Morgunblaðið - 03.08.1980, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. ÁGÚST 1980
Rætt við Geir Hallgrímsson um efnahagsstefnu ríkisstjórnarinnar:
Vonleysið og upplausnin i
stjórnarherbúðunum setur
svip sinn á allt þjóðlífið
— RÍKISSTJÓRNIN missti gullið tækifæri. þegar hún
Kekk þannig frá fjárlögum og lánsfjáráætlun, að hvergi
var svigrúm til að létta sköttum af einstaklingum,
heimilum og fyrirtækjum. Með fyrirhyggju við af-
greiðslu þessara meginþátta í efnahagslífinu hefði verið
stuðlað að skynsamlegri lausn á kjaradeilunum og
heilbrigðara fyrirkomulagi varðandi tengingu verðlags
og kaupgjalds. Sex mánaða ferill ríkisstjórnarinnar
sýnir, að við myndun hennar var hvorki leystur
ágreiningur milli þeirra, sem að stjórninni standa, né
mótuð nokkur skynsamleg heildarstefna til lausnar
fyrirsjáanlegum vandamálum. Reynslan síðasta misseri
sannar einnig, að ráðherrarnir vita ekki sitt rjúkandi
ráð. Að dæmi fyrri vinstri stjórna þvælist ríkisstjórnin
frá einni vísitöludagsetningunni til annarrar og sér
aldrei út fyrir næsta þriggja mánaða tímabil. Vonleysið
og upplausnin i stjórnarherbúðunum setur nú svip sinn
á allt þjóðlífið. Slíkir stjórnarhættir eru í algjörri
andstöðu við stefnu og störf Sjálfstæðisflokksins.
' *X • /*A . . a
/m "
(yy**'yS':
■ v»
■mm
'4W
Geir Hallirrímsson
Þannig komst Geir Hallgríms-
son, formaður Sjálfstæðisflokks-
ins að orði, þegar Morgunblaðið
sneri sér til hans í vikunni og
leitaði álits hans á stöðu efna-
hagsmálanna í tilefni af því, að
Þjóðhagsstofnun hefur nú gefið
út skýrslu um þróun þeirra og spá
um framvinduna, það sem eftir er
ársins.
— Spáir þú ríkisstjórninni
langra lifdaga við þessar að-
stæður?
— Ekki vil ég neinu spá um
langlífi hennar. Ég tel, að það
velti annars vegar á því, hvað
framsóknarmenn vilja fylgja fast
eftir upphrópunum sínum og rok-
um á þriggja mánaða fresti um
nauðsyn strangra aðhaldsaðgerða
gegn verðbólgunni og hins vegar
því, hve langt kommúnistarnir í
Alþýðubandalaginu þora að
ganga á bak orða sinna varðandi
kjaramálin.
— Viltu stuttlega rekja efna-
hagsaðgerðir rikisstjórnarinnar
til þessa?
— í stuttu máli er tiltölulega
auðvelt að rekja þær. Stjórnin
lagði fram fjárlagafrumvarp og
fékk það samþykkt eftir sínu
höfði. Einkenni fjárlaganna og
tillagna stjórnarsinna á þingi í
vor er hömlulaus viðleitni til
aukinnar skattheimtu. Beinir
skattar voru hækkaðir, söluskatt-
ur var hækkaður og sveitarfélög-
unum var veitt heimild til að
hækka útsvörin. Með þessum
hætti stuðlaði ríkisstjórnin að því
að auka skattbyrði almennings
um 25 til 30 milljarða króna til
viðbótar við 25 til 30 milljarða
króna nýjar skattaálögur ríkis-
stjórnar Ólafs Jóhannessonar.
Þrátt fyrir þessa auknu tekjuöfl-
un var ýmsum vanda ýtt á undan
sér til úrlausnar við afgreiðslu
lánsfjáráætlunar, sem ríkis-
stjórnin notaði til að stórauka
erlendar lántökur. Greiðslubyrði
afborgana og vaxta erlendra lána
er nú talin nema 16 — 17% af
útflutningstekjum og fer hækk-
andi næsta ár, en í stjórnarsátt-
málanum er mælt fyrir um 15%,
sem hámarki.
