Morgunblaðið - 03.08.1980, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. ÁGÚST 1980
Þorvarður Elíasson, skúlastjóri Verzlunarskóla íslands:
„Me>cin gallinn á meðhöndiun
verðlagsmáia hér á landi er að
stjórnvöld geta stjórnað einstök-
um fyrirtækjum með því að setja
boð, bönn og setja ákveðin fyrir-
mæli. sem ekki ná jafnt yfir alla
þegna þjóðfélaKsins,“ sajfði Þor-
varður Eliasson skólastjóri
Verzlunarskólans í samtaii við
Morjfunhlaðið, er hann var
spurður álits á meðferð hins
opinbera á þessum málum.
„Þetta er þó ekki annað en einn
angi á almennri stjórn efna-
hagsmáia, sem hefur verið með
þeim hætti hér á landi að við
höfum sokkið dýpra og dýpra í fen
ofstjórnar með hverju árinu sem
líður. Ofstjórn sem er dæmd til að
mistakast, vegna þessa að hún er
ekki í samræmi við grundvallar-
lögmál markaðskerfisins, en lög-
mál þess er jafn vonlaust að
brjóta og hvert annað náttúrulög-
mál,“ sagði Þorvarður.
„Ef einhver efnahagsstjórn á að
vera þar sem markaðskerfið er
angur á öllum sviðum efnahags-
mála en næst í dag,“ sagði Þor-
varður.
Landbúnaðarstefnan
— skólabókardæmi
um óstjórn
— Getur þú bent á eitthvert
dæmi?
„Við getum tekið landbúnaðinn
sem dæmi, en menn virðast al-
mennt vera sammála um að það sé
vandamál sem þurfi að leysa.
Vandamálið hófst með því að
tekjur bænda voru ekki taldar
nægar og mönnum stóð ógn af
fólksflóttanum úr sveitunum og
var það leyst með því að stórauka
fjárframlög til landbúnaðar og
þar með framleiðsluna. Þetta
hafði í för með sér offramboð á
landbúnaðarvörum og þar með
kom nýtt vandamál til sögunnar.
Þetta er dæmigerð efnahagsað-
gerð sem skapar nýtt vandamál og
viðbrögð stjórnvalda eru einnig
Þorvarður Elíasson
nokkurra laga um landbúnaðar-
mál, en þau sem við búum við, svo
haldið sé áfram með það dæmi.
Þetta þýðir alls ekki að engin lög
megi setja um atvinnumál, heldur
aðeins að núverandi löggjöf er
verri en engin."
— Hvernig myndu bændur
starfa ef enginn tryggði sölu á
afurðum þeirra?
„Þeir myndu starfa með sama
hætti og frystihúsin geraí dag.
Þeir yrðu þá að taka upp við-
skiptasamninga við dreifingar-
fyrirtækin og selja þeim fram-
leiðslu sína fyrirfram. Landbún-
aðarmálin verða aðeins leyst af
bændum sjálfum."
— Þú sagðir að nota ætti
verzlun sem hagstjórnartæki.
Hvernig getur hún stjórnað land-
búnaðarmálunum?
„Hvað varðar verzlun með land-
búnaðarafurðir, þá er þeim hlut-
um þannig fyrir komið í dag að
reynt er með einokun og miðstýr-
ingu að tryggja viðskiptaöryggi
framleiðenda og dreifingaraðila,
Ráðherrar ekkert annað en
vandamálaframleiðendur
lagt til grundvallar þá verður að
stjórna í samræmi við þau lögmál
sem þar ríkja og þar sem mark-
aðskerfið eitt er fært um að halda
uppi þeim lífskjörum sem við
búum við í dag, held ég að ekki sé
verulegur ágreiningur um að
halda áfram að byggja á því. Þetta
þýðir að við verðum að horfast í
augu við þá staðreynd að bezta
leiðin til þess að halda uppi og
auka efnahagsstarfsemina er að
nota verzlun og viðskipti sem
hagstjórnartæki, en hætta geð-
þóttaákvörðunum stjórnvalda.
