Morgunblaðið - 12.02.1980, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. FEBRÚAR 1980
17
stefnuna í hinum nýja stjórnar-
sáttmála. Þá lagði Steingrímur
áherzlu á að Geir hefði engar
tillögur haft í fjárfestingarmál-
um. Hann sagði Framsóknar-
menn leggja áherzlu á ströng
mörk verðhækkana og sam-
vinnu við launþegasamtök um
kjaramál. Verðbólgu yrði að ná
niður í slíkri samvinnu.
Steingrímur sagði almenning
í landinu fagna hinni nýju
stjórn.
Sammála Alþýðuflokki
Ragnar Arnalds, fjármála-
ráðherra, sagði Sighvat Björg-
vinsson fagna því, að Alþýðu-
flokkurinn væri utan stjórnar.
Hann væri ekki einn um þann
fögnuð. Geir Hallgrímsson
hefði ætlað sér að ná verðbólgu
niður 1974. Allir þekktu hver
árangur hefði orðið.
Ragnar sagði aðdraganda
þessarar ríkisstjórnar óvenju-
legan. Það væri og óvenjulegt
ástand í þjóðfélaginu. Fjárlög
væru óafgreidd. I dag kæmi
fram frumvarp um framleng-
ingu bráðabirgðaheimilda til
greiðslna úr ríkissjóði fram til
3. apríl n.k. Þetta þýddi að
afgreiða yrði fjárlög fyrir
páska. Þá væri óhjákvæmilegt
að afgreiða skattalög áður en
Alþingi færi í hugsanlegt þing-
hlé. Menn ættu að geta orðið
sammála um svo sjálfsagðan
hlut.
Hann sagði Alþýðubandalag
leggja áherzlu á fernt varðandi
þessa stjórnarmyndun: 1. Að-
gerðir gegn verðbólgu án skerð-
ingar á launakjörum, 2. Upp-
byggingu íslenzkra atvinnu-
vega, 3. Uppbyggingu iðnaðar
án aðildar erlendra auðhringa
og 4. Jöfnun lífskjara.
Ver ríkisstjórn falli
Albert Guðmundsson (S)
sagðist ekki ræða stjórnarsátt-
málann, en óska stjórninni far-
sældar í störfum. Hann sagði
ábyrgðarhluta að bregða fæti
fyrir stjórnina eins og mál
stæðu í þjóðfélaginu. Hann
myndi því verja ríkisstjórnina
falli en taka afstöðu til ein-
stakra mála, eftir að hafa kynnt
sér þau, eins og hann hefði gert
hingað til. Framtíðarafstaða
sín til stjórnarinnar færi því
eftir þeim málum, sem hún
kæmi til með að færa inn í
þingið. Gott væri að stjórnar-
kreppan væri leyst. Hann
kvaðst taka undir óskir for-
manns Sjálfstæðisflokksins til
hinnar nýju ríkisstjórnar.
ísland áfram í Nató
Gunnar Thoroddsen, forsæt-
isráðherra, sagði afstöðu sína
og Framsóknarflokks til Nató á
allra vitorði, þ.e. áframhaldandi
íslenzka aðild. Alþýðubandalag-
ið vildi hið gagnstæða. Stjórn-
arsáttmáli væri yfirlýsing um
það, sem samstarfsaðilar væru
sammála um. Þess vegna væri
óþarfi að fjölyrða hér um í
stj órnarsáttmála.
Fullyrðing um aukningu rík-
isútgjalda um 25 milljarða 1980
og 35 1981 væri órökstudd.
Ætlunin væri að reka ríkissjóð
með greiðsluafgangi.
Forsætisráðherra sagði áætl-
anagerð ekki löst, fremur hið
gagnstæða. Nauðsynlegt væri
að marka stefnu.
Þá væri misskilingur að
hvergi væri áformað að hamla
verðbólgu í sáttmálanum. Þvert
á móti væri ítarlega á bent,
hvern veg skyldi að slíku staðið.
Meiru máli skipti þó hitt, hver
vilji og hugarfar hinna nýju
valdhafa væri.
Enn héldu þessar umræður
áfram. Geir Hallgrímsson og
Steingrímur Hermannsson
skiptust á orðum um nokkur
deiluatriði, en þessar umræður
verða ekki frekar raktar hér.
