Morgunblaðið - 27.01.1980, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. JANÚAR 1980
fHnfpj Útgefandi JlllljKfrÍfe hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Ritst jórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 4.500,00 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 230
kr. eintakið.
Vinstri þoka
og stjórnleysi
Mönnum er farið að
ógna stjórnleysið.
Hver dagurinn líður af
öðrum án þess að nokkur
merki sjáist þess, að ný
ríkisstjórn sé í burðarliðn-
um. Nú síðast fól forseti
Islands Benedikt Gröndal
stjórnarmyndun, en þegar
þessar línur eru skrifaðar,
verður ekki séð hvort hann
telur frekari tilraunir til-
gangslausar eða ekki. Að
vísu hefur Sjálfstæðis-
flokkurinn tjáð sig reiðu-
búinn til viðræðna. Og
formaður hans, Geir Hall-
grímsson, lýsti þeirri skoð-
un sinni, að það sé ekki
rétt að afskrifa möguleik-
ann á myndun ríkisstjórn-
ar lýðræðisflokkanna
þriggja „fyrr en efnislega
hefur verið gengið úr
skugga um, hvað í milli
ber, — slíkt væri ábyrgð-
arleysi“.
Eins og við mátti búast
höfnuðu Alþýðubandalags-
menn fyrirfram allri um-
ræðu um stjórnarmyndun,
sem yrði í höndum Bene-
dikts Gröndals. Þéir eru
enn í sárum eftir sneypu-
för Svavars Gestssonar,
sem varð til þess eins að
sanna enn einu sinni, að
vinstri flokkarnir geta
ekki unnið saman. Því
veldur hvort tveggja í senn
innbyrðis afbrýðissemi og
tortryggni, auk þess sem á
milli þeirra er óbrúanleg
gjá í ýmsum hinna þýð-
ingarmestu mála.
Það má raunar líka
segja, að viðbrögð Fram-
sóknarflokksins séu ekki
óeðlileg, ef miðað er við
yfirlýsingar Steingríms
Hermannssonar að undan-
förnu, svo hvatvíslegar og
vanhugsaðar sem þær hafa
verið. Vitaskuld getur
stjórnmálaflokkur með 17
þingmenn ekki skotið sér
undan ábyrgð með gífur-
yrðum eða ágreiningi um
formsatriði. Vinstri
draumurinn er orðinn að
martröð. Úr þessu þýðir
ekki meira um hann að
hugsa. Ef Steingrímur
Hermannsson vill láta
taka mark á sér sem
stjórnmálamanni verður
hann að taka efnislega
afstöðu til þeirra vanda-
mála, sem nú er við að
glíma í íslenzkum efna-
hags- og atvinnumálum.
Hvort í upphafi slíkra við-
ræðna er gengið út frá
stefnuplöggum Framsókn-
arflokks eða Alþýðuflokks
getur verið rifrildisefni
götustráka. Formenn
stjórnmálaflokkanna gætu
alveg eins setzt niður án
þess að hafa pappírssnifsi
meðferðis. Aðalatriðið er,
að þeir ræðist við í
hreinskilni og hafi einurð
til þess að axla þá byrði,
sem þeir hafa boðið sig
fram til að bera og kjós-
endur hafa þegið það boð.
Kosningarnar 1978 hafa
á margan hátt reynzt ör-
lagaríkar. Eftirtektarvert
er, að pólitísk misbeiting
verkalýðshreyfingarinnar
réð úrslitum í þeirri bar-
áttu, en síðan hefur komið
á daginn, að þeir menn,
sem hæst gagnrýndu aðra
fyrir slælega frammistöðu,
hafa ekki reynzt vandan-
um vaxnir. Á haustdögum
1978 tókst að vísu að
mynda ríkisstjórn, en hún
var aldrei nema til mála-
mynda. Æ síðan hefur ekki
linnt brigzlyrðum og að-
dróttunum á vinstri væng
stjórnmálanna, en um
raunverulega stefnumörk-
un hefur aldrei verið að
ræða. Þessari áráttu má
helzt líkja við steinbarn í
maganum eða skip í þoku,
sem rekur undan veðri og
vindum, Og eftir síðustu
yfirlýsingum að dæma
virðast forystumenn
vinstri flokkanna ekkert
hafa lært og ekkert skilið.
