Morgunblaðið - 13.12.1979, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 13. DESEMBER 1979
19
Kristján Ragnarsson formaður LÍtJ í ræðustól á 40. ársfundi
sambandsins i gær, við hlið hans er Björn Guðmundsson úr
Vestmannaeyjum, sem kjörinn var fundarstjóri. (Ljó«m Mbi. Emiiia).
byggir á 329 dollara verði. Verð á
Rotterdam markaði er nú 362
dollarar, sem enn mun hækka
oliuna um allt að 10% umfram þá
hækkun, sem nú er væntanleg.
Hækkun olíukostnaðar er því
22.450 milljónir kr. eða 285%,
þegar ekki er tekið tillit til síðustu
hækkunar. Þessi hækkun olíu-
kostnaðar er eitt mesta áfall, sem
utgerðin hefur orðið fyrir, vegna
þess hve olían er stór rekstrar-
þáttur hjá útgerðinni. Til þess að
mæta hluta af þessum vanda
hefur verið tekið upp svonefnt
oliugjald, sem ekki kemur til
hlutaskipta, og er nú 9%. Vegna
olíuhækkunarinnar kom til álita,
hvort hækka ætti olíuna, eða
greiða hana niður með tekjum,
sem aflað væri með útflutnings-
gjaldi líkt og gert var í fyrri
olíukreppunni 1973/1974. Reynsl-
an frá þeim tíma sýndi okkur, að
sameiginleg sjóðsmyndun, þar
sem allir lögðu hlutfallslegt fram-
lag af tekjum, en tóku úr sjóðnum
í hlutfalli af eyðslu, var ekki góð
aðferð til sparnaðar og auk þess
ósanngjörn gagnvart þeim, sem
mikið öfluðu en litlu eyddu. Því
varð ofan á, að tekið var upp
olíugjald utan hlutaskipta, því
ekki var eðlilegt að sjómennirnir
fengju sérstaka tekjuhækkun,
vegna hækkunar olíukostnaðar.
Þetta gjald er hluti af fiskverði og
nægir ekki til greiðslu á hækkun
olíukostnaðar. I einstökum dæm-
um, þegar vel aflast á stuttum
tíma, getur það nægt fyrir meiru
en hækkun olíukostnaðar, en í
öðrum dæmum vantar þá verulega
á, að það hrökkvi fyrir kostnað-
arhækkuninni. í umræðum um
þetta mál hefur mér fundist, að
útgerðarmenn hafi haft of mikla
tilhneigingu til þess að aðskilja
olíugjaldið frá fiskverðinu, en það
tel ég óraunhæft, eins og ég hef
skýrt hér að framan.
Olíuviðskiptin
í íramtídinni
Um mitt sumar skipaði ríkis-
stjórnin 5 manna nefnd í samráði
við stjórnarandstöðuna til þess að
athuga þegar í stað þá viðskipta-
kosti, sem kynnu að standa til
boða í olíukaupum erlendis frá, og
hefi ég átt sæti í þessari nefnd.
Olíuviðskipti íslendinga hafa að
meginhluta verið bundin við Sov-
étríkin frá árinu 1953 eða í 26 ár.
Þessi viðskipti hafa ekki verið
íslendingum óhagstæð fyrr en í
byrjun þessa árs. Olíuverðið hefur
síðustu ár verið miðað við mark-
aðsverð í Rotterdam, sem ekki
hefur verið mjög frábrugðið
venjulegu viðskiptaverði. í upp-
hafi þessa árs varð veruleg breyt-
ing á, þegar eftirspurnin varð
almennt meiri en framboð.
Breyttist þessi markaður þá í
eftirspurnarmarkað, sem ekkert
tillit tekur til kostnaðarverðs á
olíunni- Þegar þetta hafði gerst
var eðlilegt, að farið væri fram á,
að verðviðmiðun við Sovétríkin
yrði breytt, og verð á olíu til okkar
yrði miðað við venjuleg viðskipta-
verð, en ekki eftirspurnarverð.
