Morgunblaðið - 27.01.1980, Page 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. JANÚAR 1980
Hér fer á eftir ræða, sem
Ellert B. Schram, íormað-
ur Fulltrúaráðs sjálfstæð-
isfélajíanna í Reykjavík,
flutti á aðalfundi Full-
trúaráðsins í fyrrakvöld:
Á siðasta ári dró enh til tíðinda
í íslenskum stjórnmálum. Eftir
stuttan, stormasaman og stefnu-
lausan valdaferil í 13 mánuði,
leystist ríkisstjórn Ólafs Jóhann-
essonar upp í október sl. og gengið
var til kosninga í desember. Það
voru þriðju kosningarnar á tveim-
ur árum, svo fyrir samtök eins og
Fulltrúaráðið, sem bera hita og
þunga alls kosningastarfs sjálf-
stæðismanna í Reykjavík, hefur
verið ærið að starfa.
Úrslit borgarstjórnarkosn-
inganna og alþingiskosninganna
1978 voru mikið reiðarslag fyrir
sjálfstæðismenn. Flokkurinn tap-
aði meirihluta sínum í borginni og
fékk í þingkosningunum lægra
hlutfall en nokkru sinni fyrr. Við
lágum eftir í sárum og þeir voru
margir sem virtust albúnir til að
veita okkur náðarhöggið. Þetta
var erfitt tímabil fyrir Sjálfstæð-
isflokkinn sem gat sér litla vörn
veitt gegn óvæginni gagnrýni utan
sem innan flokksins. Hið sterka
vígi í Reykjavík hafði glatast,
fylgið var í lágmarki. Sjálfstæð-
ismenn vissu ekki hvaðan á sig
stóð veðrið, voru óviðbúnir slíku
áfalli og það kostaði átak og
baráttuþrek að rétta úr kútnum.
Það tókst þó, vegna þess að
Fulltrúaráðið reyndist vandanum
vaxið. Auðvitað er innan þess
ágreiningur um menn og þar eru
skiptar skoðanir um vinnubrögð
og málefni, en menn stóðu saman
um það sem mestu máli skipti,
Sjálfstæðisflokkinn sjálfan. Á sl.
vetri fóru fram opinskáar og
hreinskilnar umræður, vinnu-
brögð voru tekin til endurskoðun-
ar og uppgjöf var orð sem menn
þekktu ekki. Vandi Sjálfstæðis-
kosningaúrslit. Ef menn vildu
setja kosningaúrslitin í sögulegt
samhengi væri frekar ástæða til
að komast að hinni dapurlegu
niðurstöðu, að kosningarnar í vet-
ur hafi staðfest minnkandi kjör-
fylgi og áhrif Sjálfstæðisflokks-
ins. En svo alvarlegar ályktanir
megum við ekki draga, þótt svo við
sleikjum sár okkar í augnablikinu.
Ellert
B. Schram:
drög að henni lögð fyrir þingflokk,
frambjóðendur og miðstjórn en
það var á síðustu stundu og gaf
frambjóðendum mörgum hverjum
tækifæri til að afneita henni eða
mótmæla. Rétt er þó að minna á,
að þau heyrðust fyrst eftir á.
Stefnumótunin var hrá og ekki
nægilega yfirveguð eða slípuð. Þó
var ekki annað að heyra en
leiftursóknin fengi góðar undir-
tektir í röðum sjálfstæðismanna. I
henni fólst bæði hugrekki og
hreinskilni og hún var tvímæla-
laust afdráttarlaus og útfærð yfir-
lýsing um aðgerðir i einstökum
atriðum.
Með þessum orðum er ég ekki að
leggja blessun mína yfir þessa
stefnu í einu eða öllu, en ég er að
lýsa tilurð hennar, því ég tel það
hugleysi að afneita leiftursókn-
inni, jafnframt því sem það væri
heimskulegt að viðurkenna ekki
galla hennar.
Og gallarnir reyndust margir.
Eg tel það misskilning þegar því
er haldið fram, að okkur hafi ekki
unnist tími til að koma stefnunni
á framfæri. Ég held einmitt að
henni hafi verið hafnað, vegna
þess að fólk vissi hvað við sögðum
en skildi ýmist ekki svörin eða
beinlínis hræddist þau.
Það var áberandi í kosningabar-
áttunni hvað fólk spurði mark-
vissara og áleitnara eftir því sem
á leið.