Það hefur vakið athygli,
að framkoma Geirs Hall-
grímssonar hefur skorið
sig úr í stjórnarmyndun-
arviðræðunum. Hann hef-
ur aldrei fallið í þá gryfju
að vera með ýfingar eða
ásakanir í garð annarra,
heldur einbeitt sér að því
að reyna að miðla málum
minnugur þess, að hér á
landi hefur stjórnmálasag-
an verið saga málamiðlun-
ar. Svo hlýtur jafnan að
vera þar sem enginn einn
flokkur nær hreinum
meirihluta. Þá verða allir
að gefa eftir, enginn getur
náð öllu sínu fram. Þeir
stjórnmálamenn, sem ekki
skilja þetta, eru óhæfir.
Þeir gerðu þjóð sinni mest-
an greiðan með því að
draga sig í hlé og gefa
öðrum tækifæri til þess að
láta að sér kveða.
Rey kj aví kurbréf
Laugardagur 26. janúar
Hálfur er
auður und
hvötum
Með fráfalli Vésteins Guð-
mundssonar framkvæmdastjóra
er fallinn frá góður drengur og
merkur brautryðjandi stóriðju hér
á landi. Um hann fórust Magnúsi
Jónssyni bankastjóra svo orð í
minningargrein í blaðinu sl.
sunnudag:
„Þegar það féll í minn hlut að
svipast um eftir framkvæmda-
stjóra fyrir Kísiliðjuna í Mý-
vatnssveit, kom nafn Vésteins
Guðmundssonar mér fljótt í hug.
Orsökin var sú, að ljóst var, að
aðstæður og viðfangsefni í sam-
bandi við Kísiliðjuna voru á marg-
an hátt líkar og á Hjalteyri.
Byggðin var annars vegar þéttbýl-
iskjarni og hins vegar blómleg
sveit eins og nágrenni Hjalteyrar.
Það var mikil nauðsyn að mynda
gott samband og skilning milli
þéttbýlis og sveitarinnar og um-
fram allt milli íbúanna og for-
svarsmanna Kísiliðjunnar, sem
var fyrsta stóriðjufyrirtæki í sveit
á Island og auk þess í sveit með
einstæða náttúru, er ekki mátti
spilla. Þetta vandamál var enginn
maður líklegri til að skilja og
leysa farsællega en Vésteinn. Að
hinu leytinu var svo sá mikli
vandi, er sneri að rekstri hins nýja
fyrirtækis, en það voru hin tækni-
legu vandkvæði, þar sem um var
að ræða vinnslu úr hráefni, sem
hvergi var unnið annars staðar við
svipaðar aðstæður. Við íslend-
ingar höfðum enga tæknilega
reynslu á sviði kísilgúrvir islu, og
þótt við hefðum tryggt okkur
tæknilega aðstoð hinna færustu
erlendu sérfræðinga, þá þekktu
þeir ekki allar aðstæður við Mý-
vatn. Það var því mikil nauðsyn að
tryggja verksmiðjunni fram-
kvæmdastjóra, sem í senn væri
úrræðagóður og gæfist ekki upp,
þótt á móti blési. Ég mundi ekki
eftir neinum manni, er fremur
hafði þá kosti en Vésteinn Guð-
mundsson."
Færir
byggöina
saman
Ástæðulaust er að draga fjöður
yfir, að bygging kísilgúrverk-
smiðjunnar var umdeild á sínum
tíma. Sumpart var þar um eðli-
legar ástæður að ræða í svo
sérstæðu og viðkvæmu umhverfi
sem Mývatnssveit er. En sumpart
voru það líka órarnir einir, sem
réðu andstöðunni, hvötin til þess
að rífa niður eða a.m.k. að standa
í vegi fyrir eðlilegum framförum í
samvinnu við erlenda aðila, sem
opnuðu markaðina og gerðu þessa
framleiðslu mögulega bæði tækni-
lega og fjármálalega. Var engu
líkara en að sumir þessara and-
fætlinga fengju glýju í augun
andspænis þeim stórhug, sem lýsti
sér í stofnun Kísiliðjunnar.
Eftir að full reynsla er komin á
starfsemi Kísiliðjunnar leikur
naumast á því vafi, að flestir telja,
að þar sé um þjóðþrifa fyrirtæki
að ræða. Hjá því vinna nær eitt
hundrað manns og veltan á sl. ári
nam rúmum tveim milljörðum
króna. Þetta fyrirtæki hefur borið
sig allar götur síðan 1973—74
þrátt fyrir margvíslega örðug-
leika. Þannig hafa náttúruham-
farirnar valdið Kísiliðjunni gífur-
legu tjóni, auk þess sem ónóg gufa
hefur dregið úr afkastagetu verk-
smiðjunnar og var þar skammsýni
íslenzkra stjórnvalda um að kenna
eins og löngum varðandi þarfir
atvinnurekstrarins. I þeim efnum
keyrði þó um þverbak á sl. ári.