Sérstaklega þegar tillit er tekið til
þess að við höfðum haft lang-
tímaviðskipti við Sovétríkin um
olíukaup, eða í 26 ár. Við saman-
burð á olíuverði til okkar frá
Sovétríkjunum, miðað við í júni
s.l. sumar, og því olíuverði sem
almennt gilti í Vestur-Evrópu,
kom í ljós að olíuverð til okkar var
að meðaltali 70% hærra. Hefur
þessi mismunur verið gífurlegur
allt árið, þótt hann hafi líklega
aldrei verið meiri en í júní.
Þegar rætt var við Rússa um
olíukaup fyrir næsta ár, var Wks
rætt um nýja verðviðmiðun, sem
byggðist á venjulegu viðskipta-
verði. Fékkst engu um þokað og
virtist sem ákveðið hafi verið af
Rússum að láta kné fylgja kviði
gagnvart okkur, því sendimenn-
irnir komu heim með þær breyt-
ingar einar, sem til útgjaldaauka
leiddu, þ.e. hækkað flutningsgjald,
hækkaða vexti og styttan greiðslu-
frest. Hafa þessar undirtektir
vafalaust byggst á því, að við
ættum engra annarra kosta völ í
þeirri umframeftirspurn sem ríkir
eftir olíu.
Olíuviðskiptanefnd hefur því
haft takmarkaðan tíma til að
kanna aðra viðskiptamöguleika og
svo virtist, að við ríkjandi aðstæð-
ur, væri ekki unnt að stofna til
nýrra viðskiptasambanda. Fyrir
ötula forustu formanns nefndar-
innar og sérstakan velvilja
breskra yfirvalda, hefur nú tekist
að ná samkomulagi við breska
ríkisolíufélagið BNOC um að það
selji okkur 125—150 þús. lestir af
gasolíu á síðari helmingi næsta
árs, en það nægir okkar þörfum í
hálft ár. Verðið verður sambæri-
legt við það verð, sem almennt
gildir í Vestur-Evrópu. Er að því
stefnt, að hér verði um langtíma
viðskipti að ræða og þetta félag
selji okkur eftir árið 1980 einnig
aðrar tegundir af olíuvörum og
enn meira af gasolíu. Þess er að
vænta að við losnum á næsta ári
að verulegu leyti undan þeim
okurkjörum, sem við höfum þurft
að sæta hjá Rússum á þessu ári,
hvað viðkemur verði á gasolíu.
Hægt er að fá nokkuð magn af
gasolíu og bensíni frá Finnlandi
og bensín frá Noregi á næsta ári,
en í þeim tilfellum er um svo
lítinn verðmun að ræða, frá því
verði sem við búum við, að ekki er
líklegt að þeim tilboðum verði
tekið.
Vegna þeirrar miklu verðhækk-
unar sem orðið hefur á olíu hefur
L.Í.Ú. haft um það sérstaka for-
göngu að veita aðstoð og leiðbein-
ingar til þeirra útgerðarmanna,
sem hafa óskað eftir að breyta
vélum skipa sinna til brennslu á
svartolíu í stað gasolíu. Nota nú 50
togarar af B1 svartolíu og 2
nótaskip. Ekki er hægt að breyta
vélum allra togara og er því óvíst
um frekari breytingar.
íhlutun í
kjarasamninga
Þegar svonefndur félagsmála-
pakki var til umræðu milli fyrr-
verandi ríkisstjórnar og verka-
lýðshreyfingarinnar, munu sam-
tök sjómanna hafa rætt um ein-
hverjar breytingar á gildandi
reglum um greiðslu í veikinda- og
slysatilfellum og um breytingar á
reglum um lögskráningu sjó-
manna. Frumvarp um þetta efni
kom fram á Alþingi á síðustu
dögum þess í vor, en var ekki
afgreitt. Heyrst hefur í fjölmiðl-
um, að enn sé í undirbúningi að
gera breytingar á þessum ákvæð-
um án þess að nokkuð sé rætt um
það við okkur, sem viðsemjendur.
