Morgunblaðið - 12.07.1980, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. JÚLÍ1980
UPPAKOMURl
Og allt í einu
er allt fullt af
vændiskonum!
Vesturlandabúum sem leggja
leið sína á Ólympíuleikana í
Moskvu stendur til boða óvænt
skemmtun, sem hvergi er minnst á
í ferðabæklingum hins opinbera,
en það er götuvændi og fjörugir
samkvæmisförunautar af veikara
kyninu.
Yfirvöld í Sovétríkjunum halda
því blákalt fram að byltingin árið
1917 hafi upprætt allt það félags-
!ega óréttlæti sem getur af sér
vændi. Sé einhvers staðar að finna
leyfar þess, muni þar um að ræða
algerlega „staðbundið fyrirbæri,"
samkvæmt opinberum gögnum.
Hvað sem því líður, hafa útlend-
ingar fengið opinská tilboð rúss-
neskra kvenna upp á síðkastið í
neðanjarðarbrautarstöðvum í
miðborg Moskvu og venjulega
hefst þetta þannig að þær stinga
upp á smágleðskap heima hjá sér
„aðeins tíu mínútna akstur héðan
: leigubíl"
Vestrænir fréttaskýrendur telja
að þetta vændi svona rétt fyrir
Ólympíuleikana eigi sér ekkert
fordæmi í höfuðborginni frá því í
byltingunni.
Ungar konur, oft tvær og tvær
saman, eru á sveimi umhverfis
ferðamannahótelin í ljósgrænum
leigubílum og kalla til útlend-
inganna á frönsku, þýsku eða
ensku.
Fréttaritari nokkur, sem er orð-
inn gamall í hettunni í Moskvu,
var sem steini lostinn þegar hann
sá tvær hörkuskvísur á rauðum
Zhiguli-fólksbíl reyna að næla sér
í tvo karlmenn sem voru á gangi í
námunda við Kreml.
„Ég hef aldrei fyrr séð neitt
þessu líkt í Moskvu. Konur aka
yfirleitt ekki einu sinni bílum
hér,“ sagði hann. „Þetta er rétt
eins og í Róm eða Frankfurt."
Aðrar rússneskar konur leggja
gildrur sínar í veitingasölum og
börum bestu ferðamannahótel-
anna í Moskvu. Þar sötra þær
dýrindis kampavín um leið og þær
VERwLD
„Rétt eins og í Róm ...“
reyna að vekja á sér athygli
útlendinga í viðskiptaerindum.
Sumar eru ekkert að tvínóna við
þetta, fá sér sæti við borðið hjá
þeim og hefja samræður, sem
venjulega enda aðeins á einn veg,
að þær falbjóða blíðu sína.
Fyrsta tilboð hljóðar oft upp á
25 eða 50 þúsund krónur hjá „fínu“
vændiskonunum, í beinhörðum
gjaldeyri að sjálfsögðu.
Samkvæmt sóvéskum lögum eru
viðurlög allt að fimm ára fangelsi
fyrir að hvetja stúlkur undir
lögaldri til vændis. En það eru
ekki til nein opinber ákvæði eða
refsingar við vændi sem slíku, eða
því að notfæra sér þjónustuna.
Ekki fyrirfinnast neinar opin-
berar tölur um fjölda rússneskra
kvenna, sem leggja stund á vændi,
en óbreyttir sovéskir borgarar
viðurkenna þó að það dafni bæri-
lega hvar sem ferðamenn eru
saman komnir.
Enda þótt starfið sé að nafninu
til bannað, láta hótelstjórar og
lögregla gleðikonurnar víðast af-
skiptalausar, enda getur komið sér
vel að geta spurt þær út úr um
athafnir viðskiptavina sinna.
Einnig eru til þær gleðikonur
sem beinlínis starfa fyrir örygg-
islögregluna, KGB. Þær eru sagð-
ar leiða útlendinga í gildrur „við-
kvæmra kringumstæðna" þar sem
teknar eru af þeim myndir, sem
síðan eru notaðar til að kúga af
þeim fé eða annað, sem að gagni
má koma fyrir yfirvöld.
David Minthorn
VISINDll
Tekur það
engu tali, að
apar tali?
