Morgunblaðið - 03.08.1980, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. ÁG.ÚST 1980
Pétur Pétursson þulur ræöir viö Kristin Einarsson kaupmann:
Kristinn er léttlyndur og
hlátur hans einlægur. —
Grimslækur í Öifusi, æsku-
heimili hans sést á mynd-
inni.
„Það var bannað
að flytja
inn vatnsglös
og bollapör
Kerlingarnar drukku úr blómsturvösum“
Þegar Kengið er um miðborg
Reykjavíkur og leiðin liggur um
gatnamót Austurstrætis og Póst-
hússtrætis þá má búast við því að
Kristinn Einarsson kaupmaður sé
þar á ferð, einhverntíma dagsins.
Hann er þá á leið frá verzlun sinni
við Laugaveg, að sinna einhverj-
um erindum á pósthúsinu, eða í
opinberum stofnunum. Það er
enginn asi á Kristni þótt hann
hafi mörgu að sinna. Hann veit af
langri reynslu að stundum þarf að
taka á þolinmæðinni og að á
vegum viðskipta og verzlunar er
mörg borgarstjórabeygjan. En
öllu miðar í áttina og allt fer
einhvernveginn. Og það er hollt að
staldra við á göngunni, hyggja að
því sem liðið er og gleðjast við
gamanmál. Fáir menn geta hlegið
jafn dátt og Kristinn þegar kátleg
atvik ber á góma. Hann kann frá
mörgum slíkum að segja er hann
rifjar upp verzlunarkjör og inn-
fiutningsmál um leið og hann
segir frá uppvexti sínum í Ölfus-
inu.
P: Hvaða ár heldur þú að hafi
verið best hvað verslun snertir?
Ég held að það hafi nú verið
þegar það var álitið verst. Það var
þegar mátti ekkert flytja inn og
allt var bannað, 1946 og 1947. Þá
mátti ekkert flytja inn, ekki einu
sinni vatnsglös eða bollapör. Þá
flutti maður in blómsturvasa og
kerlingarnar drukku úr því, en það
var ekki annað að gera. Útlend-
ingarnir komu frá Winnipeg og ég
man ekki hvaðan frá Ameríku og
þeir voru alveg hreint hlessa að
það var hvergi hægt að fá bolla-
pör, en á einstaka stað var þó
hægt að fá vatnsglös og svo
allsstaðar blómsturvasa, af því að
þeir voru ekki bannaðir. Hitt var
allt skammtað. Alltaf verið að
skammta. Það voru bara engar
vörur til. Það þýddi ekki að
skammta það voru bara engar
vörur fluttar inn. Ég átti bollapör
og diska á afgreiðslunni í tvö ár,
það hafði ekkert gengið. Svo lagði
ég bara peningana i hitt og annað
rusl. Það kom alls staðar að af
landinu. Ég fékk sumt alla leið frá
Sauðárkróki. Það var úthlutað
búsáhaldaleyfum, svona sitt þús-
undið á hvern stað og svo varð
maður að safna því og eftir því
sem fleiri fluttu inn þá hafði
maður meira. Það var um að gera
að kaupa leyfin eða safna þeim
saman, svo gat maður lagt á það
eins og maður vildi og þessu
þénaði ég lang mest á 1946 og
1947. Þá varð ég svo stöndugur að
ég gat keypt mér íbúð og hana
seldi ég núna til þess að geta
byggt áframhaldandi hérna á
Laugaveginum. Ég hefði annars
aldrei getað þénað neitt, því það er
alltaf hirt jafnóðum í skatta. Það
þýðir ekkert, maður getur engu
safnað. Svo þegar ég var búinn að
b.vggja þetta, það kostaði nú ekki
mjög mikið en ég hafði peninga
þó, þá varð ég að bíða í 20 ár,
þangað til ég gat haldið áfram. Ég
byrjaði aftur að byggja í fyrra. I
apríl reif ég smá kofa sem ég átti
hérna og byrjaði að byggja. Ég
ætlaði að reyna að koma því upp
áður en ég hrykki upp af. Það er
seinni parturinn af húsinu mínu.
Ég kláraði þennan húspart 1972
afþví að þó að maður fengi
eitthvað lánað þá var það svo lítið,
en það þurfti að borgast í hvellin-
um innan stutts tíma. Það var alls
ekki hægt að fá lánað lengur en í
10 ár og næstu 10 ár varð maður
að bíða meðan maður var að borga
það. Svo var ég að reyna að safna
einhverju til að halda áfram með
húsbygginguna og það gat ég núna
afþví að þó allt sé dýrt þá gerir
það minna til því þá er allt orðið
svo dýrt að maður þénar þess
meira.
Þú ert kominn af Bergsætt?
