Morgunblaðið - 27.01.1980, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. JANÚAR 1980
ALBERT Speer er einn fárra núlifandi manna, sem geta rifjað upp náin kynni
af'Hitler. Skömmu fyrir síðustu áramót kom Aspen stofnunin í Berlín á
mérkilegum fundi með fyrrverandi húsameistara foringjans, vígbúnaðarráð-
herra hans og trúnaðarvini og Alan Bullock, sagnfræðingi við Oxfordháskóla
og höfundi bókarinnar „Hitler, A Study in Tyranny“ (Hitler, umfjöllun um
harðstjórn). Það var í fyrsta sinn, sem mennirnir tveir hittust. Þessi útdráttur
úr samræðum þeirra sýnir nýjar hliðar á áhrifamætti Hitlers og þráhyggju, sem
koma á óvart.
Alan Bullock: Varðandi
Hitler er söguleg ráðgáta,
mótsögn sem margir eiga erf-
itt með að sætta sig við.
Annars vegar eru mjög svo
óvenjulegir atburðir áranna
1930—1941, þegar hann breyt-
ist úr lítilsmetnum stjórn-
málamanni í drottnara Evr-
ópu. Þetta eru ellefu ár nær
samfelldra sigra, sem ekki eiga
sér fordæmi nema í ferli Nap-
óleons og Alexanders mikla.
Hins vegar var maðurinn alls
ekki mikilfenglegur, hann var
hálf-menntaður, leiðinlegur í
samræðum, og þröngsýnn,
hann hafði ekki þá eiginleika,
sem Napóleoni og Alexander
eru eignaðir.
Margir vilja losna við þessa
mótsögn með því að halda því
fram, að Hitler hafi ekki verið
mikilvægur maður í Þriðja
ríkinu og að gildi hans hafi
verið ýkt. Þeir útskýra árang-
ur nazistastjórnarinnar með
því að vísa til veikleika þeirra,
sem hefðu átt að sýna fram á
blekkingar hans og standa
gegn honum, og þeir benda á
hæfiieika manna eins og þín,
forystumanna í efnahagsmál-
um og hershöfðingjanna, sem
skipulögðu allt í Þýzkalandi,
meðan Hitler hélt æsingaræð-
ur og nazistaforingjarnir nutu
ávaxta valda sinna. Hvað viltu
segja um þetta?
Albert Speer: Hitler not-
færði sér út í yztu æsar
veikleika samtímans. Ef þú
segir nú, að annarsvegar hafi
Hitler verið frumstæður, en
hins vegar hafi hann náð
slíkum árangri, þá vil ég taka
fram, að Hitler náði þessum
árangri aðeins meðan hann
hafði yfirburði á hernaðar-
sviðinu. Þegar þessir yfirburð-
ir voru úr sögunni, eins og
gerðist í Rússlandi, gerði hann
hver mistökin á fætur öðrum.
Yfirburðir tiltölulega lítils
lands, eins og Þýzkaland er
þrátt fyrir allt, byggðust að-
eins á þeirri staðreynd, að hin
stórveldin, einkum England og
Frakkiand, voru blind og and-
varalaus svo lengi, að þau
gerðu sér ekki grein fyrir,
hvílík ógnun Hitler var, og
leyfðu honum að taka foryst-
una í endurhervæðingu á ár-
unum milli 1936 og 1939.
Bullock: Eflaust hafði Hitl-
er mikilvæga stjórnmálahæfi-
leika, a.m.k. þann hæfileika að
finna veikleika annarra. En
afrek hans einskorðast ekki
við hernaðarsviðið, hann sýndi
talsverða færni í milliríkja-
samskiptum og á sviði stjórn-
mála.
Speer: Vissulega náði hann
geysimiklum árangri á sviði
milliríkjasamskipta. Hann var
mjög fær og að mínu mati
betri en ráðgjafar hans, utan-
ríkisráðherrarnir Neurath og
Ribbentrop. Mér virtist oft, að
hann gæti með fullum rétti
gert gys að ófullnægjandi
ráðgjöf þessara sérfræðinga á
afdrifaríkum stundum. En það
sem ég tel að hafi ráðið
úrslitum, var að hann hafði
hugrekki til að taka áhættu án
þess að skeyta um afleið-
ingarnar.
Bullock: Þetta er athyglis-
vert, því að gagnstætt þessari
skoðun hefur þú staðhæft ann-
arsstaðar, og þar eru margir á
sama máli, að þrátt fyrir að
SEFJUNAR
MATTUR
HITLERS
er hann ók um meðal fjöldans,
hann hreinlega dáleiddi fólk.
Hvert sem hann fór, var hon-
um tekið með sömu fagnaðarl-
átunum, hvort sem það var í
söngleikahöll eða á fjölda
fundi. Það gaf honum aukinn
þrótt. Og þegar þessi endurn-
æring var skyndilega frá hon-
um tekin, það er að segja frá
þeirri stundu, er hann flutti í
stríðsbækistöðvar sínar árið
1939, saknaði hann einhvers.
