Morgunblaðið - 03.08.1980, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. ÁGÚST 1980
Árni G. Eylands
— Minning
Fæddur 8. maí 1895.
Dáinn 26. júlí 1980.
Árni G. Eylands, fulltrúi andað-
ist í Reykjavík 28. júlí 1980. Hann
var fæddur að Þúfum í Óslands-
hlíð í Skagafirði hinn 8. maí 1895
og var því fullra 85 ára er hann
lést.
Starf Árna var bundið við
landbúnað allan hans ævidag.
Hann hafði búið sig hið besta
undir að takast á við verkefni á
þvi sviði atvinnulífsins með bók-
legu og verklegu námi hér heima, í
Noregi, Þýskalandi og víðar.
Árni G. Eylands kom heim frá
námi 1921. Þá gerðist hann ráðu-
nautur hjá Búnmaðarfélagi ís-
lands og hélt því starfi til 1937. Á
þessum árum gerðist hann einnig
framkvæmdastjóri við búvéla-
verslun, var formaður Vélanefnd-
ar ríkisins og framkvæmdastjóri
Vélasjóðs og stundaði þau störf til
ársins 1945. Starf hans á þessum
árum beindist að því öðru fremur
að vélvæða íslenskan landbúnað, í
fyrstu við jarðræktarstörfin og
síðan á víðara sviði.
Þegar nýsköpunarstjórnin kom
til starfa 1944—1947, hófst alhliða
vélvæðing landbúnaðarins svo
sem kunnugt er. Það féll í hlut
Sjálfstæðisflokksins að stýr mál-
um landbúnaðarins þau árin. Pét-
ur Magnússon, landbúnaðarráð-
herra, kvaddi þá Árna G. Eylands
til þess að vera tækniiegur ráðu-
nautur í landbúnaðarráðuneytinu.
Þar vann hann verðmætt starf
sem fyrsti sérfræðingur um land-
búnaðarmál í stjórnarráði Is-
lands. Áhugi hans fyrir framgangi
og þróun vélvæðingar í landbúnaði
er alkunnur, og skal hér bent á, að
eftir hann liggja miklar ritsmíðar
um þessi efni. Stærstar þeirra eru:
Búvélar og ræktun, 1950 og
Skurðgröfur Vélasjóðs 1942—1966,
útg. 1967.
Það var vissulega vel ráðið að
kveðja slíkan áhrifaáhugamann
um tæknilega uppbyggingu í land-
búnaði til starfa í ráðuneytinu á
þessum tíma, þegar verulegum
fjármunum var ráðstafað til að
efla hina ýmsu atvinnuvegi.
Árni G. Eylands var og fram-
bjóðandi Sjálfstæðisflokksins til
alþingis í Múlasýslum og náði þar
góðum árangri. Árni heitinn lagði
Sjálfstæðisflokknum og hugsjón-
um hans víða lið, og er ekki
örgrannt um, að hann hafi verið
látinn gjalda þess af þröngsýnum
pólitískum andstæðingum.
Að leiðarlokum vil ég, í nafni
miðstjórnar Sjálfstæðisflokksins,
þakka Árna G. Eylands það að
hann skyldi hlýða kalli flokks
okkar til þessara þýðingarmiklu
starfa, sem hér hefur verið bent á
sérstaklega, þegar hafinn var nýr
áfangi í þróunarsögu íslensks
landbúnaðar, svo og margskonar
stuðning við stefnu flokksins á
liðnum árum.
Útför Árna G. Eylands verður
gerð frá Dómkirkjunni í Reykja-
vík á þriðjudaginn kemur.
Við biðjum eftirlifandi konu
hans og öðrum ástvinum friðar og
blessunar guðs.
Steinþór Gestsson
Á þriðjudag verður til moldar
borinn maður, sem setti mikinn
svip á samtíð sína — maður, sem
varð 85 ára í vor — maður, sem
fáir í fullu starfi í dag þekktu,
vegna þess að hann var fyrirenn-
ari þeirra — maðurinn Árni G.
Eylands.
Það auðnast ekki öllum að eiga
veigamikinn þátt í að semja sögu
lands og þjóðar. Árna veittist
þetta hlutskipti í ríkari mæli en
mörgum öðrum.