K: Ég á aðra ættartölu sem er
betri en hún. Og það er alla leið
frá Magnúsi berfætta Noregskon-
ungi, Ingólfi Arnarsyni, Sæmundi
fróða og svona höfðingjum. Ég hef
hana hérna. Kristinn hlær dátt og
bætir við: Ég er útaf þessum
köllum öllum. Það voru höfðingj-
ar. Ég er þrítugasti og fyrsti liður.
Ég hef ættartöluna hans Marteins
bróður míns. Hann lét gera þessa
ættartölu og ég er náttúrlega
alveg það sama. Hann Benedikt
Gabríel hann gerði hana. Hann
var skrautritari. Þetta er nú
aðallega í beinan karllegg. Dóttir
mín tók ljósrit af þessu.
Nú sækir Kristinn ættartölu þá
er Benedikt Gabríel tók saman.
Við Kristinn setjumst nú við borð
og blöðum í ættartölu þeirra
bræðra Marteins og hans. Áður en
lengi er flett birtast Skálholts-
biskupar og senn hillir undir Jón
Loftsson prest í Odda, Sæmunds-
sonar prests hins fróða í Odda
Sigfússonar. Kona séra Lofts var
Þóra Magnúsdóttir berfætts Nor-
egskonungs og þá fer nú að
styttast í Harald hárfagra.
Frá ættartölum fornkonunga og
kirkjufeðra víkjum við að ferli
Kristins sjálfs, æsku hans, upp-
vexti og störfum.
P: Hvenær fórstu að vinna?
Ja, það var nú strax. Ég var 8
ára þegar ég gekk út við slátt. Það
var siður í sveitinni á sumrin. Þá
var maður látin fara að slá þegar
maður var 8 ára. En ég fór ekki að
vinna fyrir mér neitt að ráði nema
í vegavinnu, svona 10 ára. Þá var
alltaf unnið fyrir svo og svo
margar krónur á hverju vori og þá
var skipt þannig að þeir sem
bjuggu næstir veginum unnu í
vegunum og þeirra krakkar. Þá
man ég eftir því að maður vann 12
tima og við fengum 3 krónur fyrir
það. Það var siður að vinna allan
daginn snemma og seint, en það
var ekki nema stuttan tíma. Það
var aðallega að taka grjót upp úr
veginum, setja mold í stærstu
förin og svo sand, en þessi sandur
fauk svo alltaf yfir sumarið, svo
það varð alltaf að gerast á hverju
einasta ári. Ég man að ég var
alltaf látinn flytja mjólkina og
það var dálítið erfitt, því þessir
vagnar sem við höfðum voru
tvíhjóla, stóðu stundum hálf fastir
í þessum sandi þegar voru stórar
hrúgur og þykkar. Sandurinn var
fenginn þarna skammt frá. Það
voru bara nokkur hundruð metrar,
því það var allt fullt af sandi.
P: Þetta er í Ölfusinu?
Já, í Hjallasókn sem kallað er.
Hjalli var aðal bærinn. Þórodds-
staðir eru næsti bær við og svo
vorum við á Grímslæk þar fyrir
vestan. Þóroddsstaðir eru fyrir
austan Hjalla. í Hjallasókn voru 5
eða 6 bæir fyrst, eða fleiri, en
þeim var alltaf að smá fækka. Svo
var Bakki, þar sem þeir eru að
taka hitaveituna núna. Þar bjuggu
ekki nema tveir bændur. Þar voru
laugar. Þar var hægt að veiða ála.
Ég var nú alltaf hálf smeykur við
álinn. Við slógum nú samt grasið.
Bóndinn á Bakka, hann hafði svo
stórar engjar að hann leigði pabba
engjarnar, part af þeim. Aðallega
þarna sem álarnir voru. Það var
ósköp vont að komast þar áfram,
jörðin var svo meir, við sukkum
aldrei minna en í hné. Vatnið var
þar fyrir ofan, svo þetta var í klof
sem við urðum að ganga, en þetta
var voða fínt og mikið gras og það
náði nærri því upp í háls.
Á haustin þá fraus nú oft og við
urðum að brjóta ísinn þegar við
komum út, því þegar þurrkur var,
þá var alltaf frost á morgnana,
það fraus á nóttinni, en þiðnaði
náttúrlega um daginn og varð
ágætt eftir hádegi, en við urðum
að byrja snemma á morgnana. Það
var ekki nokkur miskunn hjá
Magnúsi með það. Við fórum á
fætur um sex eða sjö, nema á
sumrin þá klukkan fjögur. En um
túnasláttinn, þá var slegið svona
frá tvö til sex eða sjö. Kaffið kom
nú víst ekki fyrr en sjö, en þá var
hvílt sig um einn til tvo tíma á
daginn. Sofið um hádegið. Það var
nú eiginlega bara eina viku meðan
túnaslátturinn var, þá urðum við
að fara svona snemma á fætur, af
því að þá var jörðin svo blaut. En
hún þornaði og allt skrælþurrt á
daginn. Það var varla hægt að slá
þá. Þá voru engar sláttuvélar.