COLIN SMITH OBSERVER
Abolhassan Bani-Sadr, hinn nýi forseti írans (t.h.), umkringdur fréttamönnum eftir fund í byltingarráðinu í síðastliðinni viku. Forsetinn
hefur verið ófeiminn við að gagnrýna „námsmennina" sem halda bandarísku sendiráðsmönnunum í gíslingu.
BANI
ABOLHASSAN Bani-Sadr,
fyrsti forseti íslamska lýðveldis-
ins í íran, hefur gert þann
ásetning sinn ljósan, að hann
muni sjálfur stjórna landinu, en
ekki námsmenn eða prestar.
Innan sólarhrings frá sigri
sínum í kosningum, sem senni-
lega eru þær lýðræðislegustu í
Iran til þessa, birti hann ýmsar
yfirlýsingar í átt til sátta, er
gáfu vonir um, að bandarísku
gíslarnir, sem nú hafa verið í
haldi á þriðja mánuð, yrðu látnir
lausir.
Ennfremur fordæmdi hann
innrás Sovétríkjanna í Afganist-
an afdráttarlaust og hét upp-
reisnarmönnum hernaðaraðstoð
og fjárhagslegum sem pólitísk-
um stuðningi.
Um námsmennina hafði hann
það að segja, að þótt þeir væru
tákn þess, að íranska þjóðin vildi
aldrei framar vera á valdi
Bandaríkjanna, væri hann þeim
ekki sammála í einu og öllu.
Hann nefndi töku bandarísku
sendiráðsmannanna sem gísla
gegn framsali keisarans „minni-
háttar mál“, sem auðvelt væri að
leysa úr.
Og hann hefur gefið út yfirlýs-
ingar um Afganistan af því tagi,
sem Bandaríkjamenn hafa verið
að vonast eftir af munni íransks
leiðtoga. „Rússar bíða við dyrnar
hjá okkur," sagði hann í viðtali
við Le Monde. „Ef þeim tekst að
ná til sjávar við heitan Persa-
flóa, væri ekki einvörðungu íran
á valdi þeirra, heldur öll Mið-
Austurlönd og Indlandsskagi."
Hægfara
og
klerk-
arnir
eiga
ekki
samleió
Eftir því sem nú gerist í íran
er Sadr hægfara stjórnmála-
maður og það með mikinn styrk
að baki. Það er ekki aðeins, að
hann hafi hlotið óskoraðan
stuðning íranskra kjósenda — í
Teheran er talið að hann hafi
fengið 70% atkvæða — heldur
talar hann á tímum, þegar fjöldi
írana sýnir augljós merki þess,
að þeir séu farnir að þreytast á
loddaraleik byltingarinnar.
Fjöldagöngur, sem efnt var til
síðastliðinn mánuð í tilefni þess,
að eitt ár var liðið frá brottför
SADR
keisarans, voru illa sóttar. Dreg-
ið hefur úr mannsöfnuði um-
hverfis veggspjaldasala og
skyndibitasala á höttum eftir
viðskiptum við hlið bandaríska
sendiráðsins að því marki, að
jafnvel herflokkur vígreifra
unglingsstúlkna utan af landi
þykir tíðindum sæta.
Sadr, sem er 46 ára gamall,
mun gegna forsetaembætti í
fjögur ár. Æðri honum verða
Ayatollah Khomeini og klerka-
ráð. Niðurávið mun vald hans
fara eftir samsetningu hins nýja
þings, sem kosið verður innan
tíðar. Fyrir neðan þingið stendur
múgur, sem alltaf er reiðubúinn
til aðgerða í nafni Khomeinis og
að láta stjórnast af hvaða arf-
taka hans, sem kynni að vilja
beita honum fyrir sig.
Aðalvandi Sadrs er, hversu
langt hann getur gengið til að ná
tökum á óstýrilátari hluta
klerkastéttarinnar, en íhlutun
hennar á öllum sviðum þjóð-
lífsins hefur haft í för með sér
öngþveiti og efnahag, sem er á
vonarvöl. Enda þótt hann hafi
borið sigurorð af frambjóðanda
Islamska lýðveldisflokksins, er
enginn vafi á, að hann nýtur
stuðnings Khomeinis eins og
sakir standa. En það leikur
heldur ekki vafi á, að hann yrði
fljótlega að víkja úr embætti, ef
þann stuðning þryti einhvern
tíma.
