingá,
gjarnan tengt heimilislífi, og að
lokum dansar, shosagoto. Dæmi-
gerð kabuki-sýning hæfist á
jidaimono, síðan kæmi dans og í
seinna helmingi kæmi seva-
mono, fylgt eftir af dansi, en
dansinn, sem er hluti af hreyf-
ingarmynstri sýningarinnar, á
mikinn þátt í tjáningu atburða-
rásarinnar. Hið fastmótaða
hreyfingarmynstur kabuki er
kapituli útaf fyrir sig. Því er
meðal annars ætlað að ná vissri
„verfremdung", áhorfandanum
er ekki ætlað að gleyma sér í
leikhúsinu. Það er kannski engin
tilviljun, að Brecht hreifst af No.
Kabuki-sviðið er vítt og fremur
lágt. Frá aðalsviðinu liggur hinn
svokallaði blómastígur, hana-
michi, í höfuðhæð gegnum raðir
áhorfenda. Leikaranum er ætlað
að koma og fara eftir þessum
stíg. Tjaldið rúllast til hliðar en
hífist ekki upp. í leiktjöldum og
sviðsbúnaði er oft mikið við haft
á japanska vísu. Sem þýðir að
Lelkllst
eftir ÓLAF M.
JÓHANNESSON
allt er skorið við nögl af
smekkvísi. Búningar í kabuki
eru misjafnir eftir þáttum. Sé
efnið sögulegt, þá er silkið ríku-
lega flúrað, sé hins vegar fjallað
um daglegt líf, er allt hvers-
dagslegra. Leikarar í kabuki sem
oftast eru karlmenn, bera ekki
grímur nema þættir séu teknir
beint úr No.
Tónlist er stór þáttur í kabuki.
Hún er leikin af litlum hópi
tónlistarmanna sem sitja bak
við eins konar gerði til vinstri á
sviðinu. Ef kabuki-þáttur er tek-
inn úr brúðuleikhúsinu þá er
þulur og hljómlistarmaður sem
leikur á samsien, japanskan
gítar, tii hægri á sviðinu. Sé
þátturinn tekinn úr No er einnig
röð samsienleikara sitjandi á
sviðinu og fyrir framan sérstak-
ir No-leikarar, og fleira mætti
telja upp varðandi kabuki-sýn-
ingar, en hér verður að láta
staðar numið og vinda sér í þá
íslensku.
HIÐ ÍSLENSKA KABUKI
Víðsýnn maður Sveinn Ein-
arsson Þjóðleikhússtjóri að gefa
Hauki Gunnarssyni tækifæri til
að setja upp kabuki hér á
norðurhjara, og veita þar með
sérstæðri leikhúsmenntun
Hauks rúm. Haukur bregst ekki
trausti Sveins. Uppfærslan á
„Kirsiblóm á Norðurfjalli" er
einstaklega vönduð og misfellu-
laus. Að vísu hefur undirritaður
ekki átt þess kost að sjá kabuki
fært upp af Japönum og því ekki
fær um að dæma um alla þætti
sýningarinnar. Til dæmis var
mér ekki ljóst hve vel leikararn-
ir náðu hreyfingarmynstrinu, en
þau Jón Gunnarsson, Sigurður
Sigurjónsson, Anna Kristín,
Árni Ibsen og Þórhallur Sigurðs-
son höfðu með látbragði töluverð
áhrif á mig á sunnudagskvöldið.
Ef eitthvað sammannlegt felst í
kabuki-hreyfimynstrinu þá hafa
þau komið því til skila. Sérstak-
lega átti þetta við um hina
kómísku hlið þáttanna. Bæði
„Heilagur Narúkamí" og „Hug-
leiðsla" eru bráðfyndnir. í „Heil-
ögum Narúkamí" er þó ekki
eingöngu iéttleiki. Þar er fjallað
á svo beinskeyttan, klúran hátt
um þau skil holds og anda sem
dregin eru af trúarbrögðunum,
að minnir helst á Pasolini.