Fólk skildi ekki hvernig það
dæmi átti að ganga upp að gefa
verðlag frjálst á sama tíma og
verðbólga átti að hverfa á svip-
verið of síðbúin og lítt unnin. Hitt
er rétt að hafa í huga, að það er
betra að vinna til trausts fylgis
vegna skýrrar stefnu, heldur en
skyndivinsælda með loforða-
glamri. En stefna, hversu skýr
sem hún er, má ekki vera svo
fráhrindandi að allt lausafylgið,
miðjuhópurinn hja ísl. kjósendum
fælist frá okkur. Stefnan má
hvorki vera íhaldsöm né heldur
lýðskrum. Og Sjálfstæðisflokkur-
inn hefur aldrei verið slíkur flokk-
ur. I rauninni er það ekki réttnefni
að kalla leiftursóknina íhalds-
sama. Hún var miklu fremur
frjálshyggjustefna, sem sló svo
langt til hægri, ef nota má það
orð, að markaðslögmál, afdrátt-
arlausar kennisetningar og til-
litsleysi til rótgróinna viðhorfa
sátu í fyrirrúmi. Það kann aldrei
góðri lukku að stýra, að einblína á
bókstafstrú, hvort sem hún er til
hægri eða vinstri. Fræðikenningar
eru til leiðbeiningar en ekki átrún-
aðar.
I rauninni er mér afar illa við
hverskonar nafngiftir til handa
Sjálfstæðisflokknum. Hann er
ekki íhald, hægri- eða frjáls-
hyggjuflokkur. Hann er ekki
miðjuflokkur. Hann er Sjálfstæð-
isflokkur með sjálfstæðisstefnu.
Samband frjálslyndis, sterkra ein-
staklinga, ólíkra viðhorfa. Sjálf-
stæðismenn hafa það sameiginlegt
að vera andvígir alræðiskenning-
um, ofstjórn og öfgum. Kjósend-
um Sjálfstæðisflokksins er réttur
og sléttur almenningur, víðsýnt og
kreddulaust fólk, sem hafnar
Prófkjörin
Ekkert eitt atriði hefur ýtt eins
mikið undir þá ógæfulegu þróun
eins og prófkjörin. Þau hafa verið
góð til síns brúks, að því leyti að
klíkuskapur heldur ekki lengur
hlífiskildi yfir gagnlausum fram-
bjóðanda og ef til vill eru fáar
leiðir finnanlegar, sem geta komið
í staðinn. En ég minni á, að
prófkoskningar breyta engu til
eða frá um minna eða meira fylgi
í kosningunum sjálfum. Við höf-
um viðhaft prófkosningar allar
götur frá 1970 með einni undan-
tekningu. Á þeim tíma hafa farið
fram fernar þingkosningar.
Stærsta sigurinn vann Sjálfstæð-
isflokkurinn 1974, en þá var ekk-
ert prófkjör viðhaft.
Prófkosningar eru orðnar að
átökum og persónulegu kapp-
hlaupi tiltölulega fárra manna.
Samherjar berast á banaspjótum,
bítast um sæti og beita áður
óþekktum vinnubrögðum. Sífellt
færri og færri menn, sem til
forystu eru fallnir sækjast eftir
þáttöku i prófkjöri. Forysta
flokksins þrengist. Áhrifastöður
safnast á fárra manna hendur.
Menn taka eigin metorð og valda-
streitu fram yfir flokk sinn og
hugsjónir.
Þetta er óglæsileg mynd, sem
hér er dregin upp, en hún er því
miður sannleikanum samkvæmt.
Hún er ekki sögð vegna persónu-
legs biturleika eða gremju, því að
mínar gerðir varðandi fram-
boðsmál voru að sjálfsdáðun, en sá
Látum ekki verð-
bólguupplausn og
sýn
stundarerfiðleika villa okkur
Prófkosningar orðnar að átökum og
persónulegu kapphlaupi fárra manna
flokksins liggur ekki í því að þar
fáist ekki áhugasamt og duglegt
fólk til starfa. Fulltrúaráðið er
hinsvegar í hlutverki vélamanns-
ins, sem mokar kolum eða knýr
vélar, án þess að fá nokkru ráðið
um stefnu eða útlit skipsins. Það
hefur verið í höndum annarra.
