Morgunblaðið - 23.01.1980, Page 17

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. JANÚAR 1980
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. JANÚAR 1980
17
Útgefandi imlilafoifo hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guömundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 4.500,00 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 230
kr. eintakið. *
Dýrmætur tími
til einskis
Enn hefur dýrmætum tíma til stjórnarmyndunarviðræðna
verið varið í árangurslaust þref um samstarf vinstri
flokkanna. Svavar Gestsson skorti hugmyndaflug til annars en
að ræða við Alþýðuflokkinn og Framsóknarflokkinn eftir að
hlutkesti heimilaði honum að taka við umboðinu úr hendi
forseta íslands.
A þremur misserum hefur fimm sinnum verið efnt til
viðræðna milli vinstri flokkanna um stjórnarsamstarf. Þrisvar
sinnum eftir kosningarnar sumarið 1978 og tvisvar sinnum nú
undanfarnar vikur. Aðeins einu sinni tókst að berja saman
stjórn með þeim ósköpum, að hún sat við illan leik í 13 mánuði.
Stjórnarsamstarfið einkenndist allan þann tíma af óheilindum
og ráðleysi.
Sú krafa er gerð til þingmanna sem annarra, að þeir hagi
störfum sínum með þeim hætti, að tilgangur þeirra sé öllum
ljós. Þessi krafa á hendur þingmönnum er mjög réttmæt, því að
þeir bjóðast til starfans með loforðum um að veita landi og þjóð
forystu. ítrekað tilgangsleysi viðræðna um myndun vinstri
stjórnar hefur í för með sér, að langlundargeð almennings er að
þrotum komið. Æ víðar má sjá og heyra merki þess, að menn
telji tímabært að leitað sé til annarra en stjórnmálamanna til
að mynda starfhæfa ríkisstjórn. Þegar þannig er komið er mikil
alvara á ferðum.
Þegar fréttir berast um það utan úr heimi, að stjórnleysi í
einhverju landi leiði til þess, að sterk öfl í þjóðfélaginu hrifsi til
sín völdin ein eða með aðstoð erlendra aðila, tengjum við slíka
atburði sjaldan við ástandið hér á landi. En er ekki kominn tími
til þess, að við lítum okkur nær, þegar rætt er um stjórnleysi og
þær hættur, sem af því kunna að leiða?
Noregur og Júgóslavía
Utanríkisstefna Noregs einkennist af viðleitni norskra
stjórnvalda til að efla öryggi sitt sem mest í samvinnu við
Vesturlönd innan Atlantshafsbandalagsins og gera um leið
ekkert, sem gæti orðið Sovétríkjunum átylla til gagnaðgerða eða
jafnvel íhlutunar í norsk innanríkismál. Noregur og Sovétríkin
eiga á tæplega 200 kílómetra kafla sameiginleg landamæri.
Vestan við þau í Noregi eru um það bil eitt þúsund léttvopnaðir
hermenn til varnar og mörg hundruð kílómetra leið til öflugra
varnarstöðva. Að austanverðu í Sovétríkjunum er Rauði herinn
grár fyrir járnum enda er þar eitt mesta víghreiður veraldar,
Kóla-skaginn.
Fréttir berast nú um aukna spennu á landamærum Noregs og
Sovétríkjanna. í sovéskum fjölmiðlum hefur verið hafið eins
konar taugastríð gegn Norðmönnum, þar sem saman fara
ögranir og blíðuhót að hætti áróðursmeistaranna þar. Samhliða
orðaskakinu hafa Kremlverjar aukið hernaðarviðbúnað sinn við
landamæri Noregs.
Allt þetta má rekja til innrásar Sovétmanna í Afganistan og
þeirrar spennu, sem hún hefur valdið meðal allra nágranna
Soyétríkjanna.
Árið 1980 byrjaði ekki vel fyrir Júgóslava. Aldinn þjóðarleið-
togi þeirra, Josip Broz Títo, er alvarlega sjúkur og með
innrásinni í Afganistan var svipt grundvellinum undan þeirri
stefnu í öryggismálum, sem Júgóslavía hefur fylgt. Örlög
Júgóslavíu og Títo eru ekki aðeins samofin í hugum manna
heldur einnig örlög samtaka þeirra þjóða, sem. standa utan
hernaðarbandalaga, og Júgóslavíuforseta.
