Morgunblaðið - 13.12.1979, Blaðsíða 32

3 2 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 13. DESEMBER 1979
Rúna Gísladóttir og Þórir S. Guðbcrgsson:
Ekki brúða
og; ekki bíll
Hve mikil áhrif hafa auglýsingar á val fólks:
Bækur — Bílar — Strumpar — Stríðsleikföng
Margar hugmyndir til jólagjafa er að finna i greinum
þessum. Hverju barni er mjög nauðsynlegt að hafa verkefni
við hæfi — og við reynum í gjafavali okkar að virkja barnið
og hjálpa þvi um leið að komast nokkrum skrefum lengra i
jákvæða átt á þroskabrautinni.
Auglýsingar — Tíska
— Dýr leikíöng!
„... og fikra sig síðan áfram eftir bestu getu. Gott væri að geta
rætt þetta mál við einhvern.“
Þjóðsögur og ævintýri hafa fylgt menningu okkar um aldir.
Hér áður fyrr gengu þær manna á milli og voru lesnar eða
sagðar á kvöldvökum fyrri tíma. Sumar þeirra eru ógnvekj-
andi og því nauðsynlegt, að foreldrar eða aðrir fullorðnir gefi
sér tíma til að vera með börnum sínum við lestur margra
þeirra. Börnin þurfa að fá tækifæri til að spyrja okkur
„spjörunum úr“, segja okkur frá hugsunum sínum og
hugmyndum, fá að heyra okkar álit og njóta þannig Iestursins
og samverunnar í rikum mæli.
í þessari grein verður helst
fjallað um nokkur leikföng, sem
e.t.v. eru ekki hvað algengust í
jólapakkanum til barnsins, — og
sem barnið sjálft rekur ekki
fyrst augun í, ef það fær að velja
sér leikfang í verslun. Auglýs-
ingar hafa áhrif á börn og
fullorðna. Börn hafa áhrif hvert
á annað. Og fullorðna fólkið
smitast einnig hvert af öðru og
kaupir gjarnan það, sem „ná-
granninn" hefur keypt fyrir sitt
barn. Er það þá stundum undir
hælinn lagt, hvað hefur mest
áhrif á „nágrannann", hvaða
leikföng hann valdi sínu barni.
2. grein
Var það tískan? Voru það aug-
lýsingar og skrum, sem skældu
dómgreind hans? Setti hann
metnað sinn í að velja barninu
dýrt leikfang svo að barnið geti
sagt vinum sínum, hvað það fékk
„æðislega" gjöf — og auka þar
með enn á samkeppni og metnað
meðal fólks?
Spurningum þessum verður
ekki svarað í þessum greinar-
kornum okkar. Við vonum hins
vegar, að þær geti orðið mönnum
eitthvert umhugsunarefni og
e.t.v. nokkur ráðgjöf í vali á
leikföngum — eða hlutum —
sem geta gefið börnunum marg-
ar athafna- og ánægjustundir.
1. Bækur
Hér ber fyrst að nefna bækur í
þessari upptalningu okkar. Eins
og kunnugt er, skipa bækur og
bókalestur háan sess meðal
Islendinga, og verður svo von-
andi um ókomin ár. Margt góðra
bóka er á markaði fyrir börn
bæði gamlar og nýjar. En það
vefst hins vegar oft fyrir fólki,
hvað það á að velja fyrir börn
sín, þegar það kemur inn í
bókabúðir og ætlar að fá yfirlit
yfir barna- og unglingabækur,
íslenskar eða erlendar. Fólk þarf
að vita hvað er til, svo að það
hafi einhverja möguleika til að
velja og hafna.
Astæða er til að nefna hér
Bókabúð Máls og menningar,
sem var frumkvöðull að sér-
stakri bókadeild fyrir börn hér á
landi. Við slíkar aðstæður er
fremur auðvelt að fá yfirlit yfir
þær bækur, sem til eru hverju
sinni, þó að mest beri ef til vill á
nýútkomnum bókum.
Við viljum leggja sérstaka
áherslu á, að fólk kynni sér
innlendar bækur og athugi,
hvort þær henti fyrir þann
aldursflokk, sem það hefur í
huga. Þó að bókum eftir íslenska
höfunda hafi fækkað verulega á
undanförnum árum, eru enn til
höfundar, sem skrifa fyrir börn
og unglinga og ætla má, að
innlendar bækur séu a.m.k. 30—
40 á síðastliðnum þremur til
fjórum árum, svo að hér er um
nokkurt úrval að ræða.