I kjölfar Kísiliðjunnar og eink-
anlega eftir að Kröflufram-
kvæmdirnar hófust hefur mynd-
ast þéttbýliskjarni við norðurenda
Mývatns. Slík þróun hefur að
sjálfsögðu margvísleg áhrif á
sveitarbraginn, sem endalaust má
um deila, hvort sé æskilegt eða
ekki. En fram hjá því verður ekki
gengið, að þvílík röskun hlýtur
jafnan að verða, hvarvetna þar
sem verksmiðjurekstur og þjón-
ustumiðstöð er sett niður í sveita-
byggð, eins og Selfoss eða Hella
eru dæmigerð um á Suðurlandi, en
Egilsstaðir á Austurlandi. En í
þeim efnum er mest um vert, að
maður með lífssýn, reynslu og
mannkosti Vésteins Guðmunds-
sonar eigi hlut að máli til þess að
gera þessar breytingar átaka-
minni.
Ekki fer hjá því að fjölmargir
augljósir kostir fylgi atvinnu-
rekstri eins og kísilgúrvinnslu
fyrir Mývatnssveit. Hún er nú
komin í þjóðbraut þvera, ekki sízt
eftir að Kröfluvirkjun kom til
sögunnar, enda eru samgöngur
allar og hvers kyns þjónusta
miklu betri en ella. Með fjöl-
breyttari atvinnutækifærum fá
fleiri heimamenn starf við sitt
hæfi en áður og fjöldi aðkomu-
manna hefur setzt þar að. Meðal-
tekjur hafa hækkað. Og svo mætti
áfram telja. Og ekki má gleyma að
starfsemi Kísiliðjunnar og sölufé-
lags John’s Manville hefur reynzt
Húsavíkurkaupstað drjúg tekju-
lind. Sem dæmi má nefna að
þangað voru af þeim sökum 30
skipakomur á sl. ári auk opinberra
gjalda sem nema tugum milljóna.
Hvaðá
að gera?
Ekki fer hjá því, að í ýmsum
byggðarlögum er nú kvíðvænlegt
vegna atvinnuástandsins. Margur
horfir til fyrirtækja eins og Kísil-
iðjunnar og spyr sjálfan sig, hvort
nokkrir þvílíkir möguleikar leyn-
ist í grenndinni,— hvort við því
megi kannski búast, að stóriðju-
fyrirtæki verði sett niður annars
staðar en á suðvesturhorninu eins
og í tíð Viðreisnarstjórnarinnar.
Harðindin á sl. ári hafa ekki
komið jafnilla niður á nokkrum
landshluta eins og ,Norð-Aust-
urlandi. Bændur standa í sumum
sveitum svo höllum fæti að vand-
séð er, að þeir geti flotað sér yfir
annað ár jafnvont og þótt það yrði
að litlu skárra, enda hefði numið
við landauðn, ef þvílík harðindi
hefðu orðið fyrir nokkrum áratug-
um, — fjárfellir og jafnvel mann-
fellir á síðustu öld. Á Þórshöfn er
nýtt og glæsilegt frystihús, en
hráefnisöflun er á þvílíkum brauð-
fótum, að þess er engin von að
viðunandi ástand skapist í at-
vinnumálum nema til komi átak
af opinberri hálfu. En vitaskuld
verður frumkvæðið að koma frá
heimamönnum. Og vitaskuld verð-
ur að breyta svo skattalögum og
rekstrarmöguleikum atvinnufyr-
irtækja, að heimamenn sjái sér
hag í að leggja fram fé til að
byggja upp slíkan rekstur í sínu
eigin héraði. Það dugir ekki að
láta danka upp á náðina.
Á síðustu árum hljóp fjörkippur
í atvinnulífið á Kópaskeri með því
að verulegt magn af rækju fannst
í Öxarfirði. í kringum vinnsluna
hafa um 30 manns haft atvinnu í
landi auk sjómannanna. Á þessum
vetri hefur svo brugðið við, að
ekkert hefur veiðzt að kalla nema
fyrstu dagana í október og nú þá
síðustu, svo að aflinn hefur náð
dagvinnslu. Útgerð er mjög ný af
nálinni á Kópaskeri, svo að afla-
brestur eitt ár getur reynzt af-
drifaríkur; — það eru engar fyrn-
ingar í að hlaupa. Að sjálfsögðu