Kosningarnar í desember voru á
óvenjulegum tíma en komu okkur
ekki í opna skjöldu hvað varðar
skipulag og kosningastarf. Við
höfum gert ráð fyrir að kosningar
myndu skella á með litlum fyrir-
vara. Kosningavélin var vel
smurð, fleira fólk bauð sig fram til
starfa, en hægt var að nýta, og
áhugi meiri en þekkst hefur um
langan tíma. Mun meiri samræm-
ing og verkaskipting var nú á milli
miðstjórnar, sem hefur yfirum-
sjón með kosningabaráttunni á
landinu öllu og Fulltrúaráðs-
skrifstofunnar, sem stjórnaði
kosningabaráttunni í Reykjavík.
Skipuð var sérstök áróðursnefnd,
sem annaðist auglýsingar, áróður,
greinarskrifum og vinnustaða-
fundum frambjóðenda. Þessi
verkaskipting var tvímælalaust til
bóta, enda flestir sammála um að
kosningabaráttan hafi skipulags-
lega séð verið betur rekin en
nokkru sinni fyrr.
Sjálfstæðismenn voru bjartsýn-
ir í kosningabaráttunni og gengu
vígreifir til leiks. Skoðanakannan-
ir báru það með sér að veruleg
fylgisaukning myndi eiga sér stað
og starfið einkenndist af krafti og
sóknarhug. Af þessum sökum urðu
vonbrigðin meiri en ella og verða
ekki túlkuð öðru vísi en ósigur,
þrátt fyrir betri kosningar nú, en
árinu á undan. Og auðvitað væri
það mikil sjálfsblekking að telja
sjálfum sér trú um, að Sjálfstæð-
isflokkurinn hafi ekki tapað með
því að einblína á þessi tvennu
Hverjar eru
ástæðurnar?
En hverjar eru þá ástæðurnar
fyrir því, að fylgið varð ekki meir
en raun bar vitni? Þeir eru margir
spámannlega vaxnir þessar vik-
urnar, sem hafa hin vísu svör á
reiðum höndum. Það stendur
sjaldnast á þeim útskýringum,
sem flestar ef ekki allar finna
sökudólginn í öðrum en þeim sem
kveða upp dóminn. Áður en ég
tilnefni minn sökudólg vildi ég
fara nokkrum orðum um þá ásteit-
ingarsteina, leiftursóknina og
flokksforystuna, sem helst hafa
verið á milli tannanna á mönnum.
Fyrst er það leiftursóknin. Vildi
ég þá minna á, að eitt helsta
gagnrýnisatriðið á kosningabar-
áttu Sjálfstæðisflokksins 1978 var,
hversu stefnuskrá flokksins í
efnahagsmálum var óljós og loðin.
Þetta kom fram bæði í ræðum og
ritum manna. Ég var sjálfur í
þeim hópi sem lagði áherslu á að
sagt yrði fyrir kosningar nú í
desember, hvað ætlunin væri að
gera eftir kosningar. Stefnuyfir-
lýsing sem gekk undir nafninu
„Endurreisn í anda frjálshyggju"
og samþykkt var á landsfundi í
maí, féll í góðan jarðveg, en varð
þó hvergi nein nákvæm úttekt á
ástandi og horfum, hvað þá að hún
í einstökum atriðum tíundaði at-
lögu gegn verðbólgu. Þess vegna
varð leiftursóknin til. Að vísu voru
stundu; ekki hvernig það gat farið
saman að gefa vexti frjálsa, en
láta verðbólgu hverfa með því að
veifa hendi; ekki hvernig unnt var
að forða atvinnuleysi á sama tíma
sem skera átti niður opinberar
framkvæmdir og fjárveitingar um
35 milljarða króna; ekki hvernig
lífskjör gætu haldist óbreytt um
leið og niðurgreiðslur væru felldar
niður eða stórlækkaðar; ekki
hvernig vinnufriður og atvinnu-
öryggi héldist, þegar vísitölubæt-
ur skyldu afnumdar í bullandi
verðbólgu.
Og það hjálpaði ekki til, þegar
forystumenn og frambjóðendur
voru með ótímabærar yfirlýsingar
sem vöktu tortryggni eða gerðu
tillögurnar lítt trúverðugar.