Var állinn veiddur í ungdæmi
þínu?
Nei, hann var ekki veiddur
nema óvart. Þegar við vorum að
slá grasið og við slógum undir
vatninu. Það var kallað að skera á,
þá hjuggum við álana stundum í
miðjunni og þeir sprikluðu jafnt
fyrir það og við vorum dauð
hræddir við þá. Svo voru ósar
þarna og lækir fullir af áli. Hann
var aldei veiddur. Við álitum
þennan læk hálf eitraðan af því
álarnir voru þar. Það var það eina
að arnirnar veiddu þá. Þær sátu
klukkustundum saman á sama
stað þangað til þær stungu sér og
komu svo með í nefinu ál, voða
langan stundum, upp undir metri.
Okkur þótti svo gaman að því
hvað þær gátu verið rólegar. Við
héldum stundum að þær væru
dauðar, en allt i einu stinga þær
sér og það skjátlaðist varla að þær
kæmu þá með ál í nefinu. Það var
þegr skýin drógust frtsólinni þá
sáust álarnir svo vel. Ég er
hræddur um að þeir hafi blindast
af sólinni af því að þá kom svona
lygna á vatnið og álarnir sáust
miklu betur, en svo sáu þeir
náttúrlega ekki eins vel. Þær,
arnirnar, pössuðu alltaf að vera
undan sólinni, þær sátu aldrei
fyrir vestan lækinn, alltaf fyrir
austan. Það var þeim megin sem
skuggi var, af því að lækurinn
rann frá norðri til suðurs. Þær
voru svo klókar að þær sátu á
einhverjum vissum nefjum. Þær
verptu þarna í ölfusinu að Núp-
um. Þær voru búnar að vera frá
alda öðli á Núpum og verptu alltaf
í sama hreiðrið og komu einum til
tveim ungum upp á hverju einasta
ári, en svo bar ekkert á þeim. Þeir
hurfu og sáust ekki nema stuttan
tíma, þeir komu ekki næsta ár, þá
hafa þeir farið eitthvað annað.
Þetta voru gömlu hjónin sem
alltaf voru þarna.
Þetta er ekki langt frá Arnar-
bæli?
Arnarbæli er neðar, alveg við
ána, en þetta er svona tveim
kílómetrum nær fjallinu. Það var
alltaf í sama hreiðri á Núpafjalli
sem þær verptu.
P: Ætli það sé nokkuð um örn
þarna núna?
Ég man eftir þeim seinast 1940,
þá var ég með son minn, hann var
á fyrsta ári. Ég hafði sumarbústað
í Hveragerði eða leigði. Við fórum
stundum upp að Núpum. Vorum í
nokkurskonar útilegu og höfðum
með okkur kaffi. Þá var örninn oft
að sveima þarna fyrir ofan langt
uppi í loftinu. Hún átti þá ungana
uppi í hömrunum. Við vorum hálf
smeyk og þorðum aldrei að yfir-
gefa strákinn. Hann var í körfu.
Við þorðum ekkert að fara frá
honum. Það var sagt að arnirnar
ætluðu að taka börnin. Ég held að
það hafi nú verið vitleysa. Það var
lítið um það. Það var að minnsta
kosti aldrei svo ég vissi um. En
þetta var um 1940, þá var ég
rúmlega fertugur, ég er fæddur
1896.
P: Þá voru nú að gerast mikil
tíðindi þarna eystra.
Ég er fæddur 6. desember 1896,
en 6. september voru mestu lætin,
þarna hjá okkur. Þá hrundi vegg-
ur hjá honum afa mínum, en hann
vildi ekki fara. Það gerði ekkert
til, því bærinn hékk uppi fyrir það,
það var járnþak á honum, en það
voru steinarnir sem hrundu. Vegg-
urinn, hann var fyrir innan, að var
vanalega eitthvað þiljað fyrir
framan. Það var skarsúð á bæn-
um. 6. september 1896 var jarð-
skjálftinn mestur. Svo komu
margir jarðskjálftar eftir það. Það
var t.d. 1920. Ég man að ég var að
hlaða vörðu og var að sækja stein
í vörðuna, þá hrundi öll varðan
niður. Það var eins og hefðu komið
fleiri hundruð tröll upp á fjallið
fyrir ofan bæinn, það var Gríms-
lækjarfjall, og væru að velta niður
grjóti. Sá jarðskjálfti kom frá
vestri. Hann byrjaði þar og hélt
áfram á móts við Hjalla, það er 1
km frá Hjalla. Það hrundu niður
voða stór björg og á einum stað
var heilt nef sem datt niður.
P: Urðuð þið ekki skelkuð?