Títo, Nehru frá Indlandi, Nasser frá Egyptalandi og Sukarno
frá Indónesíu voru frumkvöðlarnir að því, að stofnað var til
samtaka með ríkjum úr þriðja heiminum í Belgrad 1961 undir
því kjörorði, að ríkin skyldu ekki ganga í bandalög með
stórveldunum og þannig vernda hlutleysi sitt. í þann mund, sem
síðasti eftirlifandi brautryðjandinn gengur undir afdrifaríka
læknisaðgerð áttatíu og sjö ára að aldri, sýna Sovétríkin
fyrirlitningu sína á lífshugsjón hans og fjölmargra annarra með
því að ráðast inn í Afganistan, sem var þátttakandi í samtökum
ríkja utan hernaðarbandalaga. Ástæðan fyrir því, að júgó-
slavneska hernum hefur verið skipað að vera við öllu búinn og
meira að segja Albanir hafa lýst sig fúsa til að berjast við hlið
hans, er fyrst og fremst óttinn við sovéska heimsvaldastefnu.
Noregur og Júgóslavía eiga það eitt sameiginlegt að vera í
næsta nágrenni við sovéska björninn. í báðum löndum hefur
viðbúnaður verið aukinn af ótta við hramma hans. Hvað um
okkur, sem eru „sker í hafnarmynni Sovétríkjanna", svo að
vitnað sé til orða Jóns Sigurðssonar ritstjóra Tímans?
„Án minnsta tillits
til almenningsálits“
Viðbrögðin við síðasta aíreki Sovétstjórnarinnar
— að reka í útlegð og múlbinda ótvíræðan leiðtoga
sovézkra andófsmanna — hafa hvarvetna orðið á
eina lund. Stjórnir ríkja og ýmis samtök hafa lýst
andúð sinni á þessari ráðstöfun, sem brýtur svo
gjörsamlega í bága við almenna réttlætiskennd og
alþjóðlega samninga um grundvallarmannrétt-
indi.
Sumir fréttaskýrendur telja, að með handtöku
Sakharovs sé stjórnin í Kreml að reyna að draga
athyglina frá innrásinni í Afganistan og vilji þannig
skapa sér svigrúm og frið til að hreiðra um sig í
landinu og gera það að réttri og sléttri nýlendu.
Aðrir telja að hér sé um að ræða lið í því að einangra
andófsmenn fyrir Ólympíuleikana, sem halda á í
Sovét á sumri komanda.
Sendiherrar Sovétríkjanna erlendis stóðu í
ströngu í gær því að í fjölmörgum löndum hins
frjálsa heims voru þeir kallaðir fyrir stjórnvöld, sem
hörmuðu og gagnrýndu harðlega þessar ofsóknir á
hendur Sakharov. Kjeld Olesen, danski utanríkis-
ráðherrann, sagði í sjónvarpsviðtali um málið:
„Hvað gengur eiginlega á í Sovétríkjunum," um leið
og hann taldi handtökuna sýna svo ekki yrði um
villzt að Sovétstjórnin væri að hverfa aftur til
þeirrar harðstjórnar, sem menn hefðu haldið að
heyrði til liðinni tíð. Thatcher forsætisráðherra í
Bretlandi sagði, að stjórn hennar liti málið „mjög
alvarlegum augum“, um leið og fjöldi þingmanna
birti yfirlýsingu þar sem Sovétstjórnin var for-
dæmd.
I Stokkhólmi lýsti formaður Alþjóða PEN-klúbbs-
ins, Per Vástberg, því yfir að Sovétstjórnin hefði
bersýnilega tekið upp nýja og harkalegri stefnu gegn
andófsmönnum en hingað til hefði verið, og
Alþjóðamannréttindasambandið í New York sendi
Leóníd Brésneff forseta Sovétríkjanna orðsendingu
þar sem þess var krafizt, að Sakharov yrði látinn
laus umsvifalaust.