Eftir að þing fór í sumarleyfi
hefur orðið 11% gengissig, en
síðan ríkisstjórnin tók við í
febrúar hefur verð á Bandaríkja-
dollar hækkað um tæp 25%.
Afurðalán fiskvinnslunnar voru
hækkuð úr 75% í 85%. Ákveðið
var að greiða 20 króna styrk úr
verðjöfnunarsjóði á hvert pund af
frystri blokk. Þessar aðgerðir
bæta rekstrarstöðu frystihús-
anna um 1 til 2%. Samhliða þessu
voru gefnar mjög óljósar yfirlýs-
ingar um skuldbreytingalán
frystihúsunum til handa, en allt
er enn á huldu um framkvæmd
þeirra áforma.
Ákveðið hefur verið að auka
niðurgreiðslur á landbúnaðarvör-
um um næstu mánaðamót. Hins
vegar munu þær vörur hækka
meira, eða um 10 til 15% mánuði
síðar og gleypir sú hækkun niður-
greiðslurnar og meira en það.
— Sýnist þér af efni stjórnar-
sáttmálans. að sjá hefði mátt
þessa þróun fyrir?
— Nei, ekki af efni stjórnar-
sáttmálans, enda tók hann ekki á
neinu vandamáli, þótt vandinn
væri ljós. Þar er tekið fram, að
beitt verði aðhaldi í gengismál-
um. Varla samrýmist það tæp-
lega 25% hækkun á Bandaríkja-
dollar á hálfu ári. Eins og málum
er nú komið áætlar Þjóðhags-
stofnun, að frystihúsin verði rek-
in með 3 til 4% halla á árinu og
reiknar þó líklega með hærra
dollaragengi en nú er fram kom-
ið. Auk greiðslna úr verðjöfnun-
arsjóði til frystingarinnar er 3%
greiðsla innt af hendi til saltfisk-
verkenda. Rétt er að hafa í huga,
að frystihúsamenn telja útreikn-
inga Þjóðhagsstofnunar á erfiðri
stöðu sinni ekki sýna rétta mynd,
þar sem hún taki ekki nægilegt
tillit til vaxtakostnaðar. Fyrir-
sjáanlegar eru svo kostnaðar-
hækkanir bæði 1. sept. og 1. okt.
næstkomandi. Með hliðsjón af
þessu er ekki að undra, þótt
orðrómur berist um það úr
stjórnarherbúðunum, að þar séu
uppi ráðagerðir um verulegt
„gengissig í einu stökki" svo
notað sé orðalag Tómasar Árna-
sonar, til að unnt sé að koma
þeim frystihúsum af stað aftur,
er lokað hafa eða eru í þann
mund að loka.
Útflutningsiðnaðurinn stendur
raunar verr en fiskvinnslan. Að-
gerðir ríkisstjórnarinnar hingað
til hafa ekki rétt afkomu hans.
— En hvað með haráttuna
gegn verðbólgunni?
— Vöxtur verðbólgunnar er
síst minni en hann hefur verið. í
stjórnarsáttmálanum eru hækk-
un framfærsluvísitölu sett ákveð-
in mörk. Hún átti að hækka um
8% miðað við 1. júní. Hækkunin
þá var 13%. Ekki er útlit fyrir
hægari verðlagsþróun á síðari
hluta ársins. Með niðurgreiðslum,
sem kosta ríkissjóð meira en 2
milljarða síðustu 5 mánuði ársins
og 6 milljarða á næsta ári, er
framfærsluvísitalan greidd niður
um 1,68% miðað við 1. ágúst.
Hækkun hennar verður engu að
síður yfir þeim 7%, sem stjórnar-
sáttmálinn mælir fyrir um, 1.
september. Samkvæmt spá Þjóð-
hagsstofnunar er síðan útlit
fyrir, að hækkunin frá ágúst til
nóvember verði 11 til 13%, en
samkvæmt stjórnarsáttmálanum
á hún að verða 5%.
