Morgunblaðið - 22.08.1980, Blaðsíða 17

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. ÁGÚST 1980
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. ÁGÚST 1980
17
fUí>fpi Útgefandi stM&frlfr hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 5.000.00 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 250
kr. eintakið.
Umtalið um
gengisfellingu
Amiðvikudaginn voru undirritaðir nýir kjarasamningar milli
ríkisstjórnarinnar og BSRB. Þessir samningar eru sögulegt
plagg í þeim skilningi, að í þeim felst viðurkenning á því svart á
hvítu, að krafan um „samningana í gildi" á vordögum 1978 var
sett fram gegn betri vitund eða af vanþekkingu. Sömu mennirnir
og þá efndu til ólöglegra verkfalla og fögnuðu útflutningsbanni,
sem skaðaði viðskiptahagsmuni okkar, semja nú af sér þann
kaupmátt, sem þeir kröfðust á grundveHi samninganna frá 1977,
meðan Geir Hallgrímsson var forsætisráðherra. Og sú eina
skýring er gefin, að lengra verði ekki komizt án verkfalla. Hér
kveður sannarlega við nýjan tón og kannski má segja, að
batnandi mönnum sé bezt að lifa, — eða síðan hvenær hefur ekki
mátt beita verkfallsvopninu í kjaradeilu? Hvað hefur breytzt
síðan 1977 og 1978?
Vitaskuld ber að fagna því, ef kjarasamningar nást án þess að
til vinnustöðvunar komi. Enn er þó of snemmt að slá nokkru
föstu um það og sjálfsagt greiðir það ekki fyrir kjarasamningum
á hinum frjálsa vinnumarkaði, að frétzt hefur, að það sjónarmið
hafi komið fram innan ríkisstjórnarinnar, að nauðsynlegt sé að
fella gengið þannig, að áhrifanna gæti ekki í verðbótavísitölunni.
Það var talað um það 1978, að aðeins nókkrir mánuðir væru
liðnir frá gerð kjarasamninga, þegar þeir voru skertir með
lögum, og nefndu ýmsir „svik" í því sambandi. Nú er blekið eki
einu sinni þornað á undirskriftunum, — það er ekki einu sinni
búið að greiða atkvæði um BSRB-samningana, þegar umtal
verður um gengisfellingaráform — og meira að segja fram hjá
verðbótavísitölunni.
í gær reyndi ríkisstjórnin að vísu að bera til baka fréttina af
hinni fyrirhuguðu gengisfellingu. En Tíminn er ólygnastur í
þessu efni. Því var slegið upp með fimm dálka fyrirsögn á
baksíðu hans í gær, að spurningin um að rétta við rekstrar-
grundvöll frystihúsanna stæði um gengisfellingu, sem haldið
yrði utan vísitölu og hefur blaðið hliðsjón af ummælum
Steingríms Hermannssonar, sjávarútvegsmálaráðherra, sem
birtust í Tímanum í gær. Um þetta efni er m.a. orðrétt haft eftir
Steingrími Hermannssyni: „Ég er því sjálfur orðinn sannfærður
um það, að leiðrétta verður rekstrargrundvöll frystihúsanna. Það
verður þjóðin að taka á sig. Ef það kemur inn í vísitöluna þýðir
það aðeins meiri verðbólgu og að öllum líkindum hærri vexti og
við verðum í sömu ef ekki verri stöðu eftir nokkra mánuði. Hins
vegar tel ég sjálfsagt, að ráðstafanir verði gerðar til þess að
tekjuskerðing þeirra, sem lægst launin hafa, verði sem minnst."
