Morgunblaðið - 16.08.1980, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. ÁGÚST 1980
Jónas
Pétursson:
Hugleiðingar heima á
17 dögum í Svíþjóð
Myndir 70
ára búsaugna
Orlof! Hvað er nú það?
Orð, sem aldrei heyrðist í mínu
ungdæmi. Frí eða leyfi heyrðust
þá nefnd. En sjötugur maður hefir
lifað tvenna tímana. Og nú er
orlof eða sumarfrí orðið einn af
stóru þáttunum í þjóðfélaginu. Og
nú er ég staddur í Svíþjóð í fyrsta
sinn í orlofi, sem nefna mætti því
nafni. Sjötugur frá síðustu sumar-
málum. Og nú brýt ég heilann m.a.
um það, hvað er hægt að hafa
„fyrir stafni", gamalt orðtak með
ákveðna merkingu, en fyrirbæri
nýtt í mínu lífi.
Jú, ég hefi skrifað á mörg kort,
nokkur bréf, rölt í hitanum hér
um nágrennið. En á einhvern
veginn erfitt með að ná þeirri
innri ró og fullnægjukennd, sem
störfin, þau störf, sem ég hefi
fengist við í lífinu, með tilgang, —
af viti—, veita stund eftir stund,
dag eftir dag og ár eftir ár. Án
þeirrar rósemi, fullnægju, ánægju
og hvildarþarfar, sem vinnan veit-
ir, væri lífið óbærilegt. Ég fór að
hugsa um það hér í Flogsta, hver
væri undirstaða lífsins um þessar
slóðir. Grasblettir eru hér stórir
milli og kringum íbúðarblokkirn-
ar, en þeir eru slegnir títt, líkt og
vangar tilhaldssamra karlvera, og
afraksturinn hverfur í svörðinn.
Uppskera er því ekki, en lífsbót
fyrir búendur hér, sú lífsbót, sem
ekkert mannlíf getur í raun verið
án: Bein samskipti við mold og
gróður. En svo er mikið um tré,
sumt má vafalaust telja í fram-
leiðslugildum. En umhverfis hefi
ég horft á stórar breiður hveiti- og
byggakra, ótvíræðar undirstöður
mannlífs og þjóðlífs.
Já, viðfangsefni þessara orlofs-
daga. Búskapur og mál landbún-
aðar heima á Fróni.
Búskapur, með stuðningi fisk-
veiða stóð undir lífi íslenzku
þjóðarinnar fram á 20. öldina.
Fábreyttar lífskröfur voru gerðar
og harðæri af ís og eldi héldu
fólksfjölda í skefjum. Á þessari
öld hefir breytingin orðið frá
fátækt til bjargálna og síðar
velmegunar, að minnsta kosti á
ytra borði, samhliða mikilli fjölg-
un þjóðarinnar, sem öll hefir sezt
að í þéttbýli.
Nú eru sífellt háværar raddir
um of mikla búvöruframleiðslu, of
mikið fjármagn í landbúnað, of
margt fólk í sveitum. Gagnrýni er
oftast auðveld og sumt þarf betur
að fara í búskapnum og sveitalíf-
inu, en svo er það sannarlega á
fleiri sviðum þjóðlífs og sérstak-
lega er peningamatið, tölvusjón-
armiðið orðið hættulegt sem
grundvöllur mats á því þjóðlífi,
sem hamingjusöm þjóð á Islandi
getur aðeins byggt á. Það er að
byggja land sitt allt, að minnsta
kosti eins og nú er, með batnandi
skilyrðum í samgöngum fyrst og
fremst þar sem lakast er nú. Með
landbúnaði sem undirstöðu heim-
ilishalds, barnauppeldis, þess
uppeldis á sem stærstum hluta
íslenzkrar þjóðar, sem tvímæla-
laust er algjört skilyrði þeirra
tengsla þjóðar við land í gegn um
órofin samskipti barns frá vöggu
til vits við landið, gróður þess,
búfé þess, lyngið, steinana, læk-
ina, hólana, lömbin og kálfana,
kýrnar og hestana, — í daglegu
lífi þeirra með sveitafólkinu.
Þetta er mynd lífs 70 ára íslend-
ings og lögð hér á borðið fyrir þá,
sem skilja og sjá hugsjónir.