— Með þessu ertu í raun að
segja, að niðurtalningin svo-
nefnda og aðhaldið i verðlags-
málunum hafi algjörlega mistek-
ist?
— Já, niðurtalningarstefna
Framsóknarflokksins hefur í
raun talið verðbólguna upp á við.
Og ekki nóg með það, með
aðgerðum sínum hefur ríkis-
stjórnin tekið traustustu fyrir-
tæki landsins, eins og Lands-
virkjun og Hitaveitu Reykjavík-
ur, þvílíku kverkataki, að með
eindæmum er. Landsvirkjun er
rekin með 3 milljarða króna halla
og útlit er fyrir, að aftur þurfi að
byrja að kynda hús með olíu á
höfuðborgarsvæðinu. Þegar
svona er komið fyrir hinum
traustustu opinberu fyrirtækjum,
má nærri geta, hvernig fyrir
einkafyrirtækjum er komið.
Framkvæmd niðurtalningar-
stefnunnar af hálfu viðskiptaráð-
herra og ríkisstjórnarinnar hefur
verið með þeim einstæða hætti,
að verðlagsráð hefur í raun verið
gert óstarfhæft. Samþykktir þess
hafa verið að engu hafðar og
geðþótti ráðherra ráðið ferðinni.
Þessi misbeiting á hinu úrelta
verðlagskerfi ætti endanlega að
leiða mönnum fyrir sjónir, hve
mikið hagsmunamál það er, jafnt
fyrir fyrirtæki og neytendur, að
afnema kerfið með öllu. Ríkis-
stjórnin heldur þannig á þessum
málum, að við blasir taprekstur
bæði verslunar og þjónustufyrir-
tækja. Verslunarmenn hafa því
yfir litlu að gleðjast á hátíðisdegi
sínum.
— Hvað viltu segja um at-
vinnuútlit?
— Þegar þetta er haft í huga
varðandi þann atvinnurekstur,
sem byggir afkomu sína á við-
skiptum innanlands, og þess
minnst, sem áður var sagt um
útflutningsfyrirtækin, er ekki að
undra, þótt kvíði sé í mörgum og
þeiróttist minnkandi atvinnu. Ég
vil ekki taka svo sterkt til orða,
að ríkisstjórnin stefni markvisst
að því að veikja grundvöllinn
undir eðlilegri atvinnustarfsemi.
Hins vegar gerir hún það þá
óafvitandi með ráðslagi sínu.
— Hvernig metur þú stöðu
lánastofnana?
— Engan þarf að undra þótt
hin vitlausa niðurtalningarstéfna
leiði til rekstrarfjárskorts hjá
fyrirtækjum. Þau leita auðvitað á
náðir lánastofnana í nauðum
sínum og nú hafa verið gefin út
fyrirmæli um að útlánum þeirra
skuli hætt, því að útlánagetan er
engin. í stjórnarsáttmálanum er
sagt, að verðbótaþátt vaxta eigi
að lækka með hjöðnun verðbólgu.
Verðbótaþátturinn var hins veg-
ar hækkaður um 3% 1. júní.
Alþýðubandalagið hafði á sínum
tíma hæst um nauðsyn vaxta-
lækkana, þannig er nú staðið við
það fyrirheit. Þrátt fyrir vaxta-
hækkunina er bilið milli verð-
bólgu og vaxta af sparifé meira
en nokkru sinni fyrr. Sparifjár-
eigendur hafa enga trú á þeirri
skrautfjöður ríkisstjórnarinnar,
að þeir geti nú lagt fé sitt inn á
verðtryggða sparifjárreikninga,
enda verða menn að binda fé þar
til tveggja ára. Með þessari
skrautfjöður hefur áunnist það
eitt, að bankarnir geta nú lánað
fé með verðtryggingarskilmálum
og aukið þannig mismun inn-
láns— og útlánsvaxta.