Árni kom til starfa hjá Búnað-
arfélagi Islands í árdaga ræktun-
araldar í sveitum, árið 1921. Hon-
um var falið að stjórna einu
stórvirkasta jarðyrkjuverkfæri,
sem um getur í ræktunarsögu
okkar, þúfnabananum fræga, hin-
um fyrsta sem keyptur var til
landsins, sem gat fullsléttað til
túns heilan hektara lands á sex og
hálfri klukkustund.
Það hefur verið mikill hugur í
Árna í störfum hans strax frá
byrjun. Hann hefur gert sér Ijósa
grein fyrir því, hve langt Islend-
ingar voru á eftir tímanum í öllu
því, sem að ræktun jarðarinnar
laut.
„Jeg man eina vorsjón, sem
alstaðar sjest í öllum sveitum
álfunnar, nema á íslandi? Það er
bóndinn, sem plægir sína óðals-
jörð“, segir Árni, í ritgerðinni
„Vor“, í Búnaðarritinu 1922. Hann
segir ennfremur í sömu ritgerð um
íslensku ræktunarmenninguna þá:
„Mosinn þrífst um þýfðan töðu-
völl, og þreyttur bóndi sinumýrar
reytir".
Árni ásetti sér að leggja sitt af
mörkum til að bæta íslenskan
búskap. Hann varð verkfæraráðu-
nautur Búnaðarfélags íslands árið
1921 og gegndi því starfi í 16 ár. Á
þeim tíma og löngum upp frá því
skrifaði hann fjölmargar ritgerðir
um hugðarefni sín í landbúnaðar-
tímarit og víðar. I sumum ritgerð-
unum var hann fræðandi, í öðrum
dæmdi hann, og í enn öðrum skín í
gegn eldmóður áhugamannsins,
sem er tilbúinn að færast hvað
sem er í fang fyrir hugsjón sína.
Hugsjón Árna var betri búskap-
ur á Islandi.
í ritgerð í Búnaðarritinu 1924
segir hann i lokaorðunum: „Bún-
aðarfjelag íslands — útvörður
íslenskra bænda — verður að gefa
gaum að öllu — nýju og gömlu —
sem bætt getur búhag sveitanna".
Landbúnaður Islendinga um og
upp úr 1920 byggðist á því að nota
búfjáráburð á túnblettina kring-
um bæina, heyja óslétt tún og
engjar með frumstæðum hand-
verkfærum, flytja heyin heim á
klakk, bæði af túnum og engjum,
og spara heyin í sífeilu allan
veturinn, svo að vágesti þeirra
tíma, horfellinum, yrði haldið í
fjarlægð.
Árni haslaði sér þar völl í
baráttunni, sem mestu var hægt
að áorka, en það var við beitingu
hvers konar tækni og þekkingar
við jarðvinnslu, túnrækt og hey-
skap.
Það fer ekki mikið fyrir sláttu-
manni, sem slær með orfi og Ijá nú
á dögum, en orfið og ljárinn voru
að heita mátti einráð sláttutæki á
þessum tíma. Hestasláttuvélar
voru að vísu að hefja innreið sína í
landið um Jæssar mundir, en þær
voru misjafnar að gæðum og túnin
víðast hvar of óslétt til þess að
vélum yrði beitt við slátt.
Meðan beðið var eftir nýrri
ræktun og véltækum túnum, lagði
Árni sig fram um að útvega
handverkfæri, sem væru betri en
gömlu verkfærin. Þar á meðal
útvegaði hann nýja tegund af
ljáum frá Noregi, sem fyrr en
varði fóru sigurför um landið.
Árni vissi, að með öðrum þjóð-
um voru víða til góð handverk-
færi, sem íslenskir bændur kunnu
ekki að nota. En hængurinn var
sá, að ákveðnu handverkfæri í
ákveðnu landi fylgdi ákveðið
vinnulag. Norsku Ijáirnir, sem
voru einjárnungar úr hertu bit-
stáli og voru lagðir á hverfistein,
en ekki dengdir, voru með lagi,
sem sniðið var við orf og sláttulag
Norðmanna.