Er það næsta furðulegt að íhugað
sé að íhlutast um þessi viðkvæmu
atriði án samráðs við samningsað-
ila. Þegar ákveðið var með lögum
1963 að greiða skyldi sjómönnum
aflahlut í veikinda- og slysatilfell-
um frá einum til þriggja mánaða,
voru það af öllum talin mistök.
Aflahlutur á ekkert skylt við
eðlilega framfærslu í veikinda- og
slysatilfellum og mun eðlilegra að
greiða fast kaup, sem tryggði fulla
framfærslu og þá jafnvel í lengri
tíma, en nú er gert ráð fyrir í
lögum. Útgerðin gæti þá tryggt sig
fyrir greiðslugetu, ef vitað er hvað
greiða á, en það getur hún ekki nú.
Um slíkar þreytingar eiga samn-
ingsaðilar að semja í frjálsum
samningum, en þær á ekki að
lögbjóða.
Lánskjör Fiskveiðisjóðs
Enn hefur lánskjörum Fisk-
veiðasjóðs verið breytt til óhag-
ræðis fyrir útgerðina. Eru láns-
kjörin nú þannig að 58% eru
gengistryggð miðað við 16 sterk-
ustu gjaldmiðla heims og til við-
bótar eru greiddir 9% vextir. Hinn
hlutinn eða 42%, er verðtryggður
miðað við vísitölu byggingakostn-
aðar og ber 5'/2% vexti af sam-
bærilegum lánum. Það er fjar-
stæða að ætla sjávarútvegi, sem
byggir tekjur sínar á sölu á
erlendum markaði, að verðtryggja
fjárskuldbindingar sínar með
byggingarvísitölu, sem hefur 11
faldast á 8 árum á meðan gengi
dollars hefur 4 faldast. Er nú
komið að greiða þarf 55—60% af
áætluðu aflaverðmæti nýs skips á
fyrstu rekstrarárum þess, ef
standa á í skilum við Fiskveiða-
sjóð og er þá ótalin greiðslubyrði
til annara stofnlánasjóða. Ljóst er
að engin greiðslugeta er möguleg
til þess að standa undir afborgun-
um, vöxtum og verðtryggingum af
lánum vegna nýrra skipa með
þessum hætti. Hámark þess sem
unnt er að greiða í hlutfalli af
aflatekjum, er á bilinu 15—18%,
og mismunurinn fer því í vanskil,
sem nú reiknast með 54% drátt-
arvöxtum á ári. Af þessu er ljóst,
að enginn aðili, nema þeir sem
geta sótt fé í vasa skattborgar-
anna, geta endurnýjað skip. Er nú
svo komið, að vanskil við Fisk-
veiðasjóð, eingöngu vegna skipa
sem smíðuð hafa verið hér á landi
og hafa vérið með mun minni
vísitölutryggingu en nú gildir á
lánum, eru orðin 2.5 milljarður
króna. Ef Fiskveiðasjóður hefur
innheimtuaðgerðir, verður hann
stærsti skipaeigandi í landinu.
Vegna umhyggju fyrir ísl. skipa-
smíðastöðvum og vegna þess að
útvegsmenn hafa hætt við smíði
skipa vegna hinna óhagkvæmu
lánskjara, á að reyna að viðhalda
innlendri skipasmíði með því að
endurlána þeim sem eru í miklum
vanskilum við Fiskveiðasjóð bæði
gjaldfallnar afborganir og vexti.
Hvernig standa á undir þeirri
greiðslubyrði er ómögulegt að
gera sér grein fyrir.