Menn virðast ekki hafa komið
auga á það hér á landi að
mikilvægasta hlutverk verzlunar-
innar er að stýra framleiðsluþátt-
um þjóðarinnar, með því að full-
nægja óskum frjáls markaðar. Ef
stjórnvöld höguðu löggjöf og
stjórnsýslu með tilliti til þess og
reyndu að ná markmiðum sínum
með því að virkja markaðskraft-
ana, í stað þess að berjast gegn
þeim, næðist margfalt betri ár-
dæmigerð. Þau leysa nýja vanda-
málið með nýjum stjórnvaldsað-
gerðum og greiða afurðirnar niður
til að auka eftirspurnina. Sú lausn
leiðir af sér enn nýtt vandamál,
eins og allar aðrar slíkar lausnir,
sem er halli á fjárlögum og
ofsköttun, vegna vaxandi offram-
leiðslu. Af því kemur að ríkið
getur ekki aukið niðurgreiðslurn-
ar og þá er gripið til nýrra
aðgerða. Samið er kvótakerfi til að
takmarka framleiðsluna og sam-
fara því er settur á fóðurbætis-
skattur og fé þannig flutt úr
einum vasanum í annan. Þar erum
við staddir í dag.en þessar aðgerð-
ir munu enn leiða af sér nýtt
vandamál og miklu stærra en við
höfum áður séð hér á landi, því nú
eru svína- og hænsnabændur
sama vandamálið og íslensk
bændastétt var orðin áður. Það er
eftirtektarvert að þessir framleið
endur hafa fram að þessu engin
vandkvæði skapað, — aðeins
framleitt verðmætar vörur. En
eftir nýjustu ráðstafanir komast
þeir örugglega í tölu hinna stóru
efnahagsvandamála þjóðarinnar.
Ráðherrar sem stjórna með þess-
um hætti eru ekkert annað en
vandamálaframleiðendur og er
offramleiðsla á þeim. Landbúnað-
arstefnan er skólabókardæmi um
óstjórn. Við skulum ekki gleyma
því að áður en öll þessi efnahags-
lög til bjargar og styrktar land-
búnaðinum voru sett voru bændur
helztu máttarstólpar þjóðfélags-
ins, — en ekki styrkþegar á
ríkisframfæri eins og nú er stefnt
að, að þeir verði.“
Afnema þarf
f jölmörg lög
— Hvaða leið er fær út úr
þessum ógöngum?
„Fyrsta skrefið sem stíga þarf
er að afnema fjölmörg lög um
atvinnumál, einkum verzlun og
viðskipti, sem sett hafa verið á
Islandi. Þjóðin væri betur sett án
án nokkurs tillits til neytenda eða
þjóðarheildar. Við getum tekið
lambakjöt og mjólkurafurðir sem
dæmi. Stefnt hefur verið mark-
visst að því í áratugi að eitt
sláturhús og eitt mjólkursamlag
o.s.frv. séu starfandi á hverju
sölusvæði. Síðan er kjötinu dreift
af kjötheildsölum, sem í raun eru
varla nema tveir og hafa skipt
landinu upp á milli sín. Þessir
heildsalar taka litla áhættu. Þeir
selja kjötið samkvæmt opinberri
verðskráningu. Þeim er reiknaður
geymslukostnaður, sláturkostnað-
ur og dreifingarkostnaður og það
sem þá er eftir af verðinu rennur
til framleiðenda, þ.e. bændanna.