„Hugleiðsla" er hins vegar létt-
meltur hjónabandsbrandari.
Ekki bregst Haukur heldur hvað
varðar sviðsbúnað, förðun og
búninga. Þar er allt unnið með
mestu prýði. Og svipar til mynda
af japönskum sýningum nema
helst sviðsmynd sem er útfærð
af Svein Lund-Roland og Birgi
Engilberts. Hárkollu- og förðun-
armeistari er Margrét Matthías-
dóttir.
Haukur hefir valið Egil Ól-
afsson, Áskel Másson og Þórð
Árnason til að fremja tónlist við
verkið, er það vel. Hrá rödd
Egils nær að tjá þann japansk-
íslenzka seið sem þarna er fram-
inn. Og enn magnar þýðing
Helga Hálfdanarsonar galdur-
inn. Hún er hæfilega safamikil
og laus við þá köldu fágun sem
stundum geislar af þýðingum
Helga. Hún sannar enn einu
sinni gildi textans í leikriti.
Slíkur orðagaldur sem Helga
verður ekki magnaður til lífs í
grautarpotti þar sem meðal-
menn hræra hver með jafn
stuttri sleif. Slíkur galdur verð-
ur aðeins til í sálarkirnu snill-
ingsins þar sem engum efna-
fræðiformúlum verður við kom-
ið. Við Islendingar ættum að
gefa meiri gaum að slíkum
töframönnum. Mönnum sem
reisa okkur ósýnilegar brýr að
fara yfir til fjarlægra hugar-
heima. Þótt lítið beri á slíkum
mannvirkjum og þau séu reist í
kyrrþey, þá verður enginn samur
maður sem yfir þau gengur. Sá
hefur eignast þau kirsiblóm sem
ekki missa ilm sinn og lit á
markaðstorgi heimsins.
Bjarga þú
trú minni
Heiðrekur Guðmundsson:
Skildagar.
Helgafell, Reykjavík 1979.
Heiðrekur Guðmundsson er nú
orðinn maður sextugur, ef ég man
rétt. Hann hefur alltaf háð all-
stranga lífsbaráttu, raunar með
hjálp ágætrar konu, en samt er
frá honum komin ljóðabók, sem er
sú sjötta í röðinni. Hann hefur
með litlum afvikum ávallt notað
hið arfgenga skáldskaparform,
stuðla, höfuðstafi og endarím. I
ljóðum sínum hefur hann jafnan
verið leitandi og stundum nokkuð
hvatlegur og kaldrænn. En undir
niðri hefur hann verið hlýr og
maður mikilla tilfinninga, og þyk-
ir mér hér hæfa að skírskota til
eftirmæla hans í þessari bók, þar
sem hann minnist í sárum og
djúpsönnum tón Hermóðs, bróður
síns, manns mikillar gerðar og
gæddan landskunnum forystu-
hæfileikum. Þar segir svo:
MVar í edli okkar beggja
ofid saman þáttum tveim.
þá er vandi ad velja og hafna.
vera hollur báðum þeim.
Því er stríð í hugar-heimi
háð, unz niðurstaða fæst.
Skynjar óm af ölduKangi
aðeins sá, er stendur næst.“
í þessari bók eru fimmtíu ljóð,
langflest þeirra stutt. Þau vitna
samt mjög ljóslega um það lang-
flest, hvar skáldið er á vegi statt
um viðhorf gagnvart mannlífinu,
tilgangi þess og þeirri gátu, hvað
býr bak við dauðans dyr. Hann er
raunsær, efagjarn og rýninn, á sér
ljúfar minningar frá bernskuár-
unum, þó nokkuð blandaðar bit-
Bökmenntlr
eftir GUÐMUND
G. HAGALÍN
urleik, en svipast nú um í tilver-
unni á sviði mannlífs og máttar-
valda með á baki byrði þungra
þrauta og harma, sem orðið hafa
hans hlutskipti... Fyrsti hluti
þessarar bókar er að því leyti
jákvæður, að í ljóðunum felast
mörgum hverjum heilræði, sem
eiga sér rót í rökum grandskoð-
aðrar lífsreynslu, en þar er líka að
finna ádeilur, sem orðnar eru til
við samanburð gamals og nýs. Þar
verður minnisstætt ljóðið Myrk-
fælni:
„Dimmt var i göngum Kamalla hreysa.
