Morgunblaðið - 18.05.1980, Page 8

Frumvarp til barnalaga var lagt fyrir Alþingi vorið 1976 og síðan
haustið 1976 og haustiö 1977, en hlaut ekki afgreíöslu. Skömmu fyrir
þinglok voriö 1979 var frumvarpið enn lagt fram til kynningar, en kom
ekki til umrœöu. Allmiklar breytingar höföu þá veriö geröar á
frumvarpinu frá þeirri gerö sem lá fyrir Alþingi 1976 og 1977. Nú er
skammt í þinglausnir en barnalagafrumvarpiö hefur ekki verið tekiö
til umraeöu á þessu þingi, en þaö hefur legiö fyrir þinginu í vetur
efnislega óbreytt frá vori 1979. Fjöldi félagasamtaka og einstaklingar
hafa reynt aö koma hvatningu á framfæri við alþingismenn um aö
afgreiöa þetta frumvarp allt frá framlagningu þess voriö 1976 en þaö
fær afgreiöalu í fyrsta lagi á þinginu 1980—1981.
Sifjalaganefnd, sem er fastanefnd um sifjamálefni á vegum
dómsmálaráöuneytisins samdi frumvarpið til barnalaga, — í
nefndinni eiga sæti dr. Ármann Snævarr, hæstaróttardómari, formað-
ur, frú Auöur Auöuns, fyrrv. alþingismaður, Baldur Möller, ráöuneyt-
isstjóri og Guörún Erlendsdóttir hæstaréttarlögmaóur. Þá hafa þrír
aðilar skilaö umsögn um frumvarpió. Hvaóa róttarbætur eru fólgnar
í þessu frumvarpi sem mætir svo litlum skilningi alþingismanna.
Barnalagafrumvarpið
— af hverju hlýtur það ekki náð á þingi?
Núgildandi löggjöf
um stöðu barna
Núgildandi lög um börn, stööu
þeirra aö lögum og tengsl þeirra
viö foreldra eru frá árinu 1921, —
þ.e. lög nr. 57/1921 um afstööu
foreldra til skilgetinna barna og lög
nr. 461/1921 um afstöðu foreldra
til óskilgetinna barna, — frá 1921
hafa þessi lög þó verið endurskoð-
uö og bætt að hluta. Þó eru
mikilvægar réttarbætur í frum-
varpinu sem ekki eru í lögum í dag.
í barnalöggjöf hefur í Evrópu frá
lokum síöari heimsstyrjaldar mest
borið á eftirfarandi hugmyndum:
aö tryggja jafnrétti kynjanna aö því
er varðar forsjá fyrir börnum,
stefnt hefur veriö aö því aö afnema
alla mismunun á skilgetnum og
óskilgetnum börnum, og þá er þaö
viöurkennt í ríkum mæli, aö barn
er ekki „eign“ foreldra heldur
sjálfstæöur einstaklingur.
Frumvarpið til
barnalaga
Hér veröur aöeins stiklaö á
mikilvægustu atriöum frumvarps-
ins, en ákvæöi þess eru í 58
greinum.
Óskilgetin börn
jafn sett skil-
getnum börnum
í frumvarpinu er lögð áherzla á
þaö stefnumiö, aö gera óskilgetin
börn jafn sett skilgetnum börnum.
Því þjóöfélagslega markmiöi á
sviöi einkaréttar er að verulegu
leyti þegar náö hér á landi. í
sumum greinum hafa óskilgetin
börn þó aöra réttarstööu og lakari
en skilgetin börn. í greinargerö
meö frumvarpinu segir að lagt sé
til aö þaö taki til lagaákvæöa um
óskilgetin börn jafnt sem skilgetin
og er þá til þess stofnað, aö einn
lagabálkur fjalli um þessi efni
samfellt, andstætt því sem nú er,
þar sem tveggja stofnlaga nýtur
viö svo sem fyrr er greint. í 1. gr.
þess er lagt til, aö mælt sé berum
oröum svo, aö réttarstaða óskil-
getins barns sé sú sama og
skilgetins barns, nema lög mæli á
annan veg. Þetta er stefnuyfirlýs-
ing og er ætlað aö hafa lagagildi
og gæti m.a. haft áhrif á lögskýr-
ingu í einstökum tilvikum og túlkun
löggerninga. Má í þessu sambandi
nefna ákvæði frumvarpsins um
framfærslueyri og ákvöröun hans,
ákvæði sem fela í sér, að forræöi
óskilgetins barns verður oftar í
höndum beggja foreldra en sam-
kvæmt núgildandi lögum, og sjá
síöar um umgengnisrétt fööur
(móöur ef því er að skipta) viö
óskilgetiö barn. Þá er hugtakiö
skilgetið barn skýrt nokkuö rýmra
og meö öðrum hætti en eftir
gildandi lögum, því aö óvígö sam
búö foreldra í ákveöinn tíma er
ætlað aö hafa þau áhrif, aö barn
telst skilgetiö.
Forsjá barna
í frumvarpinu eru ítarleg ákvæöi
um forsjá barna og er hugtakiö
forsjá notaö í staö foreldravalds,
sem þykir um of taka miö af eldra
réttarástandi. Ákvæöin um forsjá
barna miöa í þá átt að gera hlut
foreldra, sem búa saman ógift,
sem likastan stööu giftra foreldra.
Ákvæöin eru reist á því grunnsjón-
armiöi, aö þaö sé barníö, sem eigi
rétt á forsjá foreldra og um-
gengni viö þau. Forsjánni er lýst
svo, aö hún feli í sér m.a. rétt og
skyidu fyrir forsjáraöila til aö ráöa
persónulegum högum barnsins og
gegna öðrum foreldraskyldum.