Norska Nóbelsnefndin lýsti því yfir, að handtaka
Sakharovs væri mikið áfall og ekki væri hægt að líta
öðru vísi áen svo, að Sovétríkin tækju ekki minnsta
tillit til almenningsálitsins í heiminum. Handtakan
og innrásin í Afganistan væru nýjustu dæmin um
þessa forherðingu, en vert væri að benda á það
jafnframt, að Sovétstjórninni væri greinilega sér-
staklega uppsigað við einstaklinga sem ættu hljóm-
grunn á Vesturlöndum.
ANDREI SAKHAROV. Myndin er tekin í Moskvu
fyrir rúmum tveimur árum, um iíkt leyti og
Sakharov-vitnaleiðslur fóru fram i Róm, en þá viku
kallaði KGB Jelenu konu hans þrívegis til yfirheyrslu.
„Utilokun frá vestrænum fréttamönnum"
Að undanförnu hafa sovéskir
andófsmenn verið flæmdir frá
Moskvu hundruðum saman, og fer
ekki á milli mála að af hálfu
sovézkra yfirvalda er þar um að
ræða „nauðsynlegan undirbúning“
að Olympíuleikunum, sem standa
fyrir dyrum. Árum saman hefur
Ándrei Sakharov, sem þrátt fyrir
allt hefur haft nokkra sérstöðu í
krafti fyrri vegsemdar sinnar og
e.t.v. ekki síður vegna frægðar
sinnar á Vesturlöndum, verið mik-
ilvægur tengiliður sovézku andófs-
hreyfingarinnar og umheimsins,
en fulltrúi yfirsaksóknara Sov-
étríkjanna kunngjörði Sakharov í
gær að ein ástæðan fyrir þeirri
ákvörðun yfirvalda að reka hann í
útlegð væri „nauðsyn þess að
útiloka hann frá vestrænum frétta-
mönnum“.
Sovétstjórnin hefur á undanförn-
um árum vísað fjölmörgum andófs-
mönnum úr landi, en telja má að
hún hafi nú fengið sig fullsadda af
því að láta þá leika þar lausum hala.
Nægir í því sambandi að benda á
menn eins og Solzhenitsyn, Ginz-
burg, Sinjavskí og Búkovskí, sem
allir eru harðir í horn að taka og
ósparir á gagnrýni á Sovétstjórnina,
en málflutningur þeirra í útlegðinni
hefur verið sovézkú andófsmanna-
hreyfingunni mikill styrkur.
Með hliðsjón af þessu er ekki
ósennilegt að útlegð Sakharovs boði
nýjar aðferðir sovézkra yfirvalda
gegn andófshreyfingunni, en for-
ystumenn hennar hafa nú um nokk-
urt skeið átt von á slíku. Andrei
Sakharov er líkt og Solzhenitsyn,
maður, sem Sovétstjórnin þorir
hreinlega ekki að varpa í fangelsi,
slíkt mundi kalla á alltof miklar
sviptingar, innanlands og utan.
Stefnt er að því leynt og Ijóst að
veikja andófshreyfinguna, ekki sízt
fyrir Olympíuleikana, og ljóst er að
í því efni hefur Sovétstjórnin vart
átt nema tvo kosti þar sem Sakha-
rov átti í hlut, — að reka hann úr
landi eða koma honum úr kallfæri
við vestræna fréttamenn og skipu-
lagða hreyfingu andófsmanna með
því að flytja hann í útlegð innan
landamæra Sovétríkjanna, — til
iðnaðarborgarinnar Gorki á bökk-
um Volgu, um 400 kílómetra austur
af Moskvu. Engir útlendingar fá
leyfi til að heimsækja borgina og
eina leiðin til að ná sambandi við
Sakharov þar er um síma, en
fullvíst má telja að hann muni ekki
eiga greiðan aðgang að slíkum
tæknibúnaði á niestunni.
Ferill vegsemdar og ofsókna
„Menn verða ævinlega að gera sér grein
fyrir því hverjar hugsjónir þeirra eru.