Sú áhætta sem í þessu er lendir á
bændum. Smásalarnir kaupa síð-
an vöruna af þessum tveimur
kjötheildsölum en sá munur er þó
á aðstöðu þeirra að smálsalinn er
látinn bera viðskiptalega áhættu
að því leyti að þegar hið opinbera
verð á kjöti hækkar, þá hækkar
heildsalinn verðið á öllum gömlum
birgðum, en smásalanum er það
bannað. Þetta býður upp á ýmsar
skrýtnar uppákomur við verð-
breytingar, þar sem þessir tveir
heildsalar eru jafnframt mjög
stórir smásalar. Árangurin af
þessu skipulagi lýsir sér bezt í því
að þegar ég eitt sinn spurðist fyrir
um slátur- og dreifingarkostnað,
þá var hann sagður hærri á hvert
kíló kjöts, en það verð sem fékkst
fyrir kjötið á erlendum mörkuð-
um. Það sorglegasta af öliu er þó
það að öll þessi ofstjórnarvitleysa
í landbúnaðarmálum hófst vegna
þess að bæta átti kjör bænda, en
árangurinn er samt sá að bændur
eru nú verr staddir efnalega, en
þeir væru ef stjórnvöld hefðu látið
ógert að koma þeim til hjálpar.
Mikilvægt að
afnema viðskiptaöryggi
Hvað varðar mjólkurframleiðsl-
una er dæmið enn svartara, en þar
er gegnumfærð lögbundin einok-
un. Hér er um að ræða skipulag
sem skólabækur í hagfræði kenna
að sé bezt til þess fallið að stöðva
efnahagslegar framfarir. Ef sá
árangur næst þarf enginn að vera
undrandi. Ef við hins vegar óskum
þess að halda uppi öflugum efna-
hagslegum framförum, þá er eðli-
legt að spurt sé hvað eigi að vera
öðruvísi. Kjarni þess svars sem
gefa verður við slíkri spurningu er
að mikilvægast af öllu sé að
afnema viðskiptaöryggi heiidsala,
smásala og framleiðenda. Ef hver
og einn fengi að verzla með
lanbúnaðarvörur í heildsölu, þá
hæfist samkeppni, sem myndi
leiða til sömu vöruþróunar í land-
búnaði og við höfum orðið vitni að
í nokkrum innlendum iðnaðar-
greinum, þar sem slíkt fyrirkom-
ulag hefur verið tekið upp. Benda
má á framþróun í innréttingasm-
íði og fataframleiðslu, svo eitt-
hvað sé nefnt, sem er ávöxtur af
fríverzlun okkar með þessar vör-
ur, frjálsri verðmyndun og af-
skiptaleysi stjórnvalda. Hverjum
dytti í hug í dag að krefjast þess
að karlmannaföt verði niður-
greidd, til þess að halda uppi
offramleiðslu á þeim, eða krefjast
þess að þau verði ekki framleidd
úr öðru en íslenskri ull?
Þeir sem framleiða þessar vörur
standa köldum fótum í áhættunni
og hafa á ekkert að treysta nema
sjálfa sig. Þeir verða einfaldlega
að gera betur en keppinautarnir,
sem eru aðrir íslenskir framleið-
endur og innflytjendur," sagði
Þorvarður Elíasson.
Árni Júnsson í Kúnst:
Stöndum okkur í verði
komi ríkið ekki of nærri
„ ÞAÐ hefur gífurlega mikil
breyting i frelsisátt orðið í mál-
um verzlunarinnar og er sú
breyting til batnaðar,” sagði
Árni Jónsson kaupmaður i sam-
tali við Morgunblaðið.
„Nú er miklu meira frelsi í
sambandi við innflutning á vörum
en áður var. Hins vegar held ég að
tollskráin sé einhver sú vitlaus-
asta bók sem til er á íslandi.
Samkvæmt henni eru sumar vörur
tollfrjálsar en aðrar tollaðar allt
upp í 140%. Það eru felldir niður
tollar af EFTA — vörum, en í
staðinn er lagt á vörugjald, sem
auðvitað er ekkert annað en tollur.
Þetta er aðeins tilfærsla. Þessi
tekjuöflun er árviss viðburður og
ég tel það slæma þróun," sagði
Árni.