Tekið er fram aö foreldrum beri að
sýna börnum sínum umhyggju og
nærgætni og gegna forsjár- og
uppeidisskyldum sínum svo sem
bezt hentar hag barna og ber þeim
aö stuöla aö því, aö barn þeirra fái
menntun og starfsþjálfun í sam-
ræmi viö hæfileika þeirra og
áhugamál. Einnig er tekiö fram aö
foreldrum beri að hafa samráö viö
börn sín, áöur en persónulegum
málefnum þeirra er ráöið til lykta,
eftir því sem gerlegt er, þ.á m. meö
tilliti til þroska barnsins.
Samkvæmt frumvarpinu er for-
sjá barns í höndum beggja for-
eldra sem búa samvistum. Ef hjón
skilja eöa foreldrar í óvígöri sam-
búö slíta samvistir, ber aö taka
ákvöröun um forræöi barna. Skal
fara eftir samkomulagi foreldra,
nema þaö komi í bága viö þarfir
barnsins, en ef svo er eöa ef
foreldrar eru ekki sammála, þá
úrskuröar dómsmálaráöuneytiö í
málinu aö fenginni umsögn barna-
verndarnefndar. (Samkvæmt nú
giidandi lögum hefur móöir for-
ræöi yfir barni sem ekki er fætt í
hjónabandi foreldra.) Faöir óskil-
getins barns getur aö ákveönum
skilyröum fullnægöum óskað þess
aö dómsmálaráðuneytiö kveöi svo
á, aö honum sé falin forsjá barns
síns.
Umgengnisréttur
í 40. gr. frumvarpsins er lagt til
aö lögfestur veröi umgengnisréttur
fööur óskilgetins barns viö barnið
(og móöur ef því er aö skipta) —
„enda er foreldri skylt aö rækja
umgengni og samneyti viö barn og
hlíta nánari skilmálum, er aö því
lúta“ — nema slík tilhögun sé
andstæö hag barnsins og þörfum
aö mati dómsmálaráðuneytis. Slíkt
ákvæöi um umgengnisrétt er ekki í
gildandi lögum, en í lögum um
stofnun og slit hjúskapar eru hins
vegar hliöstæö ákvæöi, aö því er
varöar þaö foreldri sem ekki fær
forræöi barns, viö skilnaö foreldra.
Nýlega féll dómur í Hæstarétti þar
sem fööur var neitaö um slíkan
umgengnisrétt viö óskilgetiö barn
sitt þar sem lagaheimild skorti fyrir
þeim rétti honum til handa.
Fleiri nýmæli eru í frumvarpinu,
svo sem um barnsfaöernis- og
vefengingarmál. M.a. reglur sem
ætlaö er aö rýmka lögsögu
íslenzkra dómstóla í faðernismál-
um, þar sem í hlut eiga f jarstadd-
ir varnaraðilar.
Um nýmæli er varöa framfærslu
barna má nefna að foreldrum er
gert skylt aö einkarétti aö fram-
færa börn sín lengur en nú er, þ.e.
aldur er hækkaöur úr 17 árum í 18
ár og getur framfærsluskylda staö-
iö til 24 ára aldurs, ef þörf krefur
vegna menntunar barna. Þá eru
nýmæli um framfærsluskyldan aö-
ila, sem ekki hefur barn sitt hjá
sér, aö heimilt er aö úrskuröa hann
til þess aö inna af hendi sérstök
framlög vegna útgjalda við skírn
barns, fermingu, eða vegna sjúk-
dóms eöa ööru sérstöku tilefni.
í frumvarpinu er því ákvæði sem
tryggja betur réttarstöðu barna
gagnvart foreldrum sínum, því
tekiö er tillit til sjálfsákvöröunar-
réttar barnsins og hvatt til sam-
ráöa milli foreldra og barna. Börn
eru minnihlutahópur vegna smæö-
ar sinnar og valdaleysis, — ef litið
er til meöferöar þessa frumvarps á
Alþingi er ætlandi aö þau séu
minniháttar í augum löggjafans.
Frumvarpið getur leitt til þess, aö
viöhorf fullorðinna breytist á þann
veg, aö þeir geri sér betur grein
fyrir því, aö barn er einstaklingur
sem á rétt á aö tillit sé til hans
tekið og réttindi hans ekki fótum
troðin.
Barnalífeyrir
Barnalífeyrir er greiddur meö börnum, yngri en 17 ára,
ef annaö hvort foreldri er látiö eöa örorkulífeyrisþegi, enda
eigi barniö lögheimili hér á landi og annaöhvort foreldra þess
eöa barniö sjálft hafi átt hér lögheimili a.m.k. 3 síðustu árin,
áöur en umsókn er lögö fram. Sömu réttarstööu hafa
kjörbörn og stjúþbörn, sem ekki eiga framfærsluskyldan
fööur á lífi. (í þessum tilvikum er um skyldu til greiöslu
barnalífeyris aö ræða). Tryggingaráð getur ákveöiö aö
greiöa barnalífeyri meö barni ellilífeyrisþega, svo og meö
barni manns, sem sætir gæslu- eöa refsivist, enda hafi vistin
varaö a.m.k. þrjá mánuöi. Einnig er heimilt aö greiöa
barnalífeyri meö barni sem ekki reynist gerlegt aö feöra,
enda fylgi umsókninni málskjöl er Tryggingaráö telur
fullnægjandi. Barnalífeyrir er kr. 42.107 á mánuöi meö
hverju barni. Hér er um heimild aö ræöa um greiöslu
barnalífeyris). Barnalífeyrir er ekki greiddur til barna sem
njóta örorkulífeyrirs.