Mestu varðar að við gerum okkur ljóst
hverjar hugsjónir okkar eru, enda þótt í
bili votti ekki fyrir nokkurri leið til að
hrinda þeim í framkvæmd. Ef engar
hugsjónir væru þá ættum við heldur enga
von. Þá væri ekkert nema vonleysi, myrkur
og tóm.“
Þannig svaraði Andrei Sakharov eitt sinn
spurningunni um það hví hann héldi áfram
baráttu sinni fyrir mannréttindum þrátt
fyrir ofsóknir á hendur honum og fjölskyldu
hans og þrátt fyrir að sýnilegur árangur sé
enginn.
Það var árið 1966, sem Andrei Sakharov,
sem þá var einn virtasti vísindamaður
Sovétríkjanna og iðulega nefndur „faðir
kjarnorkusprengjunnar", var fyrst getið í
sambandi við baráttu fyrir mannréttindum
í Sovétríkjunum. Hann var í hópi nokkurra
þekktra menntamanna, sem rituðu Leóníd
Brésneff bréf til að vara við því að Jósef
Stalín yrði á ný hafinn til vegs og virðingar,
en Brésneff var á þessum tíma nýtekinn við
forystu sovézka kommúnistaflokksins, og
farið var að bera greinilega á því að „þíðan“
í lok valdaskeiðs Krúsjeffs væri á enda.
Stefnuskrá Sakharaovs
Árið 1968 kemur Sakharov þó fyrst við
sögu mannréttindabaráttunnar að verulegu
marki, en þá birti hann fræga stefnuskrá
sína, sem nefndist „Framfarir, friðsamleg
sambúð og frelsi andans". í þessari stefnu-
skrá kveður Sakharov hvergi nærri jafn
sterkt að orði og hann hefur síðar gert, en
tekur þó eftirminnilega af skarið og færir
rök fyrir því, að frelsi andans sé hverju
þjóðfélagi lífsnauðsyn. Hann hvetur til
samvinnu og einingar, jafnt þjóðfélaga sem
einstaklinga, vill að vígbúnaðarkapphlaupi
verði hætt, en að þjóðir heims einbeiti sér
fremur að baráttu gegn því ofurefli, sem
birtist heiminum í heild í fátækt, andlegu
umkomuleysi, offjölgun og styrjöldum. í'riti
þessu lýsir Sakharov því yfir, að hann
aðhyllist sósíalisma, en sá sósíalismi geti
hvorki talizt í ætt við kommúnisma né
marx-lenínisma.
Þótt komin séu tólf ár síðan Sakharov
lýsti þannig skoðun sinni stenzt hún enn í
meginatriðum, en stefnuskráin varð til þess
að hann var rekinn úr starfi og smám
saman hefur hann verið sviptur hinum
ýmsu tignarstöðum. Lengst af hélt hann þó
sæti sínu í sovézku vísindaakademíunni, en
sú vegtylla var þó meira að nafninu til en í
raun, því að hann hefur ekki lagt stund á
vísindagrein sína, kjarnorkueðlisfræði, í
meira en áratug.
Vísindaíerill
Andrei Sakharov fæddist í Moskvu 21.
maí 1921. Tuttugu og eins árs gamall lauk
hann eðlisfræðiprófi með láði frá Moskvu-
háskóla. Á stríðsárunum var hann við
framhaldsnám, en í lok styrjaldarinnar hóf
hann störf við Lebedev-eðlisfræðistofnunina
undir stjórn Igors Tamm, sem síðar hlaut
vísindaverðlaun Nóbels. Sakharov varð
doktor fyrir ritgerð sína um geislamagn
alheimsins árið 1947, en sneri sér síðan að
kjarnorkurannsóknum eingöngu, og átti
mestan þátt í því að Sovétmenn urðu
kjarnorkuveldi árið 1953. Sakharov var nú
kominn í fremstu röð sovézkra vísinda-
manna og var eftir því hampað af yfirvöld-
um. Hann fékk rífleg laun, ásamt hefð-
bundnum hlunnindum og forréttindum
hinnar sovézku yfirstéttar, var sæmdur
Stalíns- og Leníns-verðlaunum og tók sæti í
sovézku vísindaakademíunni aðeins 32 ára
að aldri.