Kunna apar að tala? Þessi
spurning hefur valdið stór-
skemmtilegu rifrildi milli vísind-
amanna í Bandaríkjunum. Öðru
megin standa þeir sem segjast
hafa kennt öpum að tala, eða að
minnsta kosti að nota táknmál,
hinu megin eru svo efasemda-
mennirnir sem segja að sannan-
irnar fyrir þessu séu svo rýrar að
þeim sé helst að líkja við það þegar
kærleiksfullar mæður þykjast
sannfærðar um að fyrsta hjal
ungabarna þeirra séu hinar spak-
legustu viðræður.
Þung orð hafa fallið — af munni
vísindamannanna, ekki apanna.
Þeir sem telja að sér hafi tekist að
kenna öpum mannamál benda á
því til sönnunar að apar geti beitt
orðum á skapandi hátt, ýmist til
að búa til setningar, en það er
einmitt lykilatriði í því að kunna
að tala, eða til að skapa nýtt og oft
og tíðum skáldlegt myndmál.
Górillan Koko, sem hefur verið í
þjálfun hjá Francine Patterson í
Stanford, hefur til dæmis fengið
hrós fyrir að hafa lýst zebrahesti
sem „hvítu tígrisdýri." Washoe,
sem er fyrsti apinn er lærði
táknmál hjá Allen og Beatrice
Gardner við Háskólann í Nevada,
kallaði vatnsmelónu því snjalla
heiti „drykkjarávöxt" og svaninn
nefndi hann „vatnsfugl".
Afrek af þessu tagi urðu víðfræg
og hróður þeirra — apanna og
kennaranna — barst víða án þess
að nokkur gagnrýni heyrðist, uns
þar kom að annar apa-kennari,
Herbert Terrace við Columbía-
haskólann, setti smástrik í reikn-
inginn. Hann hafði verið að reyna
að kenna ungum sjimpansa, Nim
að nafni. Lengi vel hélt Terrace að
honum ætlaði að takast að kenna
Nim að nota táknmálið Ameslan.
„Gefa appelsina ég gefa éta .
En við nánari athugun sannfærð-
ist hann um að „málið" hans Nim
var í meginatriðum frábrugðið
tungutaki mannanna barna.
Nim hafði einfaldlega þann
háttinn á að endurtaka í sífellu
táknin sem kennari hans gerði.
Þegar hann bjó til „setningar" áttu
þær til að vera samsettar úr sömu
fáu orðunum sem hann endurtók
hvað eftir annað, eins og til dæmis:
„gefa appelsína ég gefa éta appels-
ína ég éta appelsína gefa ég éta
appelsína gefa ég þú.“
VIÐBJOÐURl
Eins og fram hefur komið i
fréttum, er það ekki aðeins viðtek-
in venja að pólitiskir fangar séu
pyntaðir i Uruguay, heldur er það
hluti námsefnisins i skóla leyni-
þjónustu hersins i Montevideo að
misþyrma fólki. er haft eftir
fyrrv. hermanni. sem farinn er úr
landi.
Hugo Walter Garcia Rivas, 23ja
ára að aidri, hætti í uruguayska
hernum þann 31. desember á
síðasta ári. fór til Brasiliu í mai sl.
og hefur nú fengið hæii sem
pólitiskur flóttamaður í Noregi. í
viðtali, sem haft var við hann i
Sao Paulo í Brasiliu, sagði hann
frá starfi sinu i gagnnjósnastofn-
un uruguayska hersins, sem vana-
lega er aðeins kölluð „Stofnunin“.
Rivas gekk i herinn á árinu
1975 og ári siðar var hann valinn
til að vinna fyrir „Stofnunina".
Hann var ráðinn sem Ijósmyndari
en hafði hins vegar ekki hugmynd
um hvert hans raunverulega starf
yrði. Á þriggja mánaða námskeiði
i skóla leyniþjónustunnar komst
hann að raun um, að meðal annars
námsefnis voru kenndar ýmsar
aðferðir við að pynta fólk.