— Við myndun ríkisstjórnar-
innar var því haldið á loft af
Þjóðviljanum, að í sömu and-
ránni yrði unnt að leysa úr þeim
kjaradeilum, sem þá höfðu staðið
um nokkurn tíma. Síðan hefur í
raun ekkert gerst markvert á
þeim vettvangi. Hvað viltu segja
um þróun kjaramálanna?
— Ríkisstjórnin setti sér það
mark að tryggja kaupmáttinn.
Alþýðubandalagsmenn börðu sér
á Srjóst og strengdu þess heit, að
stjórnarseta þeirra myndi koma í
veg fyrir kjararýrnun. Nú er hins
vegar að öllu óbreyttu spáð 6%
kaupmáttarrýrnun á þessu ári. Á
ýmsum aðstandendum ríkis-
stjórnarninnar má skilja, að ætl-
un ríkisstjórnarinnar sé með
lagasetningarvaldi að koma í veg
fyrir, að áhrif þess verulega
„gengissigs í einu stökki", sem ég
áður minntist á, komi fram í
verðbótaþætti launa. Þess vegna
mun allt kapp vera lagt á það nú,
að kjarasamningar takist fyrir 1.
september, en kosningaloforðið
um sólstöðusamningana í gildi er
gleymt og grafið, þótt kaupmátt-
ur sé nú minni en nokkru sinni
fyrir þá og eftir febrúarlögin
1978.
Skýrir þetta hvers vegna ráð-
herrar úr Framsóknarflokki og
Alþýðubandalagi lögðu að Vinnu-
málasambandi samvinnufélag-
anna að ganga til sérviðræðna við
Alþýðusamband íslands, en Guð-
mundur J. Guðmundsson hefur
skýrt frá þeim ráðherrafundar-
höldum. Ákafi ríkisstjórnarinnar
í þessu máli er svo mikill að hún
hefur sett sérstakan fulltrúa
sinn, aðstoðarmann fjármálaráð-
herra, til höfuðs sáttanefnd og á
hann að fylgjast með viðræðum
Vinnumálasambandsins og Al-
þýðusambandsins. í þessu felst,
að framsóknarmenn og kommún-
istar hika ekki við að misnota
almannasamtök eins og verka-
lýðsfélögin og samvinnuhreyfing-
una telji þeir það sér til flokks-
pólitísks framdráttar. Þessi mis-
notkun þarf raunar ekki að koma
mjög á óvart, því að hún var
öllum augljós, þótt með öfugum
formerkjum væri, þegar verka-
lýðshreyfingunni var beitt 1978.
Komist samningar á með þessum
aðferðum nú verða þeir yfirfærð-
ir á opinbera starfsmenn og
málatilbúnaður allur er með þeim
hætti, að ríkisstjórnin ber fulla
ábyrgð á samningunum og afleið-
ingum þeirra. Vert er að minnast
þess, að í sáttmála sínum segist
ríkisstjórnin ekki munu setja lög
um almenn laun nema allir aðilar
að henni séu um það sammála,
enda sé haft samráð við samtök
launafólks.
— Að lokum, þá er ljóst, að
öliu er teflt á tæpasta vað, en er
ríkisstjórnin ekki með neitt það á
prjonunum í atvinnumálum, sem
kynni að draga úr spennunni?
— Ég kem ekki auga á það.
Nýjustu tölur um vöruskiptájöfn-
uð benda til þess, að meiri halli
verði á viðskiptajöfnuði en spáð
hefur verið, þótt útlit sé fyrir
meiri þorskafla í ár en nokkru
sinni fyrr. Þannig er gengið
lengra í þorsk-, loðnu- og síld-
veiðum en fiskifræðingar mæla
með. Þannig er teflt á tæpasta
vað í ölluin þessum greinum. Og
algjör þröngsýni ræður ferðinni
gagnvart nýjum atvinnugreinum,
s.s. orkufrekum iðnaði um leið og
aðgerðarleysið setur svip sinn á
viðhorfið til átaks í orkumálum.