Hér tekur sjávarútvegsráðherra tvímælalaust af skarið um
það, að hann telur BSRB-samningana óraunhæfa, þannig að þeir
standist ekki á hinum almenna vinnumarkaði, og boðar
skerðingu þeirra. Þetta er raunar í samræmi við þau ummæli,
sem Karl Steinar Guðnason, varaformaður Verkamannasam-
bands Islands, hafði í Morgunblaðinu í gær eftir vinnuveitendum
um viðhorf ríkisstjórnarinnar til nýrrar gengisfellingar. —
„Okkur fannst þetta fyrirheit um gengisfellingu heldur kaldar
kveðjur frá ríkisstjórninni og ákváðum að óska tafarlaust eftir
fundi með ráðherrum," sagði Karl Steinar Guðnason m.a. í
viðtali við Morgunblaðið í gær. Og enn fremur: „Eðlilega brá
okkur illilega við þessi tíðindi, en spurðum svo, hvort
ráðherrarnir hefðu allir verið sammála um þetta og við því
fengust jákvæð svör.“
Eins og við var að búast varð uppi fótur og fit í ríkisstjórninni,
þegar fyrir lá, hvernig aðilar vinnumarkaðarins túlkuðu ummæli
einstakra ráðherra. Hvað sem líður yfirlýsingum ráðherra og
ríkisstjórnarinnar síðan, þá stendur viðtalið við sjávarútvegs-
ráðherra í Tímanum óhaggað og það viðhorf hans, að
hraðfrystiiðnaðurinn standi ekki einu sinni undir þeim launa-
greiðslum, sem nú tíðkast. Og fásinna er að halda því fram, að
gengisfelling nú þuffl að koma einhverjum á óvart. Hún er ekki
annað en það, sem allir hafa búizt við að yfir dyndi. Hitt er svo
annað mál, að það er meira en lítið ámælisvert af ríkisstjórn að
láta þvílíkar fyrirætlanir kvisast út. Slíkt gefur hvers konar
spákaupmennsku og verðbólgubraski byr undir báða vængi. Oft
með þeim afleiðingum að gengisfellingin verður meiri en ella
myndi. En sem sagt: fram hjá því verður ekki gengið, hvað sem
öðru líður, að umtalið um gengisfellingu verður ekki skrifað á
reikning einhverrar „óábyrgrar" stjórnarandstöðu, heldur á það
rætur að rekja til stjórnar sinna og þeirra, sem telja, að ekki hafi
verið hægt að túlka ummæli þeirra á annan veg en gert hefur
verið, bæði af Tímanum og öðrum.
Sveinn Eiríksson, fjallkóngur
Gnúpverja.
HANN var um margt sérstakur
réttardagurinn hjá Gnúpverjum i
gær. í raun er kannski ekki rétt
að tala um réttardag. þvi að öllu
eðlilegu átti hann að verða 18.
september nk. eða eftir nær
fjórar vikur. Heklugosið varð
hins vegar til þess, að Gnúpverj-
ar þurftu að smala nær allan
afrétt sinn og var því fé réttað í
gær. Talið var að nær 7000 fjár
væru í Skaftholtsrétt í gær og er
það stærsti f járhópurinn. sem til
þessa hefur þurft að reka til
byggða vegna ösku- og vikurfalls
frá Heklu.
í fyrrinótt geymdu Gnúpverjar
safnið í girðingu við Fossnes, en árla
í gærmorgun var safnið rekið niður í
Skaftholtsrétt. Um tíuleytið var
fyrsti hópurinn rekinn inn í almenn-
inginn og menn byrjuðu að draga.
Fólk spjallaði saman meðan það
kíkti eftir mörkum, en umræðuefnin
voru önnur en oftast ber á góma í
réttunum. Nú voru það ekki spek-
ingslegar umræður um fallþunga
dilkanna eða sögur úr göngunum.
Menn voru heldur hnuggnir yfir
ástandinu og ræddu hvernig horfði
með afréttinn eftir öskufallið og
hvernig menn væru í stakk búnir til
að taka við fénu heima. Svipur þessa
réttardags var líka að einu leytinu
öðru vísi en venjulega. Nú hafði fólk
úr nágrannasveitunum, sem venju-
lega er annað hvort í réttum í sinni
heimasveit eða að sinna fé sínu á
herðbundnum réttardegi Gnúpverja,
tækifæri til að koma í Skaftholts-
rétt. Þannig voru þarna bændur úr
næstu sveit, Hrunamannahreppi,
komnir nær miðjum aldri, sem voru
að koma í fyrsta sinn í Skaftholts-
rétt. Minna var hins vegar um
burtflutta Gnúpverja, sem gjarnan
hafa það fyrir sið að koma í
réttirnar.
„Varanlegar skemmdir
á takmörkuðu svæði
En þó réttardagurinn væri annar
og óvenjulegur að þessu sinni var
það sem fyrr Sveinn Eiríksson,
bóndi í Steinsholti og fjallkóngur
þeirra Gnúpverja, sem stjórnaði
smalamennskunni. „Við höfum
giskað á að þetta séu alveg um 7000
fjár en fé á fjalli frá okkur hér í
Gnúpverjahreppi er varla yfir átta
þúsund, þannig að við erum þegar
búnir að smala mestu af okkar fé. I
þessum 7000 er eitthvað af fé frá
Skeiða- og Flóamönnum," sagði
Sveinn.
Sveinn sagði, að afréttargirðingin
hefði verið opnuð strax á sunnu-
dagskvöld og þá hefði fé þegar verið
byrjað að safnast saman við hliðið.