Þessu réð Árni bót á með því að
fá norska Ijásmiði til að gera nýja
gerð af ljáum, sem féllu að orfum
og sláttulagi Islendinga. Svo vel
tókst sú smíði, að norsku ljáirnir,
sem gengu almennt undir nafninu
Eylandsljáir, útrýmdu með öllu
bakkaljáunum, sem áður voru
notaðir. Þessi nýjung olli ótrúleg-
um vinnulétti og afkastaaukningu
á sínum tíma, og margur sláttu-
maðurinn hugsaði hlýtt til Árna
G. Eylands, þegar nýi ljárinn beit
eins og brugðið væri í vatn. „Bitið
í þessum nýja ljá er svo gott, að
menn þurfa að hvíla sig oftar
heldur en þegar þarf að brýna",
skrifaði maður af Austurlandi
heim til sín úr Eyjafirði, en hann
kynntist þessum ljáum þar fyrst
og útvegaði þá austur.
En það var ekki ætlunin hjá
Árna að láta sér nægja það, að
helsta lífsbjargartækið á hverjum
bæ, Ijárinn, væri kennt við hann.
Sláttuvélin var framtíðin.
„Sláttuvélin varð mikils megnug
að ýta á eftir, að túnin væru
sléttuð. Hver sá bóndi, er kemst
upp á að slá eitthvað af túni sínu
með sláttuvel, getur ekki eirt því
lengi að urga þúfurnar og hólinn
með ljá og orfi. Hann klífur
þrítugan hamarinn til að slétta og
græða út“. Þannig kemst Árni að
orði í bók sinni „Búvélar og
ræktun“, sem gefin var út árið
1950 og var í fremstu röð bóka um
það efni á Norðurlöndum.
Þannig fléttaðist saman í störf-
um Árna áhuginn fyrir bættri
verkmenningu, nýrri og betri
tækni, aukinni ræktun, betri og
traustari fóðuröflun og góðum og
tryggum afurðum af búfénu, sem
framleiddar væru á sem hag-
kvæmastan hátt.
Árni var fæddur að Þúfum í
Óslandshlíð, sonur Guðmundar
bónda Guðmundssonar og Þóru
Firðbjarnardóttur, konu hans.
Árni varð búfræðingur frá Hólum
vorið 1913. Hann dvaldi við verk-
legt búfræðinám erlendis á árun-
um 1913—14, að mestu í Noregi,
en einnig í Þýskalandi. Þá var
hann einnig verkstjóri og bústjóri
í Noregi á árunum 1915—21.
Bútækni, búvélar og landbúnaðar-
verkfæri var sérgrein hans.
Árni tók fljótlega eftir heim-
komuna að sér margháttuð störf
til viðbótar ráðunautsstarfinu.
Þannig var hann deildarstjóri og
framkvæmdastjóri við búvéla-
verslun og Búvörudeild SÍS árin
1927—45, þar sem hann lagði
grundvöllinn að búvéla- og
sáðvöruverslun. Hann var
framkvæmdastjóri Áburðarsölu
rikisins frá stofnun hennar 1929
til ársins 1943, formaður og
framkvæmdastjóri Vélanefndar
og Vélasjóðs frá stofnun nefndar-
innar til ársloka 1945 og fram-
kvæmdastjóri Grænmetisverslun-
ar ríkisins frá stofnun og félags-
stjórnum. Hann var m.a. formað-
ur íslensku FAO-nefndarinnar
1946—58 og fulltrúi íslands á
FAO-þingum í Róm 1951—57. Þá
var hann í stjórn Islandsdeildar
NJF 1937—58 og lengst af formað-
ur. Ritstjóri Freys var hann
1924—25 og aftur 1939—45.
Árni starfaði sem fulltrúi í
Atvinnumálaráðuneytinu 1946—
58 og við sendiráð Islands í Osló
(ólaunaður) árin 1960—64.
Á öllum starfsferli Árna kvað
mikið að honum. Hann gekk
ótrauður að hverju verki og fylgdi
fast eftir því, sem hann taldi rétt.
Hann var sjófróður og þaulmennt-
aður, þó að skólagangan væri ekki
löng, en hann lagði ailtaf meiri
áherslu á búskaparreynslu og
verkkunnáttu heldur en for-
múluvísindi, sem ekki höfðu hlotið
dóm í hagnýtum búskap. Gat hann
stundum ekki stillt sig um að
senda „fræðingunum" tóninn í
skrifum sínum, og munu þau
skeyti oft hafa hitt í mark, enda
var málfarið þróttmikið og tæpi-
tungulaust.
Árni ritaði fjölmargar ritgerðir
um búnaðarmál í innlend og
erlend blöð og tímarit, en auk þess
komu út eftir hann mörg smárit,
sérprentanir og bækur, þar á
meðal þrjár ljóðabækur.