Kjarnfóðurgjald
Pálmi á Akri skeilti á fyrirvara-
laust um Jónsmessuna, sem land-
búnaðarráðherra, gjaldi af inn-
fluttu kjarnfóðri. Gjaldið var all-
ríflegt, því ber ekki að neita, en
hreyfanlegt, eins og slík ákvæði
þurfa að vera. Ég hefi áður og oft
haldið því fram, að slíkt gjald
þyrfti að taka, — hefði átt að vera
komið til fyrir 10—12 árum a.m.k.,
sem auðveldasta og rökréttasta
stjórntæki á búvöruframleiðsluna.
Ætla hefði mátt að a.m.k. þeir,
sem sí og æ eru að skrifa og tala
um offramleiðslu íslenzkrar bú-
vöru í mjólk og dilkakjöti, hefðu
fagnað þessari ákvörðun, því aug-
ljóst er að afleiðing hlýtur að
verða minni framleiðsla, enda nú
komnar fram tölur í mjólkur-
framleiðslunni, sem sanna þetta.
Strax skal viðurkennt að einn
frægasti búvörufjandi, Jónas, rit-
stjóri Dagblaðsins, tók þessu vel
og taldi spor í rétta átt, fljótt eftir
útgáfu laganna. Get ég þessa hér
honum til hróss, sem vitni um þá
sanngirni, sem honum er ekki alls
varnað um og skilnings á málinu.
Um annan Jónas verður ekki það
sama sagt, doktor Jónas Bjarna-
son, sem ræðst að Pálma Jónssyni
í langri grein í Morgunblaðinu og
m.a. vegna þessarar ákvörðunar.
Komst þar upp um strákinn
Tuma, sem það eitt vakir fyrir að
leggja sem mest af sveitum lands-
ins í eyði, eyða byggðum og
bændum. Fjölmargar mótmæla-
samþykktir, úr furðulegustu átt-
um og grautvitlausar greinar hafa
birzt og blöð hampað, jafnvel þau,
sem þó virðast í hvorugan fótinn
þora að stíga, út af kjarnfóður-
gjaldinu.
Mér er það vel ljóst að svo
sköruleg ákvörðun og jafnframt
harkaleg, var líkleg til að valda
nokkrum deilum. En það verður
jafnframt að hafa í huga, að hún
kemur á elleftu stund. Það er ekki
sök Pálma og þess vegna hlaut
hún að verða róttæk. Flestum
bændum ætti a.m.k. að verða
fljótlega ljóst, að hún kemur til að
bæta nokkuð úr í svonefndu kvóta-
kerfi. Játa ég að framkvæmd þess
hefi ég ekki skilið. Og það er mitt
mat að ríflegt kjarnfóðurgjald um
10—12 ára skeið hefði leyst það,
sem kvótakerfinu er ætlað að
leysa. Þeir, sem búa við alifugla og
svín, hljóta auðvitað að hækka
sína framleiðslu í sölu og hafa nú
þegar gert. Hefir alltof lengi verið
unað við þá óheilbrigðu verzlunar-
hætti, sem slíkt undirverð á
kjarnfóðri veitti einmitt í þessum
búsafurðum.
Það er eitt grundvallaratriði
íslenzkrar búvöru, að hún sé til
hins ítrasta framleidd með af-
Jónas Pétursson.
rakstri íslenzkrar moldar, með svo
litlum aðföngum, sem kostur er.
Svína- og alifuglabúskapur hefir
ekki leitazt við að gera það á
meðan undirverð kornsins var svo
óheyrilegt. En það er ein leiðin,
sem hagnýta ber í þeim búgrein-
um, betur en áður að nýta innlent
fóður, já, líka í þeim búgreinum.
Þótt uppreisnarandi hafi jafn-
vel heyrzt út af bráðabirgðalögun-
um, er ég sannfærður um að á
skömmum tíma valda þau heppi-
legum straumhvörfum í búskap og
valda því að hver einasti bóndi, við
hvað sem hann býr, takmarkar
erlend aðföng svo sem framast
má.
Sveitalíf
Hver skal vera framtíð land-
búnaðar á íslandi?
