Morgunblaðið - 18.05.1980, Qupperneq 1

Sunnudagur
18. maí 1980
Bls. 49-80
FRANSK-ISLENZKAR ORÐRÆÐUR
Halldór Laxness svarar spurningum um íslenzkar bókmenntir
Fyrir skemstu var hér á ferð sendinefnd frá útvarpinu í París að leita
fróðleiks um íslenskar bókmentir í tilefni þess að íslandsklukkan og
Gerpla eru nýkomnar út á frönsku; og til stendur að 25 lestrar úr hinni
fyrnefndu fari fram í franska útvarpinu á næstunni. Foríngi leiðángursins
var einn af útvarpsstjórum parísarútvarpsins M. Yves Jaigu. En Régis
Boyer prófessor var máltalari þeirra við íslendinga.
Prófessor Boyer hafði sent á undan sér 12 skriflegar spurníngar að
leggja fyrir Halldór Laxness um íslenskar bókmentir. Laxness veitti þar
istutt svör skrifleg við hverri spurníngu. nema tveim hinum siðustu sem
fjölluðu um hann sjálfan og „gerðu ráð fyrir meiri djúpsálarfræði í svörum
af hendi höfundarins en hann var tilbúinn að veita. og dró þar við sig svör,“
að sjálfs hans sögn. Þessi fundur fór fram fyrir fullum sal boðsgesta í
Ríkisútvarpinu 28unda nóvember og gerðu frakkar upptöku af fundinum
að hafa heim með sér.
Með leyfi Régis Boyers og Halldórs Laxness birtir Morgunblaðið hér
höfuðatriði úr samtölum um íslenskar bókmentir sem íram fóru á þessum
fundi.
Sp. 1)
ft er ísland
skilgreint sem
„geymslupláss"
norrænna forn-
menta. Hvað
er hæft í því?
Og hvað skal
segja um land-
nám íslands?
Svar):
Ég hygg íslendíngar hafi fremur
verið skáld Norðurlanda en varð-
gæslumenn bókmenta sem til hafi
verið á Norðurlöndum á undan
okkur. Afturámóti er Saxi hinn
danski, latínuhöfundur, nær því að
vera sagnfræðíngur Norðurlanda en
við. Frásagnir af landnámi íslands
hafa sætt gagnrýni á seinni árum og
nútímalegri rannsóknir á Land-
námu hafa leitt að ýmsum niður-
stöðum ólíkum þeim sem menn
aðhyltust lángt frammá þessa öld.
Sp. 2—3)
Hver er skýríng yðar á því að
íslendíngar, og raunar þeir einir,
hafa á miðöldum gerst upphafs-
menn bókmenta er varða Norður-
lönd í heild, og má þar til nefna
Eddurnar, Skáldakvæðin, Sögurnar?
Og í framhaldi af því: teljið þér
efnisleg rök hafi verið að verki í
íslenskri bókagerð (td gnægð
skinna)? Ellegar arfgeingi á menta-
setrum, einsog í Odda; eða liggur
orsökin í grundvallareinkennum ís-
lensks skapferlis, og sé svo, hver eru
þau?
Svar):
Það hefur aldrei verið staðfest að
öllu leyti hvaða fólk hafi sest hér að
eða hvaðan komið. Norska þáttakan
er ótvíræð og hefur verið sterk í
þjóðfélagslegum skilníngi; og nor-
ræna, fornt mál skandínava, varð
hér þjóðtúnga. Það má sjálfsagt
finna hér norræn skapferliseinkenni
ef viðhlítandi skilgreiníng á þeim er
þá til; skapgerð norðurlandamanna
fer semsé mjög eftir þjóðum. Líklegt
er að héðan hafi verið samband við
danska nýlendu sem hafði blómgast
á austurströnd Einglands, á land-
námstíð íslands, East Anglia, og
rekur Ari upphaf hennar, 870, sam-
an við „landnámsár íslands". Þetta
var myndarfólk í handverki, búskap
og skipulagi, þaraðauki að einhverju
leyti læst og skrifandi með því það
var kristið. Norrænt fólk sem úr
Austur-Anglíu kom til íslands,
mundi hafa flutt með sér mentun
híngað sem að minstakosti gat ekki
komið beint úr Skandínavíu. Þetta
fólk nefndum við vestmenn til forna,
til aðgreiníngar frá austmönnum
þeas norðmönnum. Einhver sagn-
fræðiruglíngur, eða blátt áfram
merkíngarvilla orðs, hlýtur að valda
því að þessir fornu „vestmenn" úr
East Anglia skuli vera kallaðir
„vikings", norrænu orði sem þýðir
einfaldlega sjóræníngjar. Vest-
manneyar okkar hljóta að heita
eftir þessu fólki hvernig sem á því
"***nnzm
HALLDÓR LAXNESS
stendur. Um mannflutnínga híngað
af Irlandi er hinsvegar alt þjóð-
sagnakent og á huldu. Nútímafræði-
menn teija annars líklegt að fornar
ættartölur höfðíngja og landnáms-
manna hér séu „tómur skáldskap-
ur“, og vitna ég þá til orða eins af
helstu sérfræðíngum okkar í Land-
námu, dr. Jakobs Benediktssonar.
Sp. 4)
Hvern hlut teljið þér að kirkjan hafi
átt í uppruna einstæðra bókmenta
sem risu á íslandi á miðöldum?
Svar):
Kirkjan flutti híngað ekki aðeins
kristna trú, heldur skóla ásamt
bókum, ritlist og hámentun tímans
einsog þá gerðist svo á Bretlands-
eyum sem meginlandinu. ísland var
ríkt land á fyrstum öldum sínum, og
réði yfir skipakosti og íslendíngar
voru ötulir farmenn. Þeir kyntust
öllum menningarsvæðum Vestur-
Evrópu á öldunum báðumegin við
árið 1000.
Sp. 5)
Öll kunnustu skáld í norrænu voru á
þessum tíma íslendíngar. Hverju
sætir það? Hver er skýríng yðar á
því að forni hirðskáldskapurinn
skandínavíski varðveittist á íslandi?
Svar):
Skandínavar tíðkuðu í heiðni
hirðskáldskap sem samanstóð af lofi
um konúnga, hetjur þeirra og bar-
daga. Þessi skáldskapur var ekki
miðaður við skrift heldur var hann
mnemoteknískur, ortur til að festast
í minni, að sínu leyti einsog barna-
SJÁ NÆSTU SÍÐU