Á mánudag hefðu þeir farið inn á
afréttinn og smalað fé af öskugeir-
anum, en þar hefði fé víða verið
komið saman í litla hópa og það
hefði greinilega verið mjög hrætt,
þvi það hefði stöðugt verið á
ferðinni. Fram kom hjá Sveini, að á
Gnúpverjaafrétti eru takmörk vik-
urgeirans að neðan við Stöng í
Þjórsárdal. Þar fyrir innan fer
vikurlagið vaxandi og er mest neðan
við brúna á Þjórsá. Vikur er yfir
gróðri í Sandafelli og Hólaskógi, en
fyrir innan Sandafell finnst vart
vikur, en þar er hins vegar aska.
Sagði Sveinn að grátt væri yfir að
lita allt inn á Skúmstungnaheiði.
Askan væri í rótinni en gróður væri
ekki horfinn og vottur af ösku sæist
allt inn að Hofsjökli.
„Þó bæði vikur og aska hafi farið
yfir nokkuð stórt svæði á afréttin-
um, er ekki um varanlegar skemmd-
ir að ræða nema á takmörkuðu
svæði. Sennilegt er, að vikurinn og
askan fjúki til og safnist í lægðir,
þannig að gróðurinn gisnar. Sá
vikur, sem hefur komið hér yfir nú,
er allt öðru vísi en í Skjólkvíagosinu
1970. Sá vikur var mun stærri og
grófari og fór illa með féð, en það
hefur lítið særst á að ganga um
vikurinn nú,“ sagði Sveinn og að-
spurður um útlitið á fénu sagði
hann, að erfitt væri að meta það því
menn væru ekki vanir því að fást
við fé á þessum tíma en það virtist
vera í meðallagi vænt.
„Menn hér í sveit eru yfirleitt vel
settir, hvað það snertir að taka við
fénu heim og það verður ýmist sett á
úthaga eða tún. Flestir hafa veru-
legan úthaga, sem þeir geta beitt á
en gróður hefur sprottið óvenjulega
vel í sumar. Sjálfsagt reyna menn að
spara túnin fram að venjulegum
réttartíma.
Sýningin opn
í DAG verður sýningin Heimilið
'80 opnuð, stærri og glæsilegri en
nokkru sinni fyrr. Sýningaraðilj-
ar verða um 100 ails og munu
sína framleiðslu sína og verzlun-
arvörur á 4.000 fermetra svæði í
80 til 90 sýningardeildum. Undir-
búningur sýningarinnar hefur
nú staðið á annað ár og hafa ekki
færri en 2.000 manns lagt hönd á
plóginn. starfsmenn sýningar-
stjórnar verða um 70 talsins. Þá
verður sú skemmtilega nýjung á
sýningunni. að tívolí verður þar
endurvakið. Kaupstefnan hefur
fengið til þess danskan aðila,
Ronalds festival tivoli og þar
geta um 200 manns skemmt sér
samtímis við hin fjölbreyti-
legustu leiktæki.
Sýningin mun standa daganá
22. ágúst til 7. september og
verður opin frá kl. 15 til 23 alla
virka daga og 13 til 23 um helgar.
Aðgangseyrir verður 3.000 fyrir
fullorðna og 1.000 fyrir börn.
Sýningarsvæðið skiptist í fimm
svæði, í anddyri verður aðallega
sýnd matvara, í neðri sal verða
íþróttavörur og viðleguútbúnaður,
í hliðarsal húsgögn, leiktæki og
spil. í aðalsal verða svo heimilis-
tæki innréttingar, húsgögn, og
annað, sem innbúi tilheyrir og á
útisvæðinu verða sumarbústaðir,
og bátar að ógleymdu tívolíinu.
Veitingasalan verður nú meiri
og fjölbreyttari en áður hefur
verið og mun Askur sjá um hana. í
veitingasalnum verður kínverskt
horn, ítalskt horn, bakarí og
heitar vöfflur auk smurðs brauðs
Heimilið
Margt athyglisvert verður að
sjálfsögu á sýningunni, en meðal
annars má nefna, að þar verður
líkan af stærsta manni heims, sem
vitað er um. Hann fæddist í
Bandaríkjunum og varð hvorki
meira né minna en 2,72 metrar á
hæð, þrátt fyrir að hann yrði ekki
nema 22 ára.
og rétta af matseðli dagsins. í
hliðarsal verður Askborgarinn
með hamborgara og tilheyrandi og
á útisvæðinu verða ísbíll og ham-
borgarabíll, en auk þess verður
þar útigrill, þar sem gestir geta
grillað sjálfir hráefni, sem selt
verður á staðnum.