Mér finnst þess vegna mjög
sennilegt, að hann hafi gripið
til amfetamíns í stað þess, sem
áður hafði verið honum nokk-
urs konar eiturlyf.
Bullock: Hvers vegna ein-
angraði hann sig? Var það
vegna þess, að tekið var að
halla undan fæti fyrir honum?
Speer: Þetta var að ein-
hverju leyti vegna þess, að
hann leit á sig sem herfor-
ingja, er yrði að hafa aðsetur í
aðalbækistöðvum hersins. Við
þetta má sennilega bæta at-
burði, sem var áfall fyrir
nánustu samstarfsmenn hans.
I byrjun stríðsins var ekki
hægt að merkja neinn fögnuð
meðal Þjóðverja, fólk virtist
agndofa. Hann skipaði lífverði
sínum að aka um Berlín, því
hann taldi að vegna hrifningar
Þjóðverja á hernum, mundu
þeir fyllast eldmóði við slíka
sýningu. En það kom enginn á
Vilhjálmstorg, þar sem venju-
lega var mannmergð.
I
LÍKAN AF STÓRVELDISDRAUMI — Speer teiknaði þennan samkomuvang (ef svo mætti að orði komast) sem átti
að vera staðsettur í Niirnberg. Þarna áttu að vera sæti fyrir 400.000 manns. En þótt líkanið væri fullhannað ’36,
varð aldrei af framkvæmdum.
hann hikaði alltaf við að taka
ákvarðanir, þá hafi hann
framfylgt þeim hiklaust og af
miskunnarleysi.
Speer: Það er einmitt það,
sem ég ætlaði að segja. Abyrg-
ir menn, sem störfuðu með
honum, voru oft óánægðir með
hik hans, þegar taka þurfti
ákvarðanir, einkum seinna í
stríðinu, þegar staðan í Rúss-
landi varð erfið og óhagstæð,
og hann beið oft þar til
hermennirnir á vígvöllunum
voru næstum glataðir.
Bullock: Ég greini áberandi
mótsetningu milli fyrstu sjö
eða átta áranna á ferli Hitlers
annars vegar, þ.e. frá því hann
tók við völdum, þar til halla
tók undan fæti við Moskvu í
desember 1941, og síðustu ár-
anna hins vegar. Sé litið á
þetta síðara tímabil frá
1941 — 1945, þá finnst mér eitt
afar áberandi, það kemur
deyfð yfir Hitler, hann dregur
sig inn í skel og virðist tapa
stjórnmálahæfileikum sínum,
sem áður voru talsverðir. Er
þetta rétt mat?
Speer: í þeim hluta endur-
minninga minna, er ég ritaði í
fangelsinu árið 1952, meðan
atburðirnir voru mér ennþá í
tiltölulega fersku minni, legg
ég áherzlu á, að þegar á árinu
1942 hafi nánustu sam-
starfsmenn Hitlers orðið varir
við talsverða breytingu á hon-
um, einhverskonar ósveigjan-
leika, og þeir höfðu af því
þungar áhyggjur, að hann var
ekki lengur fær um að taka
djarfar ákvarðanir.
í bók, sem brátt kemur út í
New York (útg. Kimber), hefur
bandarískur geðlæknir, Hest-
on prófessor við Minnesota
háskóla, athugað að nýju alla
lyfseðla, sem líflæknir Hitlers,
Morell, skrifaði fyrir hann.
Höfudurinn sýnir fram á svo
ekki verður um villzt, að Hitler
neytti afarmikils amfetamíns,
að hluta í formi daglegrar
sprautu og að hluta í formi
taflna, sem hann var að taka
inn allan daginn.
Prófessor Heston sýnir fram
á, að þetta veldur breytingum
á skapgerð manna, einkum
verða þeir ósveigjanlegri og
óákveðnari. Ég hef borið sam-
an, það sem hann skrifar í
sinni bók, og það sem ég
skrifaði í minni, og okkur ber
nær alveg saman.
Hitler hafði alltaf verið há-
ður nokkurs konar fíkn. Til að
viðhalda viljastyrk sínum og
starfsorku þarfnaðist Hitler
þess eins og eiturlyfs, að menn
fylgdu honum ða málum, þ.e.
hann þarfnaðist fagnaðarláta
fólksins. Það er ómögulegt að
ímynda sér þetta nú. Ég var
oft með honum í bifreið hans,
vk-mwmi 'mr ~ ^
ÁÆTLANAGERÐ — Hitler og Speer, húsameistari
hans, virða fyrir sér uppdrætti af nýjum skrauthýsum
, • 1 1 f k ¥ • »■ • 11 • ' ^ H 1«,«. /
- —ri--------------------------- *
til dýrðar Þriðja ríkinu. En það fór með þær áætlanir
eins og ríkið sjálft.