Árni var sæmdur hinni íslensku
Fálkaorðu, og hann var heiðursfé-
lagi Þjóðræknisfélags Islendinga í
Vesturheimi, Búnaðarsambands
Suðurlands og Islandsdeildar bú-
vísindafélagsins, NJF.
Árni átti sitt annað föðurland í
Noregi. Þaðan er eftirlifandi kona
hans, Margit, dóttir Eirik Larsson
Fosstveit, húsameistara og bónda
að Sauda í Ryfylke. Börn þeirra
hjóna voru tvö, Iðunn, dó 1974 og
Eirik, deildarstjóri hjá Vegagerð
rikisins.
Árni lærði norsku svo vel, að
hún var honum jafntöm og ís-
lenska, bæði sem talmál og ritmál.
Hann átti mjög mikinn þátt í að
kynna ísland í Noregi og var mjög
vel þekktur þar í landi. Hann var
sæmdur riddarakrossi hinnar
norsku St. Olavs orðu og var
heiðursfélagi félagsins Arktisk
Forening í Tromsö.
Mér renna seint úr minni ferðir,
sem ég fór með norskum fjár-
bændum, sem komu hingað til
lands sumarið 1962. Árni tók á
móti þeim og skipulagði dvöl
þeirra og ferðir. Á ferðunum um
Suðurland og Borgarfjörð tók
hann alltaf öðru hvoru hljóðnem-
ann í langferðabílnum og fræddi
gestina um það sem fyrir augun
bar. Sú fræðsla náði aftur til
fornsagna okkar og uppruna land-
námsmanna í Noregi, hún spann-
aði landsmótun, jarðsögu og
grasafræði, hún fj^llði um bú-
skaparsögu liðinna alda og þessar-
ar aldar allt til heimsóknardags-
ins, og hún tengdi íslensk búskap-
aratriði við norskan búskap í svo
veigamiklum atriðum, að gestun-
um nýttist fræðslan eins vel og
best varð á kosið. Gestirnir voru
frá sér numdir af hrifningu yfir
hinni djúpstæðu þekkingu Árna,
meitlaðri framsögn hans og höfð-
inglegu yfirbragði að vera Islend-
ingur með Norðmönnum.
Við hjónin vottum öllum vanda-
mönnum Árna samúð okkar við
fráfall hans, en sérstaklega Mar-
git, ekkju hans, sem fylgdi honum
ung yfir hafið og stóð við hlið hans
í blíðu og stríðu í rúm 62 ár.
Stefán Aðalstcinsson.
Við fráfall Árna G. Eylands er
margs að minnast, því með Árna
má telja að genginn sé meiri hluti
þeirra aldamótamanna, er um
áraraðir bar hátt í forystusveit
búnaðarfrömuða, þeirra er höfðu
afgerandi áhrif á gang og þróun
búnaðarmála í upphafi fyrstu
sjálfstjórnarára þjóðar vorrar.
Það er því freistandi að rifja upp
nokkur atriði í sögu þessa merka
manns, sem eru svo samofin
framfarasögu þjóðarinnar.
Árni var fæddur 8. maí 1895 að
Þúfum í Óslandshlíð í Skagafirði.
Foreldri hans voru hjónin Þóra
Friðbjarnardóttir og Guðmundur
Guðmundsson. Eins og margir
ungir menn á þeim árum gekk
Árni í bændaskólann á Hólum
þaðan sem hann útskrifaðist vorið
1913, átján ára að aldri.
Eins og títt var um unga,
framsækna menn á þeim árum,
hleypti Árni snemma heimdrag-
anum og sótti til Noregs til
verknáms við búnaðarháskólann
að Ási í Noregi. Þetta var árin
1913—1914 og aftur hélt hann til
frekara náms við sömu stofnun
árið 1920, en þá var „dráttarvéla-
öldin" að halda innreið sína í
Noreg eins og víðar ytra og þótti
hinum unga manni þá girnilegt að
kynna sér þá nýju tækni í jarð-
yrkju er fylgdi komu dráttarvél-
anna. Sumarið 1914 dvaldist Árni
við samskonar nám í Þýskalandi.
Enn dvaldist hann í Noregi árin
1915—1921 við verknám. Nýjung-
arnar bar svo ört að í upphafi
þessarar þróunar, að ávallt komu
fram nýjungar, sem nauðsynlegt
var að kynnast og fylgjast vel
með.