Hún á ábyggilega eftir, bæði að freista margra og skelfa. þessi „tvistari“, en
samkvæmt Oryggiseftirliti ríkisins er hann fullkomlega öruggur og hefur þvi
fengið hvitan skoðunarmiða.
Tívolíið er það, sem börnin bíða
sennilega hvað mest eftir, en
líklegt er að eldra fólkið bregði sér
einnig þangað og rifji upp gamla
og góða daga úr Vatnsmýrinni,
þegar tívolí var og hét. Nú geta
menn brugðið sér í bílabraut,
hringekjur, skytterí og reynt
krafta sína á ýmsan hátt auk
fjölda annarra leiktækja.
Blaðamannafundur i hílabrautinni.
Þá verður á sýningunni danska
fyrirtækið Funky Foto með deild,
þar sem gestir geta fengið tekna
af sér mynd, sem prentuð verður
af rafeindaheila og síðan verður
hægt að fá myndina þrykkta á
boli, dagatöl, innkaupapoka og
ýmislegt fleira.
þá hefur kaupstefnan keypt til
landsins skemmtilegt og nýstár-
legt húsgagn í barnaherbergi, sem
hlotið hefur nafnið Draumavagn-
inn. Hér er um að ræða sambyggt
húsgagn rúm, skrifborð, skápar,
leiktæki og bíll, allt á einum stað.
Þeir sýningargesta, sem geta gizk-
að á rétt verð Draumavagnsins
geta átt von á einnar milljónar
úttektarvinningi, en ef fleiri en
eitt rétt svar berst verður dregið
úr þeim.
Flugleiðir hafa í samráði við
kaupstefnuna ákveðið að veita
25% afslátt af fargjaldi innan-
lands, ef miðar á sýninguna verða
keyptir um leið.
Það er ekki nema von að Halli liti
upp til hans Roberts Wadlov,
stærsta manns heims, 2,72 metr-
ar. Þetta er að vísu aðeins stytta
af honum, en hann lézt árið 1940
aðeins 22 ára gamall.
Það verða sjálfsagt öðruvísi
göngur hjá okkur í haust vegna
þessa en við verðum þó alltaf að fara
og hreinsa afréttinn," sagði Sveinn
að lokum.
„Þetta ruglar
öllu hjá manni*__________________
„Þetta lítur ekki alltof vel út hjá
okkur og þá sérstaklega hjá þeim,
sem eru með takmarkað land. Menn
eiga ekki von á þessum ósköpum og
þó gróður sé vel á sig kominn nú
gætu frostnætur sett strik í reikn-
inginn. Við megum þó þakka fyrir að
öskufallið kom ekki beint yfir
heimalöndin hjá okkur,“ sagði Hörð-
ur Bjarnason, bóndi í Stóru-Más-
tungu II. Hann er með rúmar 200 ær
og það verða því nær 600 fjár, sem
ganga í heimalöndum hans fram til
slátrunar í haust.
„Það er enn óvíst, hvort slátrun
verður flýtt en ég segi fyrir mig að
ég þyrfti að geta komið einhverju til
slátrunar fyrr en venjulega til að
létta á högunum. Yfirleitt eiga menn
ekki mikið grænfóður fyrir lömbin
og reyna sjálfsagt að nota það fyrir
þau smæstu, þannig að þau verði þó
mannamatur. Annars er féð ekki
sérstakt, þegar það kemur af fjallinu
núna. Maður hefði getað búist við að
það væri betra ef miðað er við
veðráttuna í sumar. Éger sannfærð-
ur um að þessi breyting hlýtur að
koma niður á dilkunum í haust, því
að öllu venjulegu ættu þeir um
mánuð eftir á fjalli, en auðvitað
verður þetta misjafnt eftir því
hversu góða beit menn eiga heima.
Maður kann eiginlega ekki við að
fara í réttir á þessum tíma. Þetta
styttir sumarið ósjálfrátt, en samt
er heyskapur ekki almennilega bú-
inn og þetta kemur svo snöggt að
menn hafa ekki getað girt eða lagað
neitt fyrir féð heimafyrir. Þetta
ruglar öllu hjá manni,“ sagði Hörð-
ur.