Andrei Sakharov hefur skýrt frá því, að
með kjarnorkurannsóknum sínum hafi hann
sig talið vera að stuðla að valdajafnvægi og
þar með friði í heiminum, en síðan hafi sér
orðið ljóst að vopnakapphlaup stórveldanna
gæti aldrei orðið til annars en að hella olíu á
eldinn. Sérstakar áhyggjur hafði hann af
geislavirku úrfelli, sem óhjákvæmilega fylg-
ir tilraunum með kjarnorkusprengingar í
andrúmsloftinu. Árið 1958 skrifaði hann
bréf um hættu af kjarnorkuúrfelli, en Nikita
Krúsjeff brást hinn versti við og svaraði þvi
til, að vísindamenn ættu ekki að skipta sér
af stjórnmálum.
Nóbelsverðlaun og ofsóknir
Friðarverðlaun Nóbels hlaut Andrei
Sakharov árið 1975 fyrir baráttu fyrir
mannréttindum. Litið var á verðlaunaveit-
inguna sem prófstein á raunverulegan
tilgang Sovétstjórnarinnar með undirritun
Helsinki-sáttmálans um frið og öryggi í
Evrópu, en eitt meginatriði sáttmálans var
ákvæði um grundvallarmannréttindi og
frelsi til orðs og æðis og frelsi til að ferðast
milli landa. Brátt kom í ljós, að Sovétstjórn-
in hafði ekkert lært og engu gleymt þrátt
fyrir fjálglegar yfirlýsingar. Örfáum mán-
uðum eftir undirritun Helsinkisáttmálans
tilkynntu sovézk yfirvöld, að Andrei Sakh-
arov fengi ekki að fara til Óslóar til að veita
viðtöku Nóbels-verðlaununum.
í rökstuðningi norsku Nóbelsnefndarinn-
ar fyrir verðlaunaveitingunni sagði m.a.:
„Andrei Dmitrivitsj Sakharov hefur beint
friðar- og réttlætisumleitunum sínum til
allra þjóða heims. Grundvallarregla hans er
að heimsfriður geti ekki orðið varanlegur
nema forsenda hans sé virðing fyrir ein-
staklingnum í þjóðfélaginu. Hann hefur
hvergi hvikað, heldur barizt ötullega, —
ekki aðeins gegn valdníðslu og árásum á
virðingu mannsins, heldur hefur hann ekki
síður barizt fyrir hugsjón sinni um ríki
grundvallað á meginreglunni — réttlæti
fyrir alla. Við erfiðar aðstæður hefur honum
tekizt að knýja fram virðingu fyrir gildis-
mati, sem allir sannir friðarvinir hljóta að
fylkja sér um.“
Frá því að Jelena Sakharov, eiginkona
verðlaunahafans, sem hafði fengið að leita
sér lækninga í Róm og var þar stödd þegar
tilkynnt var um verðlaunaveitinguna, tók
við Nóbelsverðlaununum fyrir hönd manns
síns í Ósló fyrir rúmum fjórum árum, hafa
sovézk yfirvöld beitt Sakharov og fjölskyldu
hans ofsóknum í sívaxandi mæli. Hvað eftir
annað hefur húsleit verið gerð á heimili
Sakharov-hjónanna, þeim hefuT verið hótað
lífláti æ ofan í æ. Tatjana Jankelevitsj,
stjúpdóttir Sakharovs, og fjölskylda hennar
flæmdust úr landi eftir að KGB hafði verið
á hælum hennar mánuðum saman og
fjölskylduföðurnum og barnungum syni
hjónanna hafði verið hótað skjótum dauð-
daga. Alexei, stjúpsonur Sakharovs, fylgdi
síðan í kjölfarið, en Sovétstjórnin gerir
upptæk öll bréf, sem hinir útlagarnir senda
Sakharov-hjónunum.
Undanfarin tvö ár hefur þess stundum
orðið vart, að Sakharov, sem kominn er fast
að sextugu, sé farinn að þreytast á því að
kljást við Sovétstjórnina. „Svona líf slítur
manni,“ segir hann. „Það eina, sem maður
uppsker, er einhvers konar mórölsk fullnæg-
ing vegna þess að maður er að gera eitthvað
sem enginn mundi annars sinna."