Til að nefna einhver dæmi
fyrir yngstu börnin má geta
bókar eins og „Fyrstu orðabók-
arinnar", sem Freysteinn Gunn-
arsson þýddi og kom út hjá
bókaútgáfunni Setberg fyrir
fáeinum árum. Seldist þessi bók
upp á tiltölulega skömmum
tíma, en mun nú vera í endur-
prentun og væntanleg síðari
hluta vetrar. Bók þessi gefur
ríkulegt tilefni til umræða föð-
ur/móður og barns um marg-
vísleg efni.
Um leið viljum við benda á
nýútkomna orðabók, sem bóka
útgáfan Bjallan gefur út um
þessar mundir. Lengi hefur
vantað á almennan markað
íslenska orðabók, sem væri hent-
ug til nota bæði í skóla og á
heimilum.
Alfræðibækur barnanna eru
þýddar bækur og gefnar út hjá
Bjöllunni og eru skemmtilegar
fyrir börn á skólaaldri. Má þar
nefna „í fjöruborðinu",
„Forsöguleg dýr“, „Blómajurtir"
o.fl.
Þá hefur Setberg gefið út
bókina „Svona er tæknin" eftir
Joe Kaufman, í þýðingu Örnólfs
Thorlacius, en hún er í sama dúr
og bókin „Svona erum við“, sem
nú mun uppseld hjá bókaútgáf-
unni.
Örn og Örlygur hafa gefið út
bók fyrir yngri lesendur, sem
nefnist „Létta og skemmtilega
uppfinningabókin" í þýðingu
Andrésar Indriðasonar. Fjalla
allar þessar bækur um efni, sem
gefur ótvírætt tilefni til sam-
ræðna foreldra/fullorðinna við
börnin. Það er ein megin for-
senda þess, að barninu nýtist
lesturinn, bæti við orðaforða
sinn og auki við hugtakaskiln-
ing sinn, að hinir fullorðnu gefi
þeim gaum, lesi með þeim eða
fyrir þau og njóti þannig sam-
vista með börnum. Hluti af
þessum þætti getur farið fram í
leikskóla eða skóla, en megin-
þungi hvílir þó á heimilum, hjá
foreldrum eða forráðamönnum
barnanna. Þar mótast viðhorf
barna til bóka, bókmennta og
bókalestrar. Viljum við leggja
sérstaka áherslu á þennan þátt,
þó að við teljum ekki upp fleiri
bækur enda ekki ætlunin að
velja fyrir fólk, heldur að benda
á hversu mikilvægt það er að
skapa hjá barninu jákvætt við-
horf til þeirra bóka, blaða og
sagna, sem við ætlum að megi
verða þeim til nokkurs þroska og
menningarauka, kenna þeim að
umgangast bækur, vega og meta
innihald þeirra, hvetja þau til að
nýta bókasöfn o.s.frv. og er þá
enn ótalinn þáttur ljóða og
kvæða, sem mörgum börnum er
afar kær.
Ekki getum við boðið börnum
hvað sem er. Við reynum að
vanda fæðuval þeirra, svo að þau
vaxi og þroskist líkamlega á
eðlilegan hátt. Það er einnig
ríkuleg ástæða til að vanda
andlegt fóður barnanna og nota
hvert tækifæri, sem við getum
til að ræða málin við þau og taka
þátt í reynslu þeirra.
Margar af nútima teiknimyndasögum og svokölluðum „hasar-
blöðum" geta valdið börnum miklum óhug og hræðslu, svo að þau
fá jafnvel martröð um nætur, sérstaklega ef þau eru oft látin ein og
yfirgefin með slikar „bókmenntir“. Samveran með börnunum
gefur sögunum, ljóðunum og frásögnunum margfalt gildi.
Teiknimyndasögur eru margar á markaðnum og misjafnar að
gæðum. Auglýsingar hafa áhrif á börn og fullorðna. Börn hafa
áhrif hvert á annað. Og fullorðna fólkið smitast einnig hvert af
öðru og kaupir gjarnan þá bók, sem „nágranninn“ kaupir fyrir sitt
barn. Ef vanda á val bóka, er nauðsynlegt að gefa sér tíma til þess.