Fyrir tveimur mánuðum síðan
birti Sadr yfirlýsingu, sem ýjaði
að því að láta bæri bandarísku
gíslana lausa. Hún kostaði hann
embætti utanríkisráðherra —
Sadegh Ghotbzadeh kom í hans
stað —,. þótt hann héldi áfram í
fjármálaráðuneytinu. En jafn-
framt var ekki ljóst, hvort hann
hafði misboðið Khomeini sjálf-
um eða fylgismönnum klerka-
veldisins í byltingarráðinu, en
þar var hann einn fárra leikra
meðlima.
Á valdi
hatursins
Síðan hann var kjörinn, hefur
hann a.m.k. einu sinni gagnrýnt
byltingarráðið undir rós, en það
hefur getið af sér vangaveltur
um það, hvort hann njóti bless-
unar Khomeinis, ef hann reynir
að koma aftur viti fyrir hin
óbilgjarnari öfl í ráðinu, sem eru
á vímuvaldi hatursins til Banda-
ríkjanna. Þegar Le Monde spurði
hann, hvers vegna íranir hefðu
gert svo lítið af því til þessa að
gagnrýna aðgerðir Rússa í Afg-
anistan, svaraði hann því til, að
ágreiningur í byltingarráðinu
hefði „lamað okkur“.
Sadr hóf stjórnmálaafskipti í
uppreisn Mossadeghs snemma á
sjötta áratugnum, en hún var
brotin á bak aftur, þegar CIA
skipulagði gagnbyltingu og end-
urkomu keisarans unga, er hafði
flúið til Rómar.
Meðan bæld voru niður harðri
hendi uppþot vegna landbúnað-
arumbóta árið 1963, er runnin
voru undan rifjum klerka og
komu Khomeini í útlegð, særðist
Sadr og var fjóra mánuði í
fangelsi. Síðan yfirgaf hann íran
og fór til Frakklands, þar sem
hann nam hagfræði og gaf út
tvær bækur, sem gáfu þá mynd
af Iran, að það væri á valdi
stórmennskubrjálæðings, er
hefði veðsett landið útlending-
um.
A síðari hluta þess sjötta og í
byrjun sjöunda áratugarins leit
svo út, að virk andstaða við
keisarann væri einhver vonlaus-
asti og hættulegasti málstaður í
veröldinni, en Sadr var fljótur að
átta sig á, að Khomeini gæti
orðið kveikja að byltingu.
Hann var einn af fyrstu stuðn-
ingsmönnum hans og gætti þess
að vera um borð í Boeing
747-vélinni frá Air France, sem
flaug ayatollanum til írans í
febrúar í fyrra eftir 16 ára
fjarveru.
Hann var nógu kænn til að
neita þátttöku í ríkisstjórn Meh-
dis Bazargans og varð meðlimur
byltingarráðsins. Hann er talinn
hafa staðið nærri klerkum þeim,
er sömdu hina íslömsku stjórn-
arskrá írans.
Sadr er sagður vera heittrúað-
ur múhameðstrúarmaður og
stjórnmálaviðhorf hans virðist
spanna einhvers konar lauslegan
„íslamskan sósíalisma" — hann
vill t.d. þjóðnýta banka — án
þess hann teljist vinstrisinn-
aður. Hann nýtur að líkindum
stuðnings marxista í íran, en
frambjóðanda þeirra var bönnuð
þátttaka í kosningunum. Þetta
út af fyrir sig gæti komið honum
í koll, ef árekstrar verða í
framtíðinni við klerkavaldið.
Hann hefur gefið í skyn, að
hann ætli sér samband írans við
risaveldin án nokkurra hernað-
arbandalaga. Til dæmis hefur
hann ekki stutt hernaðaraðstoð
Bandaríkjanna við Pakistan og
hefur sagt, að rétta leiðin væri
að vopnvæða afgönsku þjóðina.
Hann hefur augsýnilega einnig
ákveðið að fara meðalveginn í
innanlandsmálum og leggur
áherslu á nauðsyn þess, að stöð-
ugleiki komist á til að rétta við
efnahag landsins að nýju.
Hversu langt honum leyfist að
ganga er hins vegar annað mál.