„Ég þekki bara
markið hjá afa“_________________
Yngri kynslóðin lét ekki sitt eftir
liggja við að draga féð. Og pabbi eða
frændi voru gjarnan spurðir, hver
ætti þetta mark. „Ég þekki bara
markið hjá afa,“ sagði Sigríður
Gunnarsdóttir, 10 ára frá Stóra-
Núpi, þegar við spurðum hana, hvort
hún þekkti mörg mörk, en Sigríður
var þá að draga myndarlegt lamb í
Stóra-Núpsdilkinn. Sigríður sagðist
hafa farið í réttirnar frá því að hún
mundi eftir sér enda fædd og
uppalin í sveitinni. „Þetta eru bara
venjulegar réttir en ég þarf ekki að
fara í skólann strax eftir réttirnar
nú eins og venjulega. Það er voða-
lega gaman í réttunum, það er bara
allt gaman þar,“ sagði Sigríður.
Það er gjarnan spenningur hjá
börnum, sem eru í sveit, hvort þau
komist í réttirnar á haustin úr
skólunum, sem þá eru byrjaðir.
Þessu var ekki til að dreifa í
Skaftholtsrétt nú. „Nú þarf ég ekki
að fá frí í skólanum til að komast í
réttirnar nema að það verði aðrar
réttir," sagði Sigríður Halldórsdóttir
úr Reykjavík, sem þarna var komin
ásamt fleira fólki af Skeiðunum til
að sækja fé Skeiðamanna en Sigríð-
ur er í sveit á Ósabakka á Skeiðum.
Og aðspurð um, hvort hún þekkti
einhver mörk sagðist hún njóta góðs
af þekkingu stöllu sinnar í þeim
efnum. „Við finnum alltaf einhverj-
ar kindur og ef við þekkjum þær ekki
spyrjum við bara hver eigi þær,“
sagði Sigríður.
Strákarnir voru ekki síður dugleg-
ir við að draga féð og einn þeirra var
Steinþór Kári Kárason, 13 ára frá
Háholti. „Þetta eru styttri réttir en
venjulega og það er aðallega vegna
þess að Skeiðasafnið er ekki með og
við þurfum ekki að draga féð í
sundur. Það er alltaf gaman í
réttunum og bara að vera innan um
rollurnar og draga þær,“ sagði Stein-
þór, “en ég kann mörkin heima og
Hörður Bjarnason i Stóru-
Mástungu II.
hjá frændfólki mínu. Það er skrítið
að vera í réttunum á þessum tíma,
og þó það verði réttir aftur í haust,
verða það engar réttir. Það er búið
að rétta nánast öllu fénu.“
„Réttarballið
verður að bíða
Langt var nú komið með að draga
féð og síðasti hópurinn var ekinn inn
í almenninginn. Einhver hafði á orði
að það yrði nú hálf skrítið að fara í
göngur, þegar allt féð væri komið
heim. „Það er ákaflega undarlegt að
vera í réttunum á þessum tíma og
það er allt önnur stemning yfir
þessum réttum heldur en venjulega.
Hér er ekki eins margt fólk og er alla
jafna í réttunum. Þá sést varla peli á
lofti hér. Annars er maður varla
búinn að átta sig á þessu, því
aðdragandinn að þessum réttum er
allt annar en maður á að venjast,"
sagði Árdís Jónsdóttir frá Eystra-
Geldingaholti. „Fjallferðin verður
sjálfsagt eitthvað öðru vísi nú en
vant er, þó einhverjir verði að fara
og smala. Réttarballið verður líka að
bíða síðari tíma. Annars verður
maður sjálfsagt hálf ruglaður þegar
réttirnar eru búnar um mitt sumar
en við vonum þó að sumarið sé ekki
búið,“ sagði Árdís.
Tekur 2—1 ár að græða
upp verstu svæðin_____________
Árni Isleifsson bóndi í Þjórsár-
holti sagðist verða með hátt á þriðja
hundrað fjár í heimahögunum fram
til haustsins. „Menn eru með betra
móti undir þetta búnir, því flestir
eru langt komnir með heyskap,
þannig að þetta gat varla hitst betur
á fyrst þetta þurfti að gerast,“ sagði
Árni og bætti við að hætta væri á að
ærnar geldist við viðbrigðin, en þær
ættu þó að ná sér ef þær kæmust á
góðan haga og veðráttan yrði góð á
næstunni. Mesta hættan væri, ef
næturfrost yrðu tíð, því þá færu
grösin að falla.
—t.g.
Meðal þeirra, sem voru i Skaftholtsrétt í gær var forseti íslands,
Vigdis Finnbogadóttir, sem hér sést ásamt Ásthildi dóttur sinni,
Jóni ólafssyni, bónda i Eystra-Geldingaholti, Vilborgu Kristjáns-
dóttur og syni hennar Jóhanni Gisla, og systrunum í Eystra-
Geldingaholti, Sigrúnu og Árdísi Jónsdætrum. Vigdis dvaldi á
yngri árum í Eystra-Geldingahoiti.