„Þeir komu með fanga, sem
„Stofnunin" geymdi, vanalega ein-
hverja, sem höfðu þegar játað eða
höfðu alls ekkert að játa. Þeir
Fræðsla í
fólskuverkum
höfðu engan áhuga á því hvort
fanginn talaði eða ekki. aðeins að
sýna hvernig ætti að bera sig til
við pyntingarnar. Bæði menn og
konur voru notuð í þessum til-
gangi og allir nemendurnir, sem
voru 11 eða 12, urðu að taka þátt i
misþyrmingunum. Algengasta
pyntingaraðferðin var „Aacho",
vatnsgeymirinn. Fanginn er
bundinn á nokkurs konar planka.
sem er látinn vega salt á geymis-
brúninni. Öðrum enda plankans
er síðan lyft þannig að höfuð
fangans fer á kaf i vatnið. Fang-
anum er haldið þannig þar til
hann gefur það til kynna á
einhvern hátt að hann vilji tala.
Stundum er fanginn nakinn,
stundum ekki.“
Aðrar pyntingaraðferðir voru
raflost um allan likamann og
„colgamento“.
„Fanginn er hengdur upp á
höndunum, með hendurnar
bundnar fyrir aftan bak. Bæði
Útvarpið var haft á fullu til að
yfirgnæfa kvalaópin.
menn og konur. Þannig eru þau
látin hanga þar til þau vilja tala
eða þar til foringinn hefur sann-
færst um að þau hafi ekkert að
segja. Ef það líður yfir þau eru
þau hresst við og hengd upp
aftur.“
Rivas segir, að margir erlendir
„nemendur" hafi tekið þátt i
þessum námskeiðum. Hann vissi
um menn frá Paraguay, E1 Salva-
dor og Guatemala.
Að námskeiðinu loknu hóf Ri-
vas störf fyrir „Stofnunina“, sem
þá var til húsa á 2298 Colorado-
stræti í Montevideo. Hann tók þátt
i handtökum, sem fóru fram við
dögun.
„Yfirheyrslurnar byrja jafnóð-
um og komið er með fangana.
Útvarpið er haft á fullu til að
yfirgnæfa kvalaópin."
Þegar Rivas var spurður hvers
vegna hann hafi tekið þátt i
pyntingunum. svaraði hann: „Ef
ég hefði neitað, hefði ég verið
handtekinn. Enginn þorði að sker-
ast úr leik. Allir urðu að vera
með.“
Rivas fékk að lokum nóg og bað
um að hann yrði leystur úr
herþjónustu. „Stofnunin" féllst á
það en honum var tekinn strangur
vari fyrir að segja frá þvi, sem
hann hafði orðið vitni að.
Er þetta eiginleg setning eða
bara röð orða sem tengjast laus-
lega? Þetta er grundvallarspurn-
ing, því að alvörumál er því aðeins
til staðar að skapaðar séu nýjar
setningar. Hægt er að kenna öllum
dýrum orðaforða að vissu marki,
en að breyta þessum orðaforða í
tungumál er það skref sem máli
skiptir.
Ekki áttu apa-kennararnir alls
kostar auðvelt með að kyngja
þessum kenningum hjá Terrace.
„Þetta er eitthvert aumasta rit,
sem ég hef nokkru sinni augum
litið á þessu sviði,“ sagði einn
þeirra í tímaritinu Science.
Aðrir hafa orðið til að verja
Terrace og þeirra á meðal eru
nokkrir sem telja að apa-kennar-
arnir hafi látið blekkjast af fyrir-
bæri nokkru sem er næstum eins
gamalt og tilraunasálarfræðin
sjálf. Þetta mætti kalla „Hans
klóka-mynstrið“.
Hans klóki var hestur sem
„kunni að reikna". Þegar húsbóndi
hans lagði fyrir hann dæmi, barði.
hann með hófnum þar til hann
fékk út rétta svarið og hætti þá.
Hann gerði þetta með því að
fylgjast með ósjálfráðum við-
brögðum húsbónda síns, en þegar
hann hreyfði höfuðið lítillega vissi
klárinn að nú væri hann búinn að
berja hæfilega oft og hætti.
Þarna var hann að svara merkj-
um sem húsbíndi hans vissi ekki
einu sinni að hann gæfi frá sér.
Tilraunir sýndu að Hans gat greint
hreyfingar sem voru svo hárfínar
að aðeins nam einum fimmta úr
millimetra, og það er að vísu býsna
vel af sér vikið en ekki það sama og
að kunna að reikna.
Og eru þau Washoe og Koko þá
ekki annað en nútímadæmi um
Hans klóka? Svo mikið er víst að
aumingja skepnurnar verða að
standa sig langtum betur, til að
sannfæra efasemdamennina um
hæfileika sína.
— Nigel Hawkes.