Byggð þarf að haldast um allar
sveitir Islands. Býlum og bændum
má ekki fækka. Búsýsla heimilis-
haldsins þarf að vera meginuppi-
staðan, með takmörkuð aðföng
eftir mætti, með hóflegri, skyn-
samlegri nýtingu landsgæða, til
lífsframfæris fólks, sem verður
um aldir innsti kjarni lífsmeiðar
þjóðarinnar. Þaðan þarf þjóðin að
endurnýjast að sem stærstum
hluta vegna menningar og mann-
dómsáhrifa. Búvöruframleiðslan
verði eftir föngum stillt við hæfi
lands og þjóðar, enda verður
ávallt nokkur hluti býlanna fram-
leiðslubú. Félagshyggja bænda
hefir lengi verið rík og hvort sem
bú þeirra eru stærri eða minni,
verða þeir að finna þær leiðir, sem
fara verður til að ná þessum
markmiðum. Á meðal fjölda þétt-
býlisfólks er ríkur skilningur ein-
mitt á þessum markmiðum, að
andleg áhrif búskapar, ekki síður
en efnaleg með matvælafram-
Ieiðslunni, gefa sveitunum gildið.
Viðbragð Pálma á Akri með
bráðabirgðalögunum er byggt á
þessu viðhorfi, — ekki á blindsýn
gróðahyggju, sem aldrei hefir
skilið hvað búskapur er.
Það eru mörg ár síðan ég sá
nauðsyn á því að breyta grundvelli
búvöruverðs, — hætta við meðal-
búið en taka upp kúnstugt vel
rekið fjármagns- og tæknibú, —
þar sem fjármagnið fengi sitt.
Með því hefði hið hættulega tal
um kaup bænda misst fótanna, en
hinn stóri afvegaleiddi hópur
„neytenda" hefði viðurkennt „rök“
tækni og fjármagns í stað smá-
bænda og kotunga.
Ég er sannfærður um að „heim-
ilishalds“bændunum hefði ekki
orðið fótaskortur í því skjóli.
Aðalbólin, „Staðirnir" og Nesin
hefðu átt örugga framtíð, sem þau
verða að eiga. Það sannar eaga
Islands.
í árslok 1959 var lögfest breyt-
ing á lögum um Framleiðsluráð
landbúnaðarins, þar sem var 10%
útflutningstrygging á verði land-
búnaðarafurða. Þetta var frábær-
lega hagfellt og skynsamlegt
ákvæði, sem tryggði langt tímabil
friðar og öryggis í málefnum
búskapar, enda til orðið í byrjun
ráðherratíðar Ingólfs Jónssonar
sem landbúnaðarráðherra. En
þegar viðnámið gegn verðbólgunni
brast með lokum Viðreisnar-
stjórnar, stefndi ört í átt til
aukins vanda. Misvægi innlends
verðlags við verðlag viðskipta-
landa samhliða góðæri og fráleitu
kjarnfóðurverði orsökuðu meiri
útflutningsbótaþörf en ella og of
mikið andvaraleysi um áhrif allra
þessara þátta á búvöruframleiðsl-
una. Nú veltur á að bændasamtök-
in, já, bændur skilji sinn vitjun-
artíma og leysi farsællega sín mál.
Á þann hátt einan er hægt að
svara svo að flestir skilji þá
gagnrýni sem uppi hefir verið og
að ýmsu leyti með rökum. Við þá,
sem eru haldnir kóngaskilningi
um gullið sem mælikvarða á gildi,
jafnt malbiks sem sveitalífs, þýðir
lítið að tala.
* r
„Island, Island,
ég vil syngja“
Kunnugt er, að mörg undanfar-
in ár hafa birzt öðru hverju í
blöðum árásargreinar á íslenzka
búskaparstefnu, á landbúnaðinn,
bændur og strjálbýli. M.a. um
skeið á ýms fyrirtæki og byggðar-
lög, sem dæmi um hættulega
„byggðastefnu". Man ég sérstak-
lega skrifin um þangmjölsverk-
smiðjuna á Reykhólum, Þórshafn-
arævintýri, um Hornstrandir og
Melrakkasléttu. Þær raddir hafa
að vísu ekki heyrzt mjög nýlega,
en því meir um útflutningsbætur
á búvöru, jafnvel niðurgreiðslur
búvörunnar til íslenzkra neyt-
enda. En oft var um svipað leyti
talað í hlýlegu lofi um ýms nýrri
viðfangsefni íslenzkra framtaks-
og dugnaðarmanna og man ég þar
einkum rekstur flugfélaga og síðar
Flugleiða h/f í umsvifum á erlend-
um sviðum. Og vissulega var það
ánægjulegt. En framvinda efna-
hagsmála hér heima snerti marga
sem í umsvifum stóðu. Og kunnug
er nú sú raunasaga í flugmálum
okkar, að allt hefir riðað til falls.