Guðmundur H. Garðarsson:
Að byggja upp sterkan og
víðsýnan stjórnmálaflokk
Ég hef orðið var við, að þau
ummæli í grein minni í Mbl. 15.
des. s.l., þar sem ég segi m.a., að
Sjálfstæðisflokkurinn í núrver-
andi mynd væri orðinn íhalds-
flokkur með íhaldsstefnu að evr-
ópskri fyrirmynd, hafa valdið all-
miklu fjaðrafoki hjá ákveðnum
mönnum. Og þá ekki síður sú
skoðun mín og fjölda manns, er
við mig hafa rætt fyrir og eftir að
greinin birtist, að Sjálfstæðis-
flokkurinn væri ekki lengur sá
víðsýni flokkur, sem Ólafur Thors,
Bjarni Benediktsson og Jóhann
Hafstein hefðu mótað. Á það
einkum við um tímabilið 1940—
1970.
Tímabilið 1940—1970
I stefnumótun flokksins á þessu
tímabili kom að sjálfsögðu fjöldi
annarra einstaklinga við sögu.
Mætti þar m.a. nefna Gunnar
Thoroddsen, Birgi Kjaran, Davíð
Ólafsson, Ólaf Björnsson, Ingólf
Jónsson. í yngri kynslóð þessa
tímabils voru miklir atkvæða-
menn, þeir Geir Hallgrímsson,
Ásgeir Pétursson, Magnús Jóns-
son, Jónas Rafnar, Matthías
Bjarnason, Gunnar Helgason, Pét-
ur Sigurðsson, Þór Vilhjálmsson,
Ragnhildur Helgadóttir, Árni
Grétar Finnsson, Matthías Á.
Matthiesen og Sverrir Hermanns-
son, auk fjölda annarri þekktra og
hæfra manna. Tímabilið 1940—
1970 í sögu Sjálfstæðisflokksins,
stefnumörkun og framkvæmd,
einkenndist af frjálslyndi samfara
ákveðinni þjóðlegri íhaldssemi og
stjórnlyndi, svo notað sé orð sem
ýmsum virðist vera tamt að nota
núna í niðrandi merkingu.
Framangreindir forustumenn
og yngri og eldri flokksmenn á
umræddu tímabili tóku virkan
þátt í störfum Sjálfstæðisflokks-
ins á vettvangi þjóð- og sveitar-
stjórnarmála á fyrrgreindum /
grundvelli.
Stjórnlyndi
Á þessum árum breytti flokkur-
inn um afstöðu sína til félags-
málahreyfingar verkalýðsins
þannig, að hann varð í reynd
jákvæðari gagnvart ýmsum bar-
áttumálum hennar. Nægir í því
sambandi að minnast á baráttu og
forustuhlutverk flokksins í hús-
næðismálum og hins þjóðfræga
júní-samkomulags árið 1964, sem
þáverandi forsætisráðherra,
Bjarni Benediktsson hafði forustu
Fyrri hluti
um. í þeirri gjörð var mikið
stjórnlyndi, sem tryggði vinnufrið
og gott andrúmsloft á vinnumark-
aðnum í mörg ár á eftir.
Jafnframt var með þessu stjórn-
lyndi byggt upp trúnaðartraust
milli ríkisvalds, vinnuveitenda og
verkalýðs, sem dugði til samstarfs
milli þessara áhrifaaðila þjóðfé-
lagsins, þegar íslenzku þjóðinni
reið mest á að standa saman. Það
var, þegar efnahagsáföll af völd-
um aflabrests í síldveiðum dundu
yfir þjóðina árið 1967. Þá skruppu
útflutningstekjur íslendinga sam-
an um rúmlega 40%. Er það mesta
efnahagsáfall sem íslendingar
hafa orðið fyrir á þessari öld.
Menn eru í stjórnmálum til að
stjórna. Til þess að það megi vel
takast, þarf stjórnsemi (stjórn-
lyndi, ef menn vilja nota það orð),
samfara skilningi á raunverulegri
stöðu alls almennings, einstakl-
ings sem heildar. Um þetta snúast
stjórnmál.