Almenningur gat heldur ekki
gert það dæmi upp hvernig leiða
átti þessa leiftursókn til sigurs
undir forystu þess flokks sem
hafði ekki náð neinum tökum á
verðbólgu á fjögurra ára stjórn-
arferli sem lauk rétt rúmlega ári
áður. Sá flokkur, okkar flokkur,
hafði heldur ekki komið almenn-
ingi fyrir sjónir sem samhentur og
einhuga. Þvert á móti voru helstu
fréttir úr herbúðum Sjálfstæð-
ismanna, hatröm prófkjör, per-
sónuleg hjaðningavíg og opinber
klofningsframboð.
Síðbúin stefna
Að þessu mun ég víkja síðar, en
ég er þeirrar skoðunar að um leið
og það hafi verið rétt að setja
fram skýra og glögga stefnu í
kosningabaráttunni, þá hafi hún
stéttastríði, öfgaskoðunum eða al-
þjóðlegum fræðikenningum. Þeir
vilja velferð og öryggi og viður-
kenna hlutverk ríkisins í þeim
efnum. Þeir styðja frelsi og fram-
tak og viðurkenna þýðingu at-
vinnulífsins að því leyti. Sjálf-
stæðismenn vilja efla sinn flokk í
anda frjálsra athafna og félags-
legra umbóta.
Þetta hefur að mínu mati ekki
hreyst. Við skulum varast að
draga þær niðurstöður af kosn-
ingastefnuskránni nú, að hún boði
einhver tímamót eða þáttaskil í
stefnumörkun og pólitískri stað-
setningu flokksins. Leiftursóknin
var sett fram sem kosningapró-
gram, neyðarúrræði vegna neyð-
arástands. Sú tilraun mistókst, en
e.t.v. hefur hún þó orðið til
einhvers gagns, ef sjálfstæðis-
menn hafa áttað sig betur en áður,
á því, hvers virði hin raunverulega
sjálfstæðisstefna er. Ef menn hafa
lært það af leiftursókninni, kosn-
ingunum og úrslitunum, að upp-
hlaup af þessu tagi eru ekki til
ávinnings, þá er vel.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur
ávalt átt á að skipa hæfum
forystumönnum og víðsýnum, sem
hafa skilið sjálfstæðisstefnuna og
túlkað hana í þeim anda, sem hér
hefur verið lýst.
Menn geta deilt um það hvort
forystan nú hafi staðið sig á
verðinum sem skyldi og er þá við
miðstjórn og þingflokk að sakast í
þeim efnum.
Hitt er aíveg öruggt að sam-
komulag, klofning og annað mis-
sætti hefur ekki hjálpað til.
atburður ætti þó að varpa enn
skýrara ljósi á þann vítahring,
sem flokkurinn verður með einum
eða öðrum hætti að brjótast út úr.
Sá sökudólgur sem ég bendi á
vegna kosningaúrslitanna er
hvorki einn einstaklingur né til-
tekin leiftursókn. Sökin liggur í
okkar eigin sjálfskaparvíti, flokk-
urinn hefur orðið fórnardýr ör-
væntingarfullra tilrauna til þess
að finna patentlausnir á verð-
bólguvandanum, og leiðtogar okk-
ar hafa verið leiksoppar gallaðs
prófkjörsfyrirkomulags. Hvort
sem það er orsök eða afleiðing þá
skortir mjög á í Sjálfstæðis-
flokknum, ekki síst í fremstu
víglínu, sannfæringu og hugsjóna-
styrk, sem ýtti slíkum vandamál-
um til hliðar og gerði þau minni-
háttar. Flokkur sem er í pólitísku
og andlegu jafnvægi þarf ekki á
leiftursóknum að halda né heldur
þyrfti hann að bera af því skaða,
ef þeirra er á annað borð þörf.
Efnahagsmálin
afskræma
Efnahagsmál hafa verið mið-
punktur ef ekki upphaf og endir
allra pólitískrar umræðu á Islandi
í háa herrans tíð. Efnahagsmál
afskræma pólitískt mat og ekki
hafa stjórnarmyndunarviðræður
að undanförnu hjálpað til. Nú eru
flokkarnir farnir að framleiða
tillögur í efnahagsmálum, með
tilheyrandi einkunargjöf frá Þjóð-
hagsstofnun, rétt eins og ágæti
heilla stjórnmálaflokka verði veg-
ið og metið eftir hagfræðilegum
formúlum misviturra sérfræð-
inga. Stjórnmálin eru miklu
stærri og merkilegri en svo. Sú
hringavitleysa, sem þjóðin hefur
orðið vitni að upp á síðkastið,