Keijfur í spyrjandi auKum
barna, sem höföu í húmi kvöldsins
hlustað á sögur af drauKum.
Æddu þau fram hjá skúmaskotum
skelfingu lostin á flótta.
VöknuÖu lönguin af ljótum draumi
lomuö af myrkum ótta.
,,I>að er
árið 1945“
Knut Hamsun:
GRÓNAR GÖTUR.
Skúli Bjarkan þýddi
Teikning á band: Bjarni Jónsson.
önnur útgáfa.
Stafafell 1979.
ÞESSAR línur eru skrifaðar til að
minna á dálítinn dýrgrip á bóka-
markaði: Grónar götur eftir Knut
Hamsun í þýðingu Skúla Bjarkan.
Um Knut Hamsun og skoðanir
hans hefur mikið verið rætt að
undanförnu, einkum eftir að bók
Thorkilds Hansens kom út, en í
henni fær Hamsun þá uppreisn
æru sem sumir landa hans hafa
ekki getað sætt sig við. Margir
vilja enn hamast á „nasistanum"
Hamsun. í Grónum götum sem
ekki er varnarrit í venjulegum
skilningi skýrir Hamsun frá því
hvers vegná hann hneigðist til
þjóðernissinnaðra skoðana og lýs-
ir niðurlægingu sinni á gamal-
menna- og geðveikrahælum án
þess að áfellast aðra. Hann er ekki
geðveikur og fékk síður en svo
taugaáfall eins og blöðin segja. En
hann er gamall maður og næstum
heyrnarlaus. Sjaldan eða aldrei
hefur hann skrifað betur en þessi
dagbókarblöð sem ná yfir tímabil-
ið 26. maí 1945 til Jónsmessu 1948,
en þá féll dómur hæstaréttar yfir
honum.
Fyrir rétti 16. desember 1947
sagði Hamsun meðal annars:
„Okkur var talin trú um, að
Noregur ætti að skipa háan og
virðulegan sess í hinu stórgerm-
anska alheimssambandi, sem þá
var í undirbúningi og við trúðum
allir á, að meira eða minna leyti —
en allir trúðum við á það. Ég trúði
á það, og þess vegna skrifaði ég
eins og ég gerði. Ég skrifaði um
Noreg, sem nú átti að fá svo
virðulegan sess meðal hinna
germönsku landa í Evrópu“.
Grónar götur eru skrifaðar af
manni sem ekki er haldinn beiskju
og síst af öllu mannfyrirlitningu.
Á gönguferðum sínum rifjar
Hamsun upp ýmislegt frá fyrri
tíð. Hann segir til dæmis merki-
Bókmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
lega sögu frá Ameríkuárunum
þegar hann kynntist íranum Pat.
Þessi saga verður ein af hinum
ódauðlegu sögum Hamsuns um ást
og afbrýði. Einnig er sérstaklega
hugstæð lýsing hans á flækingn-
um trúaða, Marteini, sem Hamsun
hittir þegar hann er á gamal-
mennahælinu. Úr þeim fundum
verður líka stór saga.
Mynd sú sem dregin er upp af
prófessor Langfeldt sem kannaði
geðheilsu Hamsuns er langt frá
því að vera fögur. Hann gengur
hart að gömlum manni til að fá
sem nákvæmastar lýsingar á ævi
hans, meðal annars spyr hann í
þaula um tvö hjónabönd hans.
Þegar Hamsun neitar að svara
lætur Langfeldt sækja konu hans í
fangelsið í Arendal til yfirheyrslu
á geðveikrahælinu á Vindern.
Jafnvel þessi maður sem svo
freklega ræðst gegn friðhelgi
einkalífs fær sæmilega umsögn