Stjórnmálastefna
og áherzlur
Hástemmd fræðimennska, bók-
stafstrú á kennisetningar eða röng
áherzla á framkvæmd stefnu, sem
er byggð á breiðum grundvelli með
tilliti til ríkjandi þjóðfélagshátta
og landshags, getur leitt til ófarn-
aðar.
Ef Sjálfstæðisflokkurinn leggur
of mikla áherzlu á þann þátt í
stefnu flokksins, sem telst til
hinnar íhaldssamari, eins og ýms-
um finnst hann hafa gert á
síðustu árum, leiðir það óhjá-
kvæmilega til þess, að hugsanlegu
fylgi við flokkinn eru þrengri
takmörk sett en þegar fram-
kvæmd stefnunnar var í raun og
veru sambland af frjálslyndi og
íhaldi á grundvelli stjórnsemi. I
þessu sambandi væri unnt að
skrifa langt mál um þýðingu þess,
að ýmsir núverandi hugmynda-
fræðingar flokksins skildu þýð-
ingu þess, að unnt sé að aðlaga
kennisetningar og raunveruleika
þannig, að úr verði stjórnmála-
stefna, sem hefur hugsjónalegt og
hagrænt gildi fyrir fólkið í land-
inu.
Reynsla og fræðimennska
Skal nú vikið nokkuð að stöðu
Sjálfstæðisflokksins, sem flokks
frjálslyndra manna og íhalds-
samra. Sá, sem þetta ritar, hefur
verið virkur þátttakandi í Sjálf-
stæðisflokknum í áratugi. Hann
hefur barizt fyrir grundvallar-
sjónarmiðum Sjálfstæðisflokksins
um vernd mannhelgis, einstakl-
ingsfrelsi, félagsfrelsi og tján-
ingarfrelsi. í þeirri baráttu hefur
ritvöllurinn einn ekki verið látinn
nægja. Óþarft er að skýra það
nánar. I þessari áratuga baráttu
hefur víða verið komið við og
unnið með ýmsum forustumönn-
um Sjálfstæðisflokksins og sjálf-
stæðisfólki, sem kemur við sögu
liðinna áratuga. Er því þess að
vænta, að raunveruleg reynsla
vegi nokkuð til jafnvægis við
fræðileg skrif um stefnu flokksins
og störf á umræddu tímabili.
Erfitt hlutverk
Fáir íslenzkir stjórnmálamenn
léku þá jafnvægislist betur en
Ólafur Thors, að halda hinum
fjölbreytilega flokki saman, sem
Sjálfstæðisflokkur var og er. Og
afburðagáfur og stjórnunarhæfi-
leika Bjarna Benediktssonar
þurfti með til að halda því verki
áfram eftir fráfall Ólafs. Arftakar
þessara forustumanna voru sann-
arlega ekki öfundsverðir. Vandi
þeirra var mikill. Samfara því sem
styrkja þurfti tengsl flokksins við
fortíðina varð að horfa djarflega
til framtíðarinnar. Stefnumörkun,
framkvæmd og forusta varð jafn-
framt að vera í eðlilegum tengsl-
um við upprunalegan tilgang
flokksins og hinn breiða fjölda
fólks úr öllum stéttum, sem mynd-
uðu hann og studdu, ef vel átti að
vera.
Á síðustu árum hefur þetta ekki
tekizt sem skyldi. Ef Sjálfstæðis-
flokkurinn á aftur að ná sínum
fyrri innri og ytri styrkleika, þarf
gjörbreyting að eiga sér stað. Er
þetta nauðsynlegt með tilliti til
fylgisaukningar sem og vegna
sambands flokksins við stéttir,
atvinnuvegi landsins og byggða-
lög.
Hugsjónir og
raunveruleiki
Stefnumörkun og vægi ein-
stakra stefnuskráratriða ræður
úrslitum um viðgang eins flokks.
Þröngsýn stefnumörkun eða rang-
ar áherzlur verka óaðlaðandi og
fælir fólk frá. Niðurstaðan verður
minnkandi fylgi, fyrr eða síðar.