Forstjóri Flugleiða h/f hefir bent
á innlendu verðþensluna, langt
umfram gengishlutfall íslenzkrar
krónu við erlenda gjaldmiðla. Þar
lægi ein stærsta sökin fyrir gífur-
legu tapi á flugrekstri á erlendum
leiðum. Veruleg ástæða fyrir mik-
illi útflutningsbótaþörf á landbún-
aðarvöru hér er af sömu rót
runnin: Gegndarlausri verðþenslu
hér, langt umfram það, sem staða
gjaldmiðla svarar til. Blöðin eru
nú fámælt um flugmálin, ævin-
týrablærinn sleginn dökkva. Staða
Flugleiða er mikið áhyggjuefni og
fækkandi starfsfólk þar. En jafn-
vel blindir mættu fá sýn af þeirri
ástæðu og átta sig á ábyrgðarleysi
gagnvart íslenzkum landbúnaði,
sem verið hefir kjölfesta í þjóðlíf-
inu ekki sízt á tímum þrenginga,
með þeim jafnvægisáhrifum, sem
æðasláttur búskapar er ávallt
búinn. Öll okkar lífshræring, öll
okkar viðleitni í umsvifum til
framfara verður að fylgja því
leiðarljósi að skapa vinnu fyrir
fólk. Störfin verða misjafnlega
arðbær eftir starfsgreinum, en
ekki mismunandi tíma. Atvinnu-
leysi er alvarlegasta böl þjóðar.
Atvinnuleysisbætur eru að vísu
greiddar, en þær skapa ekki verð-
mæti. Útflutningsbætur á land-
búnaðarafurðir skapa e.t.v. ekki
mikil verðmæti stundum að
minnsta kosti, en þær hafa veitt
Eyjólfur Guðmundsson skrifar frá Noregi:
Baráttan við grenibjölluna
Síðustu árin hefur grenibjall-
an (granbarkbillen) gert mikið
tjón í barrskógum Suður-Nor-
egs. Árið 1978 eyðilagði hún t.d.
1,1 milljón rúmmetra af skógi,
eða sem svarar timburmagni í 25
þúsund timburhús, miðað við 90
fermetra gólfflöt.
Áður lagðist grenibjallan ein-
göngu á dauð eða rotnandi tré,
en nú siðustu árin hefur hún
eyðilagt nytjaskóg af bezta
gæðaflokki. Er hér um að ræða
uggvænlega þróun, sem getur
haft ófyrirsjáanlegar afleið-
ingar.
Hið opinbera hefur nú lagt af
mörkum um 100 millj. n. króna í
baráttunni gegn þessum skað-
valdi. Með mikilli fyrirhöfn hef-
ur vísindamönnum tekist að
framleiða lyktarefni, svipað því
sem bjallan gefur frá sér. Efni
þessu er komið fyrir í gildrum,
sem gerðar eru úr plaströrum.
Rennur bjallan á lyktina og
leitar inn í gildruna, sem hún
kemst ekki út úr. Mörg þúsund
gildrur eru nú komnar út í
skógana í þeim héruðum sem
bjallan er ágengust.
Vísindamenn og skógareigend-
ur binda miklar vonir við þessar
gildrur, og síðustu upplýsingar
benda til þess að sumarið 1980
verði árangursríkt í baráttunni
við bjölluna.
Norðar í landi og í Vestur-
Noregi gætir bjöllunnar lítið, og
þar vex bæði laufskógur og
barrtré eins og um aldaraðir.
Vltenskaps-
mennene med
kraftfg
advarsel mot
granbarkbillene:
Demáutryddes,
ettersforsvmner
grantrærne fra
norske skoger!
Aðvörun-
arorð
vísinda-
manna í
Noregi