„Hér á landi er töluvert mis-
ræmi í álagningu á vörum. Verzl-
anir verða að borga með sumum
vörum en leggja þeim mun meira
á aðrar vörur, en þetta tel ég
óheilbrigt og slæmt fyrir verzlun-
ina og alla aðila. Þetta hefur orðið
til þess að menn hafa notfært sér
þessa smugu og verzlað eingöngu
með vörur með hárri álagningu,
en ekki með aðrar.“
— Hvað með óhagkvæm inn-
kaup. Hækkar slíkt ekki vöruverð?
„Eg held að of mikið sé gert úr
þessum slæmu innkaupum. Ég
held að kaupmenn geti verið
ánægðir með verð á vörum, sem
eru lágt tollaðar. Ég get nefnt sem
dæmi að ég er að selja þýskt
keramik og er það ódýrara hjá
mér en í verzlunum í Þýskalandi.
Með svona hluti getum við verið
ánægðir með. Ég held að við
getum staðið okkur vel í verði, ef
ríkið kemur þar ekki of nærri,“
sagði Árni.
— Hvað með frjálsan opnunar-
tíma verzlana?
„Mér finnst oft gæta nokkurs
misskilnings í sambandi við þessa
svokölluðu frjálsu verzlun.
Ákveðnir menn prédika það að
gefa eigi opnunaríma verzlana
frjálsan. Hins vegar eru kaup-
menn og samtök verzlunarfólks á
móti þessu. Afgreiðslufólk í verzl-
unum er margt húsmæður og væri
lenging vinnutímans t.d. afar
óhentug fyrir þær. Auk þess tel ég
að lenging opnunartímans myndi,
ef á heildina er litið, vera óhag-
kvæm. Það tæki þá aðeins lengri
tíma að selja sama magn af
vörunni og ég held að slíkt myndi
ekki þykja hagkvæmt.
Hins vegar byggja þær verzlan-
ir hér í kring, sem opið hafa á
kvöldin og um helgar, á því að ekki
eru opnar verzlanir í Reykjavík á
þessum tímum. Við hér í Reykja-
vík teljum að það sér fullnóg að
hafa verzlanir opnar til 10 á
föstudagskvöldum, en auk þess er
heimild til þess að hafa þær opnar
til 10 á þriðjudagskvöldum, en ég
held að sú heimild sé almennt ekki
nýtt.
Annars tel ég að helsti vandinn
í verzluninni sé verðbólgan, hún
étur frá okkur allt rekstrarfé. Og
ekki hjálpar það heldur til að
undarleg lög segja að ekki megi
hækka verð á lagernum, þrátt
fyrir það að það megi hækka verð
á öllum öðrum hlutum í samræmi
við verðbólguna. Ég tel að þessi
lög séu ólög. Það virðist vera
lenzka hjá sumum stjórnmála-
mönnum að fá rós í hnappagatið
fyrir það að ráðst á verzlunar-
menn.
Þá finnst manni að ýmsar
borgarstofnanir séu lokaðar fyrir
hagsmunum verzlunarinnar. Ég
get nefnt eitt lítið dæmi. Það var
gert við gangstéttina á Laugar-
veginum fyrir nokkru og það tók
Árni Jónsson i verzlun sinni.
svo langan tíma að gangbrautin
var lokuð í margar vikur, og ekki
fjölgaði viðskiptavinum hjá okkur,
sem erum í nágrenninu, við það.
Það má segja að Laugarvegurinn
sé okkar „Strik“ og er líklegast
fjölfarnasta gönguleið á landinu.
Mér finnst að borgaryfirvöld gætu
gert eitthvað fyrir Laugarveginn
vegna þessa. Ég held að það væri
ráð að koma fyrir snjóbræðslu
undir gangstéttunum því það
verða ófá beinbrot þarna á hverj-
um vetri. Ég held að slík ráðstöfun
myndi spara töluvert fé,“ sagði
Árni Jónsson.