En það eitt að vera með aðlað-
andi stefnu ræður ekki úrslitum.
Stjórnmálastefna verður að
byggjast á raunsæi. Stefnan verð-
ur að vera framkvæmanleg og
byggjast á þeim aðstæðum, um-
hverfi og fólki, sem hún á að
þjóna. Geri stjórnmálastefna það
ekki, á hún ekkert erindi. Þetta
eru einföld og augljós sannindi.
En hvað sem þessu líður skjóta
oft upp kollinum stjórnmálastefn-
ur eða pólitísk afbrigði, sem eiga
takmarkað erindi inn í það um-
hverfi, sem reynt er að setja þær í.
Hugsjónagrundvöllurinn kann að
vera góður, en hann er markleysa,
ef þjóðfélagsleg skilyrði skortir til
þess að hann geti orðið að raun-
veruleika.
í lýðræðisríkjum þar sem fjöld-
inn í skjóli skoðanafrelsis og
kosningaréttar, getur valið og
hafnað, gildir það lögmál eitt
gagnvart þingræðisvaldi, að
stjórnmálastefnur og stjórnmála-
barátta byggist á raunhyggju en
ekki óskhyggju, ef árangur á að
nást.
Gildi stefnu
Skiptir þá máli að greina aðal-
atriði frá aukaatriðum og að
réttar áherzlur séu lagðar á mikil-
vægi einstakra málaflokka.
Þá hefur það mikla þýðingu
fyrir gott brautargengi flokks, að
áhrifavaldar hans um stefnumót-
un skilji mikilvægi þess að já-
kvætt tilfinningasamband verði
milli fólksins og þeirrar stefnu,
sem viðkomandi flokkur boðar.
Til þess að stefna öðlist gildi
verður fólk að meðtaka hana af
frjálsum og fúsum vilja. í lýð-
frjálsum ríkjum verður 'fólki að
finnast sem það sé hluti, þátttak-
andi í boðaðri stjórnmálastefnu.
Eftir því sem stjórnmálamönnum
■*tekst betur til í þessum efnum,
þeim mun hærra rís lýðræðið og
frelsisvitund fólksins.
Sannarlega frjálslynd stjórn-
málastefna, stefna víðsýnis og
frelsis, hlýtur að vera byggð upp
og mótuð i samráði við fjölmenna
hópa fulltrúa helztu stétta og
hæfustu einstaklinga á hinum
ýmsu sviðum. Þá hlýtur veigamik-
ill þáttur slíkrar stefnumörkunar
i landi eins og íslandi að byggjast
á því sjónarmiði, að sem mest
jafnvægi og jafnræði ríki milli
íbúa þéttbýlis og strjálbýlis á
flestum sviðum mannlegra sam-
skipta.
Skynsamlegt stjórnlyndi
í fámennu þjóðfélagi, getur
járnhart lögmál samkeppninnar
ekki gilt á öllum sviðum.
Ákveðið umburðarlyndi og til-
litssemi verður að vera fyrir hendi
til að milda erfiða stöðu eða
kringumstæður. Á vissum sviðum
s.s. í verzlun og viðskiptum er
nauðsynlegt að sem mest sam-
keppni ríki, þar sem því verður við
komið. En landshagir, lega lands-
ins, fámenn og ójöfn skipting
náttúruauðæfa milli atvinnu-
greina og landshluta, leyfa ekki
ótakmarkaða markaðshyggju. Ef
öllu væri sleppt lausu, eins og
nokkrir „útópíu" menn krefjast,
myndi það hafá í för með sér
ófyrirsjáanlegar afleiðingar fyrir
frelsi og sjálfstæði íslenzku þjóð-
arinnar, svo ekki sé talað um
byggða- og eignaröskun, sem
myndi kippa fótunum undan því
borgaralega smáeignasamfélagi,
sem íslendingar nú búa Við.
Með þessu er ekki sagt, að ekki
skuli keppt að sem mestu frelsi
sérhverjum einstaklingi til handa.
Aðalatriðið er, að íslendingar
þekki sin takmörk og viðurkenni
skynsamlegt stjórnlyndi. Hið
sama gildir um stjórnmálaflokka.