Við gerum okkur grein fyrir, að
ekkert lánsfé verður að fá fyrir
atvinnureksturinn, ef lengi eru
neikvæðir vextir. Það hefur ætíð
verið krafa útvegsins að fá heim-
ild til áð taka lán til endurnýjunar
fiskiskipaflotans á erlendum fjár-
magnsmörkuðum, en ekki að miða
lánskjörin við innlenda verðbólgu,
eins og hún kemur fram í vísitölu
byggingakostnaðar. Það hefur
verið talið eitt af mörgum ráðum
gegn verðbólgu að hækka vexti, en
svo virðist, sem stjórnmálamenn-
irnir hafi talið þetta eina ráðið, en
ef því er beitt án samhliða aðgerða
í peninga og ríkisfjármálum,
verkar það aðeins til enn frekari
mögnunar á verðbólgu, eins og
dæmin sanna.
Álögur
Þær álögur, sem sjávarútvegur-
inn á nú við að búa, vegna vaxta
og verðtrygginga og hærra olíu-
verðs, eru óbærilegar í samkeppni
við sjávarútveg samkeppnisland-
anna. Til viðbótar við þann stór-
fellda mismun, sem í þessu felst,
er sjávarútvegur samkeppnisland-
anna stórlega styrktur með fram-
lögum af opinberu fé, sem enn
spillir samkeppnisaðstöðunni
fyrir okkur. Á sama tíma og við
búum við þessa aðstöðu, vaða uppi
í okkar eigin landi fulltrúar van-
þróaðs og í mörgum tilvikum illa
rekins iðnaðar og krefjast sér-
stakra álaga á sjávarútveginn í
formi auðlindaskatts eða sölu
veiðileyfa. Hefur þetta nú borið
þann árangur, að lagt hefur verið
á landsmenn 6% jöfnunargjald,
sem á að vega upp einhvern
ímyndaðan mismun við sjávarút-
veginn. Hluta af þessu gjaldi er
varið til beinna styrkja til iðnað-
arins, þannig að nú er iðnaðurinn
kominn í félagsskap við landbún-
aðinn, hvað þetta varðar. Ætla
má, að það næsta verði, að hér
verði framleiddar iðnaðarvörur án
tillits til markaðsaðstæðna, sem
ríkið ábyrgist sölu á, á tilteknu
framleiðsluverði, líkt og hjá land-
búnaðinum.
Fiskimjölsverksmiðjur
Einn er sá þáttur í sjávarútveg-
inum, sem ekki nýtur jafnréttis
við aðra starfsemi, en það eru
fiskimjölsverksmiðjurnar. Þeim
einum er gert skylt að greiða
aðflutningsgjöld af tækjum og
búnaði, sem þær þurfa til starf-
semi sinnar. Hafa þær á undan-
förnum árum dregist mjög aftur
úr hliðstæðum iðnaði í nágranna-
löndunum sakir óbærilegra að-
flutnings- og sölugjalda, og skorts
á lánsfé, þannig að þær ná ekki
sambærilegri nýtingu úr hráefni
og geta því ekki greitt sambæri-
legt verð fyrir þann fisk, sem þær
vinna. Til viðbótar þessu vanda-
máli eru nú gerðar vaxandi kröfur
til þeirra um mengunarvarnir eins
og eðlilegt má telja. Það sættir þó
furðu, að svo skuli komið, að
stærstu fiskimjölsverksmiðju á
Suðurnesjum hefur verið lokað,
vegna óþæginda af lykt, á sama
tíma og þar eru atvinnuerfiðleikar
og önnur fiskvinnslufyrirtæki
byggja á samvinnu við þetta
fyrirtæki. Verður þegar í stað að
leiðrétta þann ójöfnuð, sem fiski-
mjölsverksmiðjurnar búa við og
hefja uppbyggingu þeirra í sam-
ræmi við nútíma kröfur.