Árið 1918 gekk hann að eiga
eftirlifandi konu sína, Margit,
dóttur Eriks Larsson Fosstveit,
húsasmíðameistara og bónda að
Sauda í Noregi.
Þeim hjónum Margit og Árna
varð tveggja barna auðið, Iðunni,
er giftist Þórarni Reykdal. Var
hún lyfjafræðingur og er látin
fyrir nokkru. Einnig eignuðust
þau son, sem enn er á lífi. Heitir
hann Eirik og hefur að ýmsu leiti
fetað í fótspor föður síns og
menntað sig í meðferð og notkun
stórvirkra vinnuvéla og gegnir því
starfi hjá Vegagerð ríkisins, sem
deildarstjóri. Eirik er kvæntur
Þórunni Kristjánsdóttur, bakara-
meistara frá Akureyri.
Það kom snemma í ljós að Árni
var kjarnmikill ungur maður og
naut því fljótt trausts og virðingar
samtíðarmanna sinna, jafn hátt-
settra sem og þeirra er minna
máttu sín, enda var hann gjörvi-
legur maður í öllu sínu hátterni
athugull vel, víðlesinn og sérfróð-
ur um flesta þá hluti er til
nýjunga urðu taldir í upphafi
nýrrar tæknialdar. Hann miðlaði
öllum af fróðleik sínum, þeim er
hlusta vildu, var skýr í hugsun og
allri framsögn, en gat verið hvass
í tilsvörum ef ódrengilega var að
honum vikið. Hann var sú gerð
manna er sífellt leitaði fróðleiks,
ekki síst í þeim efnum er að gagni
gæti orðið vanbúinni þjóð í tækni-
legum efnum, í upphafi tækniald-
ar. Allt sitt líf leitaði hann nýrra
tækja, nýrra véla og vinnubragða,
er til hagsbóta gæti horft fyrir
fátæka bændastétt „við Ysta haf“.
Hann tilheyrði þeirri kynslóð sem
trúði á framtíð þjóðar sinnar og
vildi að sú framtíð yrði björt og
glæsileg í ætt við það er hann
hafði kynnst með öðrum þjóðum.
Hann gerðist ráðunautur Bún-
aðarfélags Islands árið 1921 og
starfaði sem slíkur til ársins 1937.
Deildarstjóri og framkvæmda-
stjóri við búvélaverzlun og Búnað-
ardeild Sambands ísl. samvinnu-
félaga árin 1927 til ársins 1945,
eða í 18 ár. Lagði hann þá
grundvöllinn að verzlun með bú-
vélar, sáðvörur o.fl. Fram-
kvæmdastjóri Áburðarsölu ríkis-
ins var hann frá stofnun hennar
árið 1929 til ársloka 1943. Hann
var formaður Vélanefndar og
framkvæmdastjóri vélasjóðs frá
stofnun nefndarinnar 1927 til
ársloka 1945. í því starfi lagði
hann grundvöllinn að skurðgröfu-
tækni og notkun jarðýtna, enda
stjórnaði hann rekstri skurðgrafa
Vélasjóðs árin 1942 til 1945, en það
má kalla reynsluár þeirrar starf-
semi.
Þegar Grænmetisverslun ríkis-
ins var stofnuð árið 1936 var hann
sá eini er naut þess trausts að
verða fyrsti framkvæmdastjóri
þeirrar mikilsverðu stofnunar. Því
starfi gegndi hann til ársloka
1943, en þá urðu einskonar þátta-
skil í starfi Árna er hann varð
fulltrúi í hinu svokallaða Atvinnu-
málaráðuneyti, er síðar var skipt í
tvennt: Landbúnaðarráðuneyti og
sjávarútvegsráðuneyti. Þann
starfa stundaði hann á árunum
1946—1958, að hann flutti búferl-
um til Noregs og varð landbúnað-
arfulltrúi við íslenzka sendiráðið í
Ósló til ársloka 1964.
Árið 1939 var hann fulltrúi
Búnaðarfélags íslands á hinni
miklu heimssýningu í New York
og ferðaðist hann þá um byggðir
Islendinga í Bandaríkjunum og
Kanada. Hann var fulltrúi land-
búnaðarráðherrans á hinni miklu
landbúnaðarsýningu að Solvalla
utan við Stockholm 1946. Árið
1948 var honum boðið af British