Lokaorð
Við höldum nú aðalfund við
óvenjulegar aðstæður. Engin
starfhæf ríkisstjórn er í landinu
og verðbólgan æðir áfram hraðar
en nokkru sinni fyrr. Um áramót á
að ákveða nýtt fiskverð og þá falla
úr gildi þær tímabundnu ráðstaf-
anir, sem gerðar voru á árinu til
þess áð mæta hinni miklu olíu-
verðshækkun.
Kjarasamningar eru lausir og
boðaðar eru kaupkröfur, sem eng-
in innistæða er fyrir. Það getur
því verið skammt í það, að sjávar-
útvegurinn verði á flæðiskeri
staddur. Það þarf því að vinna
bráðan bug að lausn aðkallandi
vandamála, ef ekki á illa að fara.
Ég vil þakka öllum samstarfs-
mönnum mínum í stjórn L.Í.Ú.
fyrir ánægjulegt samstarf og
starfsfólki L.I.Ú. fyrir vel unnin
störf í þágu samtakanna.
Að svo mæltu segi ég 40.
aðalfundi L.Í.Ú. settan.
Landað fyrir
10,7 milljarða
kr. erlendis
VERULEG aukning hefur
orðið á sölu ísfisks á erlend-
um mörkuðum á þessu ári.
Fyrstu 11 mánuði ársins
voru farnar 202 söluferðir til
Bretlands með alls 20.200 lest-
ir og voru þær seldar fyrir 7,6
milljarða. Til Þýzkalands vöru
til nóvemberloka farnar 55
söluferðir með 9.600 lestir og
seldust þær fyrir 3,1 milljarð.
Mikið hefur verið um ísfisk-
sölur í þessum löndum í þess-
um mánuði og verða þær
nokkuð stöðugar til 20. þ.m.
Óvenju lítið
af saltfiski
í landinu um
áramótin
NÚ ER verið að lesta tvö
skip, sem fara með saltfisk til
markaðsiandanna fjögurra
við Miðjarðarhafið, Portú-
gals, Spánar, Ítalíu og
Grikklands. Útlit er fyrir að
um áramót verði litlar salt-
fiskbirgðir til i landinu og
mun minna en mörg undan-
farin ár.
Suðurlandið lestar nú 1400
tonn af saltfiski, sem á að fara
til Italíu og Grikklands, og
Eldvíkin lestar saltfisk á Spán
og Portúgal. Eru þetta síðustu
stórsendingarnar af saltfiski,
sem fara á þessu ári.
Þrjár sölur
í Þýzkalandi
ÞRJÚ fiskiskip seidu í
V-Þýzkalandi í gær, öll í
Cuxhaven.
Sigurður Þorleifsson GK
seldi 52 lestir fyrir 22,6 millj-
ónir króna, meðalverð 434
krónur. Helga Guðmundsdótt-
ir BA seldi 110 tonn fyrir 49,5
milljónir, meðalverð 450 krón-
ur. Guðfinna Steindsóttir ÁR
seldi 62 tonn fyrir 18,2 millj-
ónir, en gæði fisksins munu
hafa verið lítil og fengust
aðeins 293 fyrir kvert kg að
meðaltali.
Fjalakötturinn:
Þriðja ríkið
á hátindi
FJALAKÖTTURINN. kvik-
myndaklúbbur framhaldsskól-
anna. sýnir í Tjarnarbíói í
kvöld, fimmtudag. kl. 21. á
laugardaginn kl. 17 og á
sunnudaginn kl. 17. 19.30 og
22 kvikmyndina „Ilakakross-
inn“ eftir Philippe Mora.
„Hakakrossinn" er nokkurs
konar heimildamynd um þriðja
ríkið á hátindi sínum. Klipptar
eru saman í eina heiid frétta-
myndir, áróðursmyndir, leikn-
ar kvikmyndir, að ógleymdum
heimilismyndum Evu Braun.
Tónlistin í myndinni er sótt í
smiðju Beethovens og